محمدعلی شاهین
چالش های طبیعی و انسانی که زندگی اقتصادی و معیشت مردمان را در هر مقطع از تاریخ تحت تاثیر خود قرار می دهد . سیل،خشکسالی،آفات گیاهی، بیماری ها، گرانی، احتکار، بیکاری، ناامنی، فرقه گرای، سیاست زدگی، افراطی گری از جمله آنها است که در هر دوره ای بر زندگی مردم در تمامی ابعاد اثر گذاشته اند. البته میزان اثر پذیری بستگی به ساختار جامعه در آن مقطع دارد. در این نوشتار به باز خوانی یکی از معصلات جامعه کشاورزی دهه های اولیه قرن جاری سده با استفاده از معدود اخبار انتشار یافته در جراید آن زمان و گفته های شاهدان عینی می پردازیم.
سن سالی:
یکی از آفاتی که به مزارع منطقه آسیب فراوان می رساند سن بود که در نتیجه آن دانه های گندم شکل نمی گرفتند. سالی که سن به مزارع حمله می کرد بین مردم به (سن سالی) معروف بود . سن گندم، یک گونه از خانواده ساس‌ها می باشد. این حشره آفت بزرگ غلات از جمله گندم و جو است. سن گندم مقام اول را از لحاظ خسارت اقتصادی دارد. در دهه های ذکر شده اکثر مردم سده و آبادی های ماربین با کشاورزی و دامداری روزگار می گذراندند. بسیاری از زمین ها مثلا در جوی آباد، دستگرد، اسفریز، کرتمان ، کوشک و حتی آدریان در دست مالکان عمده ای چون شریعت، امین التجار، کازرونی، کتابی، نعمت بخش و.. بود. افرادی بومی میزان کمی زمین داشتند. به هر حال چه گندم زمین خود و چه گندم کارکرد را که از ارباب می گرفتند در تاپوها انبار و در طول سال آرد و در خانه نان کرده و می خوردند. پول چندان در دسترس مردم نبود و اصولا دسترسی هم به گندم فروشی راحت نبود. بنابراین مشخص است که سن زدگی به خودی خود یک بلا محسوب می شد و زندگی ساکنین را تهدید می کرد به شکلی که بایستی با مشقت و سختی و وجود ناامنی وراهزنان به روستاهای دور دست مانند فریدن و خوانسار می رفتند و با پرداخت دار وندار خود خرواری گندم تهیه می کردند تا از گرسنگی تلف نشوند.
سن سالی در منطقه اصفهان در دوره های مختلفی وجود داشته است. اخبار یک دوره آن از حوالی سال 1316 تا 1322در جراید آن روزگار کم و بیش انتشار یافته که با مرور آنها می توان تا حدودی شرایط را دریافت.
این اخبار نشان دهنده درگیری دایم کشاورزان و مدیران با موضوع بوده است. در خبری از مهر 1317 آمده است که اداره فلاحت اصفهان مشغول تهیه مقدمات برای سوزاندن سن دراصفهان است. ولی سن زدگی مزارع آنقدر مهم بوده که علاوه بر اداره فلاحت که در همین سالها به اداره کشاورزی تغییر نام داده نیاز به کمک مقامات استان داشته باشد. بنابر این مقامات استانی جلسات متعددی جهت بررسی ابعاد آن و اتخاذ رویه ها تشکیل می دادند. یکی از این جلسات، تشکیل جلسه شورای بخش و حومه اصفهان در تیر 1318 بود که موضوع مهم آن راهای مبارزه با سن بود.گفتنی است آن زمان دهستان ماربین جزء بخشداری اصفهان به حساب می آمد.
مقامات استانی تنها به تشکیل جلسه بسنده نمی کردند و بارها از مناطق سن زده بازدید می کردند ازجمله در11 آذر 1319 فرماندار و کفیل دارایی و رییس اداره کشاورزی(اداره فلاحت) از مناطق سن زده سده بازدید به عمل می آورند همچنین براساس خبری در 28 اسفند همان سال بخشدار اصفهان که مستوفی بوده به اتفاق رییس اداره دارایی از عملیات مبارزه باسن در سده بازدید می کنند.در همین ماه کمیسیونی برای دفع افت سن در اداره کشاورزی اصفهان تشکیل و تصمیم به خرید سن در پنج منطقه می گیرد.
مبارزه با سن که در منطقه سده ازسمت کوه سید محمد می آمده از طریق گرفتن آنها یعنی دستی بوده است. اداره کشاورزی سن های گرفته شده را از افراد خریداری و می سوزانده است.گزارشی در تاریخ 10 فروردین 1320 منتشر می شود که براساس آن توسط اداره کشاورزی در سده و نجف آباد حدود 600 تا 700 کیلو سن از طریق دفن سن ها و سوزاندن آ نها نابود می شوند. همچنین در گزارش دیگری از اعلام نتایج مبارزه با سن در سده که در تاریخ21 شهریور 1320 انتشار یافته که بر اساس آن هرسن و برگ آلوده به تخم پنج دینار خریداری می شده است.
مجموعه این اخبار نشان می دهد که روزگاری آفت سن معضلی بوده که زندگی و اقتصاد مردم و جامعه وتوان مدیریتی را تحت تاثیر خود قرار می داده است.
منابع:
روزنامه اخگر شماره های مختلف از سال 1317 تا 1322
گفتگو با ابراهیم مولایی متولد 1304و غلامعلی یادگاری متولد 1307 از کتاب راویان ماربین (1)