محمدعلی شاهین
روزنامه نگار، پژوهشگر تاریخ محلی و نویسنده
با تاسیس بلدیه ها در شهرهای مختلف کشور بزرگترین چالش پیش روی این نهاد نوپا راه های کسب درآمد بوده است. به مرور انجمن های بلدی شهرهای مختلف راه های کسب درآمد را شناسایی و آنها را برای تصویب به هیات وزیران میفرستاده اند. درهمین راستا تصویب‌نامه‌های هیات وزرا در خصوص عوارض بلدی شهرهای مختلف در سالهای ۱۳۰۹ـ۱۳۱۰ نشان می دهد اخذ عوارض از خانه‌های مسکونی٬ محصولات فخاری٬ تریاک٬ گاراژها٬ دکان‌ها٬ رستوران‌ها٬ عایدات سینماها٬ ماشین‌ها و واگذاری حق انحصاری قبان‌داری به بلدیه‌ها به تصویب رسیده است.
در منطقه اصفهان بلدیه در شهرهای اصفهان، شهرضا، نجف‌آباد و دهکرد در در نخستین دهه از قرن 14 شمسی دایر بوده است. اخبار روزنامه های سال 1309 نشان میدهد در انجمن بلدیه اصفهان بر مسکرات، و سینما و تياترهای مضحک. عوارض بسته شده و شهروندان مکلف به گرفتن مجوز از بلدیه برای ساخت و ساز میشوند، در همین ایام خانه های اصفهان شامل پرداخت عوارض میگردند.
اما اخذ عوارض از مشاغل و اماکن مختلف اغلب اوقات با اعتراض روبرو می شده و عدهای به دنبال معاف کردن خود از پرداخت عوارض بوده اند. مقاله پیش رو مروری بر راه های کسب درآمد توسط بلدیه و شهرداری از سده به خمینی شهر از بدو تاسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی میپردازد.
اولین سال تصویب بودجه و شروع به اخذ عوارض
سال 1311 اولین سالی است که بلدیه سده دارای بودجه مصوب میشود و این بودجه باید عمدتا از طریق عوارض تامین شود. اسناد و اخبار نشان میدهند بلدیه در همین سال از قپانداری در ورنوسفادران و فروشان عایدی داشته است. عوارص قپانداری عوارصی بوده است که از اجناس وارداتی و یا صادراتی به شهر هنگام قپان کردن اخذ میشده است، البته کالاهای مشمول این قانون در مقاطع مختلف فرق میکرده است. مثلا در سال 1310 توسط بلدیه اصفهان دریافت عوارض قپانی از صادرات مانند پوست، کتیرا، اجناس دخانیه لغو و دریافت آن ازگندم ورودی به اصفهان قانونی میگردد. سندی از سال 1313 در کتاب از زبان اسناد جلد یک وجود دارد. که نشان میدهد مبلغ 9 ریال در سال 1313 از فردی به نام حاج میرزامحمد مهدی تاجر از محله فروشان توسط اداره مالیه اصفهان سرویس عایدات بلدی دریافت شده است. اسناد متعدد از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۵ نشان میدهد به کوره‌های آجرپزی٬ سقط فروشان و قپانداران سده عوارض تعلق میگرفته است.
عوارض نواقلی
منظور از عوارض نواقلی عوارض ورود و خروج چهار، گاری، دوچرخه، ماشین و مسافر میباشد. البته این نوع عوارض پیش از تاسیس بلدیه در دورانی که شهر دروازه داشته در محل این دروازهها نیز اخذ میشده که به آن باج گفته میشده است. سندی از سالهای۱۳۱۳ و ۱۳۱۴ در مرکز اسناد اصفهان نشان میدهد برای ساخت پست‌های عوارضی سده اعتبار در نظرگرفته شده است. بر اساس گفته های راویان در کتابهای راویان ماربین تا اوایل دهه 1340 چندین نواقلی و یا عوارضی توسط شهرداری در مسیرهای ورودی و خروحی شهر وجود داشته است. یکی از آنها درشمال شهر در انتهای محله ورنوسفادران، ورودی خیابان ورنوسفادران یعنی ابتدای خیابان امام شمالی فعلی از سمت میدان آزادی واقع بوده است. دیگری در خیابان امیرکبیرفعلی(جاده آتشگاه) حدود هرستان معروف به ایستگاه شیرخدا دایر بوده است که در مقطعی از هر اتومبیل یک ریال عوارض دریافت میکرده است.
