دکتر سید عبدالمجید میردامادی ، دانش آموخته حوزه علمیه، دارای کارشناسی ارشد در رشته علوم و معارف اسلامی از دانشگاه تهران و دکترای حقوق از دانشگاه وین اتریش است. وی تا کنون پانزده مقاله در زمینه فرهنگ، حقوق و ادیان به نگارش درآورده و تألیف ده کتاب در حوزه مطالعات و گفتگوی ادیان را مدیریت کرده است و هم اینک نیز رئیس مرکز ادیان و تمدنها، عضو هیأت علمی مرکز مطالعات و پژوهش ادیان جهان و مشاور امور بینالملل سازمان فرهنگ و ارتباطات می باشد. با سپاس فراوان از آقای دکتر میردامادی که زحمت شرکت در این گفتگو را پذیرفتند، دیدگاههای ایشان را از نظر می گذرانیم
*در حال حاضر گرایش و سطح مطالعات دینی دانشجویان کشورهای مختلف را چگونه ارزیابی می کنید؟
مطالعات دینی دانشجویان بیشتر تابع علاقه مندی وسلیفه های مذهبی و باورهای آنهاست . گاهی یک دانشجو برای تحصیل و کسب معارف دینی به یک کشور سفر می کند که البته این موارد با عنایت به امکان انجام تحصیل ومطالعات دینی در ایرا ن کمتر اتفاق می افتد . امروزه از ایران کمتر دانشجویی صرفاٌ برای تحصیل یا تحقیق در رشته های دینی به خارج از کشور می رود ، ولی گاهی برخی از دانشجویان، در کنار انجام تحصیل و مطالعات رسمی خود به مطالعات دینی نیز می پردازند که این امرهمچنان که گفته شد، البته تابع علاقه مندی وسلیقه شخصی است . منشأ این گونه گرایش ها گاه پاره ای از شبهه هایی است که برای دانشجویان رخ می نماید؛ در این صورت ، حالتی تخصصی تر در مطالعات و علاقه مندی ها ایجاد می شود و این نیز فراگیر نیست . برخی از دانشجویان به دلیل تربیت دینی واحساس مسئولیتی که در باره امور دینی دارند، در رویارویی با پارهای از مسائل – به ویژه شبهه هایی که احیاناٌ در برخی نوشته ها یا نشستها یا برخوردها می بینند- سعی می کنند با تقویت مطالعات دینی خود، برای مقابله و پاسخ گویی آماده شوند؛ ولی در مقابل دانشجویانی هم هستند که نسبت به این گونه مسائل چندان حساس نیستند که این هم به نوع تربیت دینی وشرایط محیطی ، آموزشی و فرهنگی آنان بستگی دارد؛ البته در هر دو صورت معلوم نیست که نتیجه در نهایت مطلوب باشد . به نظر می رسد ارتباط مستمر و نظام مند دانشجویان با مراکز دینی و شخصیت های آگاه وعالم، از جمله ضرورتهای لازم برای ثبات و پایداری اعتقادات آنها و پرهیز از پاره ای از انحرافات و لغزشهای شخصی در تمام زمینه ها باشد. از این رو ، من مطالعات شخصی و فارغ از ارتباطات دینی با مجامع وشخصیت های دینی را چندان مثبت و سازنده ارزیابی نمی کنم.
*با توجه به شرایط موجود جهانی ، به نظر شما چه سازمانها و نهادهایی مسئول تأمین منابع علمی، مطالعاتی و پژوهشی دانشجویان متدین در زمینه های مطالعات دینی در سطح دانشگاههای جهان می باشند، و آیا از این نظر این گونه موضوعات و مسائل پشتیبانی می شوند؟
امروزه حضور دانشجویان ایرانی در دانشگاههای خارج از کشور ، بر خلاف گذشته چندان تابع قاعده و ساختار مشخصی نیست . اعزام دانشجو از مجاری رسمی و غیر رسمی و حضور خانواده ها بنا بر مقتتضیات سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی واقتصادی، گویای حضور فراگیر، گسترده و فارغ از هر گونه محدودیتی است که بتوان به آن سامان خاصی داد؛ در نتیجه و به دنبال آن هیچ گونه سیستم نظام مندی را نیز نمی توان در اداره این خیل عظیم دانشجویی در کشورهای مختلف جهان إعمال نمود.از طرفی هیچ نهاد خاصی وظیفه تأمین منابع علمی، مطالعاتی و پژوهشی دانشجویان را به ویژه در حوزه نرم افزاری ، به طور تخصصی وظیفه خود نمی داند و عموماٌ نهادهای موجود در خارج از کشور، فاقد تواناییهای لازم – هم از لحاظ سخت افزاری و هم از لحاظ نرم افزاری – برای پاسخگویی به این جمع بزرگ هستند؛ از این رو، ضرورت ایجاد انسجام وتأمین این نیازمندی ، یکی از ملزومات حفظ اعتقادی و اخلاقی جوانان این مرز و بوم است که به نظر می رسد نمایندگی های سیاسی و دانشجویی مستقر در خارج از کشور، به طور کلی بیگانه از این رفع نیاز هستند و البته نمایندگی های فرهنگی بهتر می توانند در این حوزه عمل کنند، ولی این مجموعه های فرهنگی نیز از لحاظ کیفی وهمچنین امکانات کمی و از طرفی به دلیل گستردگی مخاطبان دانشجویی وغیر دانشجویی نمی توانند آن گونه که شرایط موجود حکم می کند، اقدام کنند ؛ از این رو، گاهی شاهد تمایل دانشجویان- به ویژه آنان که مطالعات کمتری در زمینه دین داشته اند- به جریانات غیر اصیل دینی هستیم . در این شرایط و وضعیت به نظر می رسد وظیفه دولت جمهوری اسلامی باید تلاش در جهت حفظ اعتقادات و شئون اخلاقی دانشجویان در خارج باشد تا اینکه بخواهد در خصوص مسائل علمی و آکادمیک آنها دخالت کند و این، جز در سایه تقویت امکانات نرم افزاری و سخت افزاری برای بنیه های اعتقادی و اخلاقی آنها نیست .
