دانشنامه شهرستان خمینی شهر

سرنخ هایی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی سده در قرن گذشته
محمدعلی شاهین
روزنامه نگار، پژوهشگر
در مقدمه دیوان نعیم سدهی گوشه هایی از خاطرات وی از آشنایی با بهاییت و درگیری هایی به دنبال آن و در نهایت گریختن او از زادگاه و رفتن به تهران آورده شده است. دقت در این خاطرات اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی منطقه را در اواسط قرن گذشته تا حدودی روشن می کند . وی اول اردیبهشت 1235 ه.ش متولد می شود وماجرای نعیم در سال های 1260 و 1261 ه. ش اتفاق می افتد. بنابراین از لابلای خاطرات او می توان اوضاع اجتماعی،فرهنگی ،اقتصادی منطقه را حداقل درچند دهه از قرن گذشته استنباط کرد.
نعیم تاحدود 15 سالگی یعنی سال 1250 درس می خوانده است بنابراین اولین نکته ای که از این شرح وقایع و خاطرات می توان فهمید این است که در آن زمان درقرای سده مکتب خانه ها دایرو این امکان وجود داشته که افراد علاقمنددروس فارسی و عربی بخوانند و سواد دار شوند که قرآن حتما یکی از دروس آن ها بوده است. نعیم اما ادامه تحصیل نمی دهدو در 16 سالگی ازدواج و به سرعت دارای 3 فرزند می شود. در آن روزگاران شغل اکثر سکنه کشاورزی بوده و به نیروی کار فرزندان پسر احتیاج بوده است بنابراین درخیلی از موارد اگر هم کسی به تحصیل مشغول می شد،خیلی زود مجبور به ترک تحصیل و کمک به پدر می شده است. ازدواج ها خیلی زود اتفاق می افتاده و انتخاب همسر به عهده خانواده بوده است .
نعیم طبع شعر داشته و طبق معمول از آن برای مدح ائمه اطهار و گاه توصیف طبیعت استفاده می کرده است. می شود فهمید که شعر و شاعری درسده ریشه داشته چون نه تنها او بلکه چند نفر دیگری هم شعر می سروده اند که انجمنی هم داشته و اشعار همدیگر را به اصطلاح امروز نقد می کرده اند.
از نظر اقتصادی از خاطرات نعیم می توان چنین فهمید که در 150 سال پیش جمعه بازاری به احتمال زیاد در محل دوشنبه بازار فعلی وجود داشته که از روستاهای ماربین برای تامین مایحتاج و معاملات پایاپای یعنی عرضه محصول در مقابل محصول بساط پهن می کرده اند و دیگر اینکه تاجر پیشگی ریشه قدیمی در منطقه دارد چرا که دو نفر از اعضای انجمن شعر تاجر بوده و به اقصی نقاط کشور حتی تبریز برای خرید و فروش می رفته اند و البته سبیل ظل السلطان حاکم وقت را هم چرب می کرده اند. ولی این که چه کالاهایی را از منطقه صادر و چه چیزهایی را وارد می کرده اند ذکر نشده است اما می توان برخی از آن هار ا بر اساس قراین و شواهدودیگر اسناد حدس زد چرم ، پنبه ، گیوه، نخ و پشم از جمله این صادرات بوده اند .از جمله این اسناد وجود کارگاه دباغی در چند منطقه سده که خرابه های آن باقی است وفهرست صادرات منطقه اصفهان در کتاب جناب است.
شاهد دیگر تجارت پیشگی اهل سده نام بردن از تاجری است که از اقوام نعیم بوده و در اصفهان به تجارت مشغول بوده و نعیم در واقع حسابدار او بوده است.
نعیم در خاطرات خود به ارتباط با فردی از ورنوسفادران از قراء ثلاثه اشاره دارد که عقاید ازلی داشته و این نشان می دهد که گرچه این تفکر در حدود سالهای1220توسط فرزند ملامحسن در خوزان اشاعه یافت ولی حدود 30 سال بعد هنوز کسانی بر آن باقی بوده اند.
نعیم خود را از فروشان از قراء ثلاثه معرفی می کند تعبیری که در کتاب های تذکره و شرح حال بزرگان ازدوران صفویه تا اواخر قاجار در معرفی شخصیت های از مناطق خوزان، ورنوسفادران و فروشان به کار برده شده است .مثلا گفته شده عبدالله از خوزان از قراء ثلاثه ماربین بود و یاعبد الحق از ورنوسفادران از قراء ثلاثه ماربین که نشان می دهد این سه منطقه سه روستای جدای از هم به حساب آمده که در مجموع از منطقه ماربین محسوب می شده اند و مناطق مسکونی آن ها توسط صحاری از همدیگر جدا بوده است.در همین خاطرات از فردی به نام حاج میرزا اسداله به عنوان کدخدای فروشان نام برده شده و اوتنها کدخدای فروشان بوده و بنابراین دو محل دیگر هم برای خود کدخدای جداگانه داشته اند .
در تقابل نعیم با روحانیون محل و ماجراهای بعد روشن می شود که روحانیون قدرت بسیج بالایی داشته و به راحتی مردم را در مقابل نعیم قرار داده و در ماجرای گرداندن آن ها در منطقه تا 6 هزار نفر به قول خود نعیم ترکه به دست به تماشای وی و همفکرانشان آمده بودند. البته در همین نقل خاطره ها روشن می شود که روحانیون سده ای با روحانیون اصفهان ارتباط تنگاتنگی داشته و در بسیاری موارد هماهنگ بوده اند.
در دستگیری نعیم نیروهای ضابط از اصفهان می آیند و این بیانگر این است که هیچ نیروی انتظامی مستقلی ظاهرا در سده وجود نداشته گرچه افرادی مانند سرتیپ سده ای و رحیم خان سده ای و برادرانش در دستگاه ظل السلطان در این سنوات در اصفهان مشغول خدمت بوده اند.
ماحرا در زمستان اتفاق افتاده ونعیم ازبارش برف سخن به میان آورده که شاید امری عادی در آن زمانها بوده است.
وجود دایره قریه و چهاراه و میدانگاه وسیع وساختمان دوطبقه دارای ارسی وستون ازجمله سرنخ هایی است که از بافت محله ازمرور خاطرات نعیم سدهی است به دست می آید.