جالب اینکه در سال 1332 برسر دریافت عوارض دوچرخه‌های سواری بین شهرداری سده و اصفهان اختلاف بروز میکند.
سند جالب دیگر در این زمینه درخواست اختصاص مبلغی از عوارض گذرنامه‌ها برای نگهداری اطفال یتیم از سوی شهرداری سده است. در سال ۱۳42 از طرف وزارت کشور دریافت عوارض دروازهای توسط شهرداری‌ها لغو میشود.
عوارض وسایل نقلیه
نوع دیگر عوارض شهرداری‌ها کسب عوارض از عرابه‌های اسبی، خودروها و دوچرخه ها بوده است که البته امروزه قانونمند شده و هنوزهم تحت عنوان عوارض سالانه خود رو اخذ میشود. اسنادی از سالهای ۱۳۲۴، ۱۳۲۵ و ۱۳32 دریافت این نوع عوارض رانشان میدهند. سندی با عنوان « اخذ عوارض از اتومبیل‌های سواری منطقه سده.» از سال ۱۳۲۵ در مرکز اسناد اصفهان موجود است.
دریافت عوارض از کشتارگاه ها
تاریخچه تاسیس کشتارگاه توسط شهرداری سده وکسب درآمد از آن تاریخچه طولانی به درازای عمر شهرداری در منطقه دارد براساس اسناد وگفته های شفاهی هرگاه شهرداری کشتارگاهی را سر و سامان میداد سعی به دریافت عوارض ازآن میکرد.
دریافت عوارض از مستغلات
یکی دیگر از منابع درآمدی شهرداری‌ها اخذ عوارض از نقل و انتقال و معاملات مستغلات است که تا کنون ادامه دارد. براساس سندی در مرکز اسناد اصفهان مربوط به سال ۱۳۳5، دفاتر اسناد رسمی به نظارت بر پرداخت عوارض شهرداری مستغلات قبل از ثبت آن مکلف میشوند.
اطلاعیه شهرداری همایونشهر پس از پیروزی انقلاب
سندی در موزه اسناد شهرستان خمینی شهر نگهداری میشود که توسط شهردار وقت صدر میرزایی خطاب به مردم شهر صادر شده و از مردم خواسته است با پرداخت معوقات خود چرخ شهرداری را برای ادامه خدمات به کار بیندازند.وی این اطلاعیه را با عنوان شهردار سده امضاء کرده ولی در متن مردم شهر را مردم خمینی شهر خطاب کرده است.
پس از انقلاب به خصوص با تشکیل شوراها مثلا در اولین دور شوراها تلاشهایی برای یافتن راههای درآمدی جدید از جمله احداث بزرگترین شهربازی خاورمیانه درشمال شهر، احداث نمایشگاه سنگ در شهر و تاسیس کارخانه کمپوس و جذب سرمایه داران برای طرحهای عمرانی صورت گرفت که بررسی تاریخچه آنها فرصت دیگری را میطلبد.
منابع:
کتاب از زبان اسناد جلد اول از مهربین تا تشکیل شهرستان خمینی شهر، محمدعلی شاهین
راویان ماربین جلدهای دوم و سوم، محمدعلی شاهین
اسناد موزه اسناد شهرستان خمینی شهر
شمارههای مختلف روزنامه اخگر اصفهان
-
مقاله
- مروری برتاریخچه راههای کسب درآمد از تشکیل بلدیه سده تا پیروزی انقلاب اسلامی