*با توجه به این که یکی از عمده ترین منابع مطالعاتی دانشجویان به ویژه در فضای ارتباطی جهان پیشرفته، پایگاههای اینترنتی می باشند، آیا این پایگاهها می توانند پاسخگوی نیازهای دانشجویان باشند؟
اینترنت دریایی بی کران از معارف عمومی است که هر کس به فراخور نیازمندی خود از آن بهره می برد و لیکن این یک بهره مندی تخصصی و مطمئن نیست؛ زیرا شما در ابتدا باید به محتوای یک اثر از جهت درستی و اصالت و مطابقت آن با مبانی دقیق و اصیل اسلامی اطمینان حاصل کنید، سپس بتوانید از آن بهره ببرید و آرا و اندیشه های یک اثر را برای خود ملاک قرار دهید؛ در حالی که در اینترنت افراد با آثار بسیاری روبرو هستند که حتی نام نگارنده و تمایلات و گرایشات او را نمی دانند ویا احیاناٌ موضوعات همنام وهم موضوع که از دیدگاههای متفاوت دینی مورد توجه قرار می گیرد. البته بعضی از پایگاههای مطمئن و تخصصی در حوزه معارف دینی قرار دارند که می توان از آنها بهره برد ولیکن همیشه همه آنها پاسخگوی تمامی نیازهای مراجعه کننده نیست و ضرورتاٌ بایستی همواره از امکان و دسترسی به منابع هوشمند و روز آمد بهره مند بود.
*آیا مطالعات دینی ودین پژوهی، به عنوان یک نیاز شخصی و اجتماعی، ضرورت دارد یا به عنوان یک تخصص علمی؟
مطالعات دینی برای یک مسلمان معتقد و مومن، امری واجب است؛ چنان که رساله های عملیه علما ومراجع بزرگوار تقلید به این امر تصریح می کنند که : تقلید شما امری فرعی ودر امر فروع دین است و قبل از آن یک انسان مومن باید در اصول دین به جایگاه باور و یقین قلبی در سایه استدلال وتعقل برسد.
بستر وگستره مطالعات دینی بنا بر اینکه سراسر زندگی یک مسلمان از ابتدای حیات تا زمان مرگ را شامل می شود، از یک طرف و از طرف دیگراینکه اسلام خود دینی اجتماعی است که دارای تئوری و نظریه اداره جهان در سایه آموزه های وحیانی است، طبعاٌ باید مطالعات دینی یک مسلمان در حوزه فردی و اجتماعی قواماٌ فراهم گردد وهمین امر ایجاب می کنددر حوزه تخصصی و علمی نیز جهت ارائه برنامه های علمی برای تأمین اهداف دینی اقدام گردد.
برخلاف آنچه در اندیشه بعضی از ادیان و مکاتب مشاهده می شود که مرز دین و سیاست ویا حتی دین، حقوق، فرهنگ و مسائل اجتماعی را از یکدیگر تفکیک کرده اند، اندیشه اسلامی را نمی توان فارغ از ملاحظات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی دانست وهمین امر موجب گردیده دامنه مطالعات اسلامی به حوزه های غیر دینی نیز گسترش یابد.
*در فضاهای عرفی و سکولار و غیر مذهبی دانشگاههای برخی کشورها، حفظ گرایشهای مذهبی دانشجویان مذهبی، با چه روشها و چه عواملی امکان پذیر خواهد بود؟
اساساٌ یک مسلمان مومن و معتقد نمی تواند انسانی صد در صد سکولار و عرفی تربیت شود. تربیت دینی مسلمانان آنان را به گونه ای بار می آوردکه نمