محمدعلی شاهین
اشاره: درسه مطالب پیشین با استفاده ازسفرنامه ژان باتیست تاورنیه جهانگرد فرانسوی که 9 باربه ایران ازسال 1632 تا 1668 میلادی سفرکرده است سعی شد ازدید تاریخ اجتماعی بخش هایی ازاوضاع واحوال آن روزمنطقه اصفهان توصیف شود.در آخرین بخش ازسیردراین سفرنامه به
یکی از موضوغات مورد علاقه تاورنیه در سفرش به اصفهان که رفتار واعمال وتفکرات طرفداران ادیان بوده است پرداخته می شود.او با شرکت در جلسات مختلف ومراسم ادیان ومذاهب آنچه را دیده نگارش کرده است و صفحاتی از کتاب خود را به مسیحیان، زرتشتی ها و شیعیان واعتقادات، مراسم ورفتارهای که مشاهده کرده است اختصاص داده است بدون اینکه تحقیقی بکند که آیا آنچه طرفداران انجام می دهند با اصل آموزه ها تطابق دارد ویا نه. در اینجا گوشه هایی از آنچه تاورنیه نوشته است بازگو می شود .
زرتشتیان:
تاورنیه می گوید طرفداران زرتشت اسرارخود را پنهان می داشتند ووی درسفرهای مختلف خود تلاشهای زیادی کرده تا توانسته به برخی ازاعتقادات آنها دست یابد لذا با زرتشتیان هند که ایرانی بوده وکرمان واصفهانی رفت وآمد داشته وآنها را اهل صنعت وکرمانی ها رادرکارپشم دیده است.وی جزییاتی ازازدواج، روزه داری، خوراکها، لباس وزبان وخط ، کتابها ومراسم تشییع زرتشتیان آورده ودرمورد آخری می نویسد:زرتشتیان مردگان خود را به خارج شهربه محل بزرگی محصور به دیوارمی برند که درآنجا تعدادی ستون به بلندی هفت تا هشت پا هست ومرده را برسر پا ورو به جانب مشرق به یکی ازستونها می بندند ومشایعت کنندگان ازدوردعا می خوانند. او می گوید نتوانسته آتش زرتشتیان را شخصا ببیند چون آنرا به وی نشان نداده اند.
ارمنیان
جهانگرد فرانسوی درچندین بارحضورش دراصفهان توصیف های از بافت اصفهان واطراف آن دارد.او جلفا را شهر کوچکی که توسط زاینده رود از اصفهان جدا شده توصیف کرده که فاصله آن ازاصفهان با پای پیاده نیم ساعت است. راه ارتباطی این دوشهر به گفته وی بسیار زیبا وباغهای اطراف آن متعلق به شاه بوده که البته برای رفتن به این جاده ازدروازه ای باید گذشت.
تاورنیه با ارامنه اصفهان رفت وآمد داشته و جزییات آداب ورسوم ورفتارهای آنها را یاداشت کرده است .روش تقدیس افراد، مراسم تناول قربان، روزه داری سه روزه، غسل تعمید، ازدواج، دفن مردگان وثبات قدم آنها درماندن در مذهب ازجمله موضوعاتی است که در خاطرات جهانگرد به آن پرداخته شده است. از جمله موضوعاتی که تاورنیه در مورد ارامنه به آن پرداخته مراسمی موسوم به غسل تعمید است که درروزیکشنبه برای کودکان انجام می شده وشاه اگردراصفهان بوده درآن شرکت می کرده ودرپایان مراسم هم به خانه کلانتر جلفا می رفته است.جهانگرد فرانسوی در مورد چگونگی شرکت شاه دراین دست مراسم ومیهمانی های خصوصی مطالبی میآورد که می شود فهمید شخص دعوت کننده شاه باید قبلا دم رییس درباررا ببیند وبیست تومان به اوپیشکش کند تا کارها ردیف شود در اینصورت ظرفهای طلا که شاه درآن غذا می خورد به منزل فرد فرستاده می شودو پیشکشی هم برای شاه می آورند که حدود 600 تومان است.
ثبت مراسم یک روزعاشورا توسط تاورنیه در اصفهان
جهانگرد فرانسوی دریکی سفرهای خود در ماه محرم 1078 قمری( تير 1046 ) وروزعاشورای آن سال یعنی حدود 350 سال قبل دراصفهان بوده که مشاهدات خود ازاین مراسم را در6 صفحه نقل کرده است و منبع منحصر به فردی است که می توان کم وکیف عزاداری های آن زمان وفعلی را مقایسه کرد. در اینجا به مواردی از آن اشاره وخوانندگان محترم به اصل کتاب ارجاع داده می شوند. اومی آورد ،مدت هشت یا ده روزقبل ازعاشورا شیعیان سیاه پوش شده به کوچه ها می روند، قلوه سنگی درهردست دارند که به هم می کوبند و مدام فریاد می زنند حسین حسین. شب هنگام مردان مومنی هستند که از آنها درخانه خود پذیرایی می کنند.
هنگام شب در گوشه میدانها وبعضی چهارراها منبرهای برای واعظان برپا می کنند که همه پای آن نشسته به سخنان آنها گوش می دهند.
تاورنیه همراه تعدادی دیگرازاروپاییان درروزعاشورا در میدان (میدان امام اصفهان) روبروی تالار شاه مستقر شده وشاهد مراسمی می شود که شاه سلیمان از ساعت 7 صبح در آن حضور داشته است .در این مراسم که مامورین دولتی مسول نظم وجلوگیری ازمحله گرایی وبرخورد بین دسته های محلات مختلف بوده اند 12 دسته از محلات مختلف شهر با علم وکوتل خود حاضر بوده اند .در ابتدای مراسم سرهای بریده ازبکان به میدان آورده شده وحاملان پاداش خود را از شاه می گیرند . هر دسته یک عماری که برروی آن تاپوت بوده وباشاخ وبرگ طلایی تزیین شده داشته وسه اسب با زین وبرگ زیبا هم داشته اند. اسب سواران به مجرد دیدن شاه اسبها رابه چهار نعل واداشته وهمه دسته به دنبال آن با سروصدا وپرتاب شال ودستار به هوا می دویده اند وسپس نوبت دسته بعد ی می شده است که به همین شکل عمل می کرده اند. تماشاچیان هم گریه وزاری می کرده اند.گاه در گوشه وکنار میدان نزاعی رخ می داده است.درکنار شاه یک روحانی درمقابل چند روحانی دیگرحدود نیم ساعت در باره شهادت امام حسین(ع) صحبت کره و مراسم تا ظهر طول کشیده است اما مردم پس از آن عمارتها راتا پایان روزدرشهرگردانده ووقتی دودسته به هم می رسیده اند درگیری برسرجلو یا عقب رفتن به وجود می آمده است.
منبع:
تاورنیه ژان باتیست ، سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، اصفهان، گلشن، 1383