راویان: شیخ علی صرامی ( 1398-1295)، مرتضی شیرازی متولد 1312، حسینعلی گلکار متولد 1315، خسرو رفیعی متولد 1318، سیدمهدی جعفریان متولد 1335، تقی صهری متولد 1337، حجت الاسلام امید حسنی و امیر صهری از نوادگان آیت الله صهری.
اشاره: اصطلاح نهضت ملی‌شدن نفت در دوره اوج‌گیری مبارزات مردم برای ملی کردن صنعت نفت ایران به رهبری دکتر مصدق و آیت الله کاشانی به کار میرفت. گرچه سابقه این مبارزات به مجلس شانزده و حتی زودتر میرسید ولی دوره تاریخی ملی‌شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ با تصویب قانون ملی شدن نفت به اوج رسید و با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پایان گرفت. اما همچنان طرفداران این نهضت تحت عناوین مختلف مثل جبهه ملی و نهضت آزادی به حیات سیاسی خود ادامه دادند. پرسش و پاسخهای آورده شده بر روشن شدن نسبی اوضاع آن دوران در سده با استفاده از اسناد و برخی نقل قولها متمرکز میباشد.
...................
آیا اسنادی از دوره تاریخی نهضت ملی از شرایط سده در دست میباشد؟
دو سند از دو شخصیت وقت سده امام جمعه و.سید رضا ابوالبرکات به آیت الله کاشانی و دکتر مصدق و جوابیه آنها موجود است. همچنین اسنادی از اقدامات طرفداران رژیم سلطنتی هم وجود دارد که به آنها پرداخته میشود.
نخست به نامه امام جمعه سده بپردازیم، امام جمعه آنزمان چه کسی بوده است؟
امام جمعه آیت الله حاج سیّد نورالله امامی سدهی(1264-1357) فرزند آیتالله حاج میر سیّد علی و
داماد مرحوم آیتالله حاج شیخ جمال‌الدین نجفی مسجدشاهی بوده است. وی پس از اتمام تحصیلات به سده بازگشته و به تبلیغ احکام و ترویج شریعت و اقامه جماعت و جمعه در مسجد جامع فروشان مشغول گردید. آیتالله حاج سیّد نورالله امامی به امام جمعه سده مشهور بود.
جریان نامه وی به آیتالله کاشانی چه بوده است؟
وی نامه ای به آیت الله کاشانی نوشته و گزارشی از حمایت مردم سده از وی و نهضت ملی و جلوگیری از اهداف نامشروع مخالفان میدهد. امام جمعه سپس در اطلاعیه ای با عنوان مژده به عموم برادران دینی گزارش این اقدام خود را به مردم سده میدهد و از آنها میخواهد با حمایت خود نگذارند زحمات چندین ساله در راه اصلاح مُلک و ملت که مردم را از شکنجه و آزار اجنبیان رهایی داده از بین برود و مجددا گرفتار بدبختی و بیچارگی شوند همچنین از مردم میخواهد درانتخابات شرکت و با انتخاب افراد متدین و صالح این اهداف را محقق کنند.
جواب آیت الله کاشانی به نامه امام جمعه سده چه بوده است؟
از اقدامات انجام شده تشکر و اظهار خوشحالی میکند و برای اهالی آرزوی موفقیت مینماید.
جریان تلگرام به رهبران نهضت و جوابیه مصدق چه بوده است؟
دو تلگرام ازآیت الله کاشانی و دکتر مصدق خطاب به رضا ابوالبرکات در ضمیمه روزنامه ندای دین چاپ شده است که نشان از حمایت شخصیتها وروحانیون از نهضت و دکتر مصدق دارد که تعدادی ازآنها سدهی بوده اند1
ابوالبرکات چه کسی بوده است؟
دکتر سیدرضا ابوالبرکات دیباجی(1365- 1309)
از طلاب جوان و فعال و با هوش سدهی بوده که آنزمان در چهار چوب اتحادیه طلاب به فعالیتهای سیاسی اجتماعی میپرداخته است وی بعد از اتمام تحصیلات حوزوی دکترای معقول و منقول دریافت و به عنوان فیلسوف و استاد دانشگاه، نویسنده، شاعر، فعال فرهنگی و اجتماعی شناخته میشد.
اتحادیه طلاب در متن تلگرام خود به آیتالله کاشانی و دکتر مصدق به چه نکاتی اشاره میکند؟
اتحادیه طلاب اصفهان در تلگرام اعلام حمایت خود از مبارزات دکتر مصدق و آیتالله کاشانی به ضد استعماری بودن مبارزات آنها اشاره کرده و مینویسند اجازه نخواهیم داد مشتی مزدور مردم را تحت اسارت و بردگی استعمارگران در بیاورند.
