محمدعلی شاهین
پژوهشگر، نویسنده، روزنامه نگار
اشاره: هرچه شهرها در عمران و توسعه شتاب بیشتری بیابند در صورت بعضی غفلتها از هویت، تاریخ و ریشه اباء و اجدادی خود فاصله میگیرند در این غفلت ها معمولا فرهنگ، محیط زیست، دست آفریده ها، کهن پیشه ها ،کشاورزی، هویت و پیشینه به معنی عام، زبان و گویش، پوشش، آداب و رسوم و باورهای صحیح و معماری سنتی قربانی میشوند. چنین شرایطی شهروندان را از هویت خود دور و فضای شهری را خشک و کسل کننده کرده و شکاف بین نسلی ایجاد میکند که در نتیجه آن جوانان آن منطقه دچار نوعی احساس بی هویتی و انفعال و آسیب های ناشی از آن میشوند. با این مقدمه در مییابیم که باید به فکر توسعه همزمان عمرانی و فرهنگی و....یا به عبارتی توسعه همه جانبه بود.
راهکارهای توسعه فرهنگی
راهکارهای متعددی با محتوای فرهنگی و میراثی و هویتی برای اجرای همزمان با توسعه عمرانی پیشنهاد شده است که عبارتند از:
1- تعبیه نمادها در فضاهای شهری
2- برگزاری جشنوارهها
3- تاسییس موزهها
4- ایحاد خانههای فرهنگ محلی
5- تعیین روز و هفته فرهنگی شهر
6- همایشهای معرفی نامآوران
7- مستند کردن تاریخ شهر
8- خفظ بناهای قدیمی از جمله خانههای تاریخی
اگر بحث مطرح شده در شهر خمینی شهر مد نظر قرار گیرد نتیجه این خواهد بود که از راه حلهای مطرح شده در خمینی شهر کم و بیش و با همه کاستی ها در این چند ساله بهره برده شده است که نمونه هایی از آنها را در گوشه و کنار شهر میتوان یافت، اما به تعبیه نمادها در فضاهای شهری کمتر توجه شده است و به همین دلیل در این مقاله به آن پرداخته میشود
نمادهای شهری دروازههایی به سوی هویت و پیشینه شهر
انسانهای اولیه قبل از اینکه خطی ابداع شده باشد فقط با ترسیم یک شکل و یا علامت منظور خود را میرساندند که همچنان به طور وسیع در فضاهای حقیقی و مجازی در علوم و فنون و تجارت و قوانین و مقررات به کار میرود. بنابر این استفاده از نمادها و علائم روشی برای رساندن راحت و سریع مفاهیم و پیامها میباشد.
این نمادها اگر درست و به جا و منطبق با تاریخ و پیشینه منطقه انتخاب و طراحی شوند به عنوان یک پیوست فرهنگی، تاریخی عمل میکنند، درنتیجه تعبیه نمادها در فضاهای شهری یکی از روشهای تجربه شده و مفید در پیوست فعالیتهای عمرانی مثل احداث خیابانها و میادین و پارکها با تاریخ و فرهنگ یک منطقه میباشد.
برخی از شهرهای کشور با علم به قابلیتهای استفاده از نمادها آنچه را که میخواستهاند به یک مسافر تازه وارد پیام رسانی کنند ساخته و در میادین ورودی و دیگر اماکن نصب نمودهاند تا بگویند اینجا شهری است که فلان محصول کشاورزی یا صنایع دستی و یا صنعتی و سنتی را دارد و یا زادگاه کدام مشاهیر است و پیشینه آن چنین و چنان است
مثال های فراوانی از وجود این نمادها در شهرهای مختلف کشور میتوان عنوان کرد که به برخی از آنها پرداخته میشود.
نمادهایی از انار در ورودیها و میادین و فضای سبز شهر ساوه نام این شهر را با انار همراه ساخته است.
سبد پسته در ورودی یکی از شهرهای نزدیک قزوین به رهگذر یادآوری میکند در این شهر باغات پسته وجود دارد.
نمادهای از قیچی و قند شکن و چاقو در میدان ورودی شهر زنجان برخی از محصولات دستساز این شهر را نشان میدهد.
تندیس یک کوهنورد با عصا در دست و کولهای بر پشت نصب شده در بلوار ورودی اهر از سمت کلیبر و ورودی منطفه ییلاقی تالش نشان از مناطق کوهستانی و کوهنوردی در این دو شهر دارد.
تندیس کاوه آهنگر و درفش کاویانی در مناطق فریدن به معنی این است که کاوه از این مناطق بوده است.
به این نکته بایستی توجه کرد که استفاده از یک نماد در یک شهر نمیتواند بدون ریشه در تاریخ و فرهنگ آن شهر باشد و گرنه وصله ناجوری خواهد بود که کسی آنرا نمیپذیرد، پس در تاریخ و پیشینه شهر و فرهنگ اکثریت مردم حرفی برای گفتن باید باشد تا نمادی از آن ساخته شود. خمینی شهر به دلیل تاریخ طولانی خود، قابلیت های نهفته ای در خود دارد که میتوانند نمادهای متعددی در شهر را پدیدآورد، در این صورت هم ساکنان آنرا پذیرفته و هم دیگران به دلیل داشتن ریشه و مدارک نمیتوانند به آنها خردهای بگیرند. برخی از این قابلیت ها عبارتند از:
1- سابقه دلیری و شجاعت و مقاومت در برابر بیگانگان، مثل مقابله با حمله محمود افغان و باور هفت برادران و دفاع مقدس.
2- سابقه کشاورزی و باغداری و پرورش میوه های ممتازی چون سیبری و گلابی و دیگر میوه های بومی و مردان هیار( بیلزن) سخت کوش.
3- کهن پیشه هایی چون گیوه دوزی، نان سدهی، پوست ، زهتابی، مسگری و نخودبریزی و سابقه آن در بازار ورنوسفادران.
4- سابقه حجاری و معدنکاری و صنایع سنگ
5- سابقه صدساله نیکوکاری و تاسیس و اداره خیریه های متعدد.
6- مناطق کوهستانی مانندلادر و کوهنوردی و علاقه به طبیعت.