ШЇШ�Щ�ШґЩ�Ш�Щ� Ш�Щ�ЫЊЩ�ЫЊ ШґЩ�Ш�

دکتر اصغر منتظرالقائم-عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان

احمد بن موسی بن مردویه اصفهانی یکی از مشهورترین محدثان و حافظان حدیث و مفسران اهل سنت در اوایل قرن چهارم ه.ق بوده که در سال 323 متولد شده و در 24 رمضان سال 410 از دنیا رفته است. اگرچه برخی گفته اند اهل ری بوده اما اصفهانی بودنش ثابت شده و زادگاهش اصفهان است.

برخی منابع اشاره کرده اند که درگذشت ایشان در سده ماربین بوده و مقبره اش به "بابا دومرده" معروف شده است. او احتمالا برای استفاده از هوای پاک به خمینی شهر می آمده، شاید هم کلاس درسی در خمینی شهر داشته چرا که آن زمان خمینی شهر یک پایگاه مهم علمی بوده همانطور که وجود مسجد جامع خوزان و محلات قدیمی نشان می دهد که خمینی شهر در دوران اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

این دانشمند در خانواده ای اهل علم و دانش به دنیا آمده، پدرش از محدثان بزرگ است. (متوفی:365 ه.ق). برادرش هم از محدثان بزرگ بوده که مدت 30 سال در اصفهان حدیث می گفته است. نواده او نیز به نام احمد بن محمد بن احمد بن موسی بن مردویه از محدثان بزرگ بوده که برخی گفته اند در سودرجان (یکی از مناطق لنجان) از دنیا رفته است. (متوفی:498 ه.ق)

اساتید و شاگردان

طبق منابع، این دانشمند در خدمت 139 استاد بوده که از جمله آن ها می توان به: اسماعیل بن عَباد (صاحب ابن عباد)، حافظ ابوشیخ انصاری، احمد بن ایوب بن مطیر طبرانی که یکی از بزرگترین محدثان اهل سنت است، (متوفی 360) اشاره کرد.

37 نفر نیز از او نقل حدیث می کنند و از شاگردان او هستند، از جمله: ابوالقاسم عبدالرحمان بن محمدبن اسحاق اصفهانی، ابوالفضل احمدبن حسن جلودی مفسر قرآن و همچنین پسر ابن مردویه به نام محمد.

در اصفهان طرفداران اهل بیت(ع) خیلی کم بودند

اصفهان به عنوان پایگاه علمی بازار اختلافات مذهبی نیز بود، پس از افول حنابله، شافعیان و حنفیان رو به فزونی گذاشتند و این درحالی بود که طرفداران اهل بیت(ع) خیلی کم بودند. این درگیری ها تا قرن هفتم و حمله مغولان به اصفهان خیلی شدید بود و گردآوری آیات و روایات در رابطه با اهل بیت و نوشتن از این بزرگواران در چنین فضایی توسط نویسندگانی مثل ابن مردویه، ابو نعیم، طبرانی و ... نشان از دوستداری اهل بیت دارد و شایسته تقدیر است.

آثار علمی

ابن مردویه علاوه بر حدیث در تفسیر قرآن، رجال، جغرافیا، نجوم و طب هم کتاب هایی دارد به نام های: المستخرج علی الصحیح بخاری، مسند فی الحدیث، کتاب الصحیح، کتاب الاربعین، کتاب المتون، کتاب السیره، کتاب السبیل، کتاب العلم، کتاب الابواب، کتاب الامثال، کتاب الشیوخ، کتاب الحدیث، کتاب التاریخ، المعجم، معجم البلدان، تاریخ اصفهان، الجامع المختصر فی الطب.

آثار ایشان با موضوع اهل بیت (ع) نیز عبارتند از: حدیث الطیر، حدیث رد الشمس، ما نزل من القرآن فی علی بن ابیطالب(ع)، کتاب المناقب. بعضی معتقدند کتاب ارزشمند "ما نزل من القرآن فی علی بن ابیطالب" بخشی از کتاب "المناقب" است و بعضی هم گفته اند که کتاب جداگانه ای است. کتاب المناقب را محمد حسین حرز الدین به طرز زیبایی تدوین کرده است. تفسیر قرآن او هم 7 مجلد بوده و 300 مجلس امالی از هم از او نقل شده است.

هم اکنون کتاب جغرافیا، معجم البلدان، بخش هایی از امالی و تفسیر قرآن ایشان در دسترس است، به کتاب تاریخ اصفهان هم خیلی استناد شده است.

جایگاه علمی

ابن مردویه به لحاظ مقام بلند حدیثی اش به "ملک الحفاظ"، "طراز المحدثین"، "سند الخطاط" و... معروف است.

ذهبی از نویسندگان بزرگ تاریخ اسلام در قرن 8 در باره ابن مردویه می گوید: علامه محدث اصفهانی از بزرگان حدیث و راوی احادیث بسیار است و جایگاه او در حفظ حدیث به واسطه تالیفات اوست.

صفدی نیز درباره اش می گوید: حافظ علامه، راوی احادیث ائمه (ع) که احادیث بسیاری را در عراق و اصفهان شنید و جمع آوری کرد.

ابوبکر ذَکَرانی اصفهانی از شاگردانش نیز می گوید: وی بزرگ تر از آن است که به وصف آید در سیرت و علم و فضل.

شخصیت ابن مردویه برای خمینی شهر اعتبار بسیاری به ارمغان خواهد آورد.

حفظ جایگاه بزرگان و مقام شامخ آن ها بر هر قوم و ملتی لازم و البته برای کارنامه فرهنگی خودشان هم خیلی مهم است چراکه او دوست دار اهل بیت بوده و برای امیرالمومنین (ع) کتاب نوشته آن هم کتابی که خیلی از دانشمندان شیعه ننوشته اند.

او آن چنان دوستدار امیرالمومنین بوده که به گردآوری آیاتی از قرآن با شان نزولی در مورد حضرت علی پرداخته و آیات و روایاتی را از قول پیامبر اکرم (ص) راجع به ایشان را در کتاب "ما نزل من القراآن فی علی ابن ابیطالب" ثبت و ضبط کرده که یکی از اسناد حقانیت امیرالمومنین (ع) است.

همچنین او از قول پیامبر (ص) می نویسد: "علی خیر البشر و خیر البریه بعد نبی " و در جایی دیگر: " علي صاحبي، وزيري، وصيي، خليلي، صفيي وأميني، خليفتي، موضع سري " و یا به نقل داستان برادری امیرالمومنین با پیامبر(ص) می پردازد: "انت اخی فی الدنیا و الآخره."

ابن مردویه همچنین لقب "امیرالمومنین" را تنها مخصوص علی بن ابیطالب می داند و تاکید می کند "علی" اولین کسی بود که مسلمان شد.

اگر قبرش حفظ شود مسلما ما خدمتی به تاریخ فرهنگ و تمدن کرده ایم. شخصیت علمی ابن مردویه به جهت احاطه اش بر علوم مختلف برای جایگاه خمینی شهر اهمیت و اعتبار بسیاری به ارمغان خواهد آورد و می تواند بابی برای خمینی شهر شناسی و بزرگداشت دانشمندان این شهر باشد و جایگاه بلند علمی و فرهنگی اش برای جهانیان مشخص بشود. خمینی شهر نقش فرهنگی برجسته ای در تاریخ اصفهان و جهان اسلام داشته است.