از محتوای پیامهای رد و بدل شده بین امام جمعه و اتحادیه طلاب با دکتر مصدق و آیت الله کاشانی چه حقایقی روشن میشود؟
مردم سده و رهبران دینی آنها مدافع اقدامات ضد استعماری در آن دوران بوده وخواهان استقلال و کوتاه کردن دست اجانب بودهاند و سعی در بسیج مردم به همین منظور مینمودهاند.
امام جمعه سده در نامه خود از مردم میخواهد در انتخابات شرکت کنند جریان انتخابات چه بوده است؟
همزمان با آغاز انتخابات هفدهمین دوره مجلس شورای ملی، که بر خلاف سایر دورهها به صورتی آزادتر برگزار گردید، علما، روحانیون و مردم برای همراهی با آیت الله کاشانی و دکتر مصدق وارد عرصه انتخابات شدند و از حوزه انتخابیه اصفهان و ماربین سید جمال الدین صهری2، داوطلب میشود.
از داوطلبی صهری استقبالی میشود؟
حضور او با استقبال وسیع گروههای مختلف همراه شده و آنها در بیانیههای مختلف حمایت گسترده خود را از حاج آقاجمال اعلام میکنند.
چه گروههایی از او حمایت میکنند؟
اعلامیه های باقی مانده نشان میدهد به غیر از روحانیون3 اصناف مختلف و مردم مناطق مختلف حوزه اصفهان که سده بخشی ازآن بوده از او حمایت میکنند.
صنف زهتابها و متابعین در سده، صنف پارچه فروش و خیاط سده، اهالی دستگرد خیار (بخش پنج اصفهان)، اهالی احمدآباد و دارالبطیخ، صنف کفاش اصفهان، کسبه محله فتحآباد سده،و هیات پیروان قرآن اصفهان از آن جملهاند.
از روحانیون چه کسانی حامی ورود صهری به مجلس بوده اند؟
امام جمعه سده، حاج آقا نورالله امامی،آیت الله عبدالجواد جبل عاملی، عطاءاله اشرفی، عباس قدیری رویدشتی، هدایت الله مهدوی، امام جماعت هرستان، آقا مرتضی مهدوی هرستانی، آقا امام سدهی، حاج آقا مصطفی هرستانی، حجت الاسلام اردکانی، حجت الاسلام سید علی ابطحی، آیت الله حسین خادمی، حجت الاسلام سید یوسف خراسانی، حاج آقا حسین میردامادی امام جماعت مسجد باولگان، سید محمدجواد میردامادی، محمد ابراهیم میردامادی امام جماعت اندان، محمد حسین آیت میردامادی امام جماعت خوزان، سید اسدالله صدرالاسلام امام جماعت مسحد جامع خوزان، حجت الاسلام سید محمد میردامادی امام جماعت مسجد گارسله ورنوسفادران، سید ابوتراب مرتضوی امام جماعت درچه و اصفهان، ملا حسین اثنی عشری امام جماعت ورنوسفادران، یدالله رحیمیان دستجردی و حاج شیخ مهدی اشرفی امام جماعت مسجدآقا علیاکبر ورنوسفادران از جمله آنها هستند.
در نهایت حاج آقا جمال به مجلس راه مییابد؟
ازآنجا که حاج آقا جمال همراه و همگام با کاشانی و مصدق بود داوطلبی او را چند نفر از صاحب نفوذان بر نمیتابند و آنها سعی میکنند با روشهای مختلف مانع ورود سید جمال به مجلس شورای ملی شوند. دو سه نفر در ورنوسفادران و خوزان در مقابلش می ایستند تا نهضت مصدق پا نگیرد. این جریان به درگیری محلی منجر شده و یکی دو نفر کشته می شوند. چند بار هم حاج آقا تهدید می شود. سرانجام با بالاگرفتن حوادث، ایشان در بحبوحه انتخابات انصراف می دهند. البته ایشان دو دوره داوطلب می شود و دوره اول به مرحله تبلبغات کشیده نمیشود ولی برای دوره 17 تبلیغات صورت میگیرد.4
پس از کودتای شرایط طرفداران نهضت در سده به چه شکلی درآمد؟
چند سند در دسترس نشان میدهد که طرفداران رژیم شاه تشکل و حزب راه انداخته و تعدادی از طرفداران نهضت تحت تعقیب قرار گرفتند.
و نمونه های از این اسناد؟
مثلا سندی با عنوان اقدامات علیه دولت و در حمایت از دکتر مصدق توسط یکی از اهالی فروشان سده از سال ۱۳۳۲ وجود دارد. براساس اسناد مرکز اسناد اصفهان شاه دوستان جشنی از سوی اهالی ورنوسفادران سده به مناسبت بازگشت شاه در سال ۱۳۳۲ ترتیب داده و در سال ۱۳۳۳ جمعیت شاه‌پرست جاویدان در اصفهان٬ نجف‌آباد و سده تشکیل میدهند. همچنین در همین ایام تعدادی از اهالی پیشنهاد تشکیل حزب شاهنشاهی را مطرح میسازند.
صورتجلسات شورای بخش ماربین در سالهای1332و 1333 نشان میدهد که در این سالها به دستور کار این شورا که در حالت عادی به مسایل بهداشتی٬ عمرانی٬ و نیازمندیهای بخش میپرداخته، مسائل امنیتی هم افزوده شده است که مربوط به حوادث این سالها میباشد.
پس از کودتا و شاخ و شانه کشیدن طرفداران رژیم کسی از اهالی سده آرمانهای نهضت مذکور را دنبال نمیکرد؟
شواهد نشان میدهد که در خفا و در فرصت های مناسب افرادی از سده و یا اصالت سدهی پیگیر اهداف ضد استعماری بودهاند و این جور نبودهاست که تسلیم رژیم باشند ولی دست خود را رو نمیکرده اند.در انتخابات دهه 1330 مجلس از منطقه کسانی که نهضت آزادی از آنها حمایت میکرده در بین داوطلبان بودهاند همچنین سید حسین موسویان (متولد اسفند ۱۳۲۰ تهران)، نوه دختری سید ابوالقاسم سدهی از مراجع تقلید زمان متوفی ۱۲۹۹ مکه) ساکن تهران از طرفداران جدی نهضت بوده که به ریاست هیئت رهبری و شورای مرکزی جبهه ملی ایران هم دست یافت.
............................
1-دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، چهره ماندگار فلسفه از اهالی منطقه در مستند ساخته شده در خصوص زندگیاش به فعالیت در جمع ذکر شده اشاره میکند.
2-سید جمال الدین صهری (1347 1282 ه.ش)، مدفون در قبرستان تاریخی ورنوسفادران خطیب و واعظ کشوری، کنشگر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و خیریهای. همچنین به تارنمای دانشنام خمینی شهر بخش مشاهیر مراجعه شود.
3- دوره شانزدهم مجلس شورای ملی که از 1328 تا 29 بهمن 1330 ادامه داشت یکی از کارآمدترین و فعالترین مجالس شورای ملی بود. دراین دوره دهها طرح و لایحه مهم تصویب و ملی شدن صنعت نفت هم مطرح شد. اقلیت آزادیخواه فعال که پشتیبانی مردمی را به همراه داشت نقش اساسی را در مجلس شانزدهم بازی کرد. این شرایط سبب شد تا گروههای مذهبی، بویژه روحانیت نسبت به دورههای پیشین، بطور گستردهتر و برنامه ریزی شده به مسئله انتخابات دوره 17 فکر کرده و بی تفاوت نمانده و جهت راهیابی افراد مورد وثوق و مطمئن به مجلس اقدام کنند. در حوزه اصفهان(سده دراین تاریخ ازحوزه اصفهان محسوب می شد) هم آیت الله صهری برای این منصب مناسب تشخیص داده شد.
4- انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی از آبان ۱۳۳۰ آغاز شد. در ۷ اردیبهشت ۱۳۳۱ (۲ شعبان ۱۳۷۱ ه. ق) این مجلس بازگشایی شد. نخستین جلسه رسمی مجلس در روز ۸ خرداد برگزار شد.مجلس در ۱۵ تیر به کابینه مصدق رأی اعتماد داد و شاه در ۱۹ تیر فرمان نخست‌وزیری او را صادر کرد. مصدق در ۲۵ تیر از شاه درخواست کرد که وزارت جنگ را به او بسپارد؛ ولی با مخالفت شاه مواجه شد. مصدق نیز در همان روز، استعفای خود را تقدیم کرد که توسط شاه پذیرفته شد. در ۲۶ تیر، شماری از نمایندگان مجلس، قوام را به نخست‌وزیری انتخاب کردند و فرمان نخست‌وزیری او در ۲۷ تیر اعلام شد. در ۳۰ تیر با حضور مردم در خیابان‌ها قوام کناره‌گیری کرد و مصدق دوباره مأمور تشکیل کابینه شد. مجلس هفدهم در ۲۸ آبان ۱۳۳۲ به فرمان شاه منحل شد.
-
محتوا
- مصدقی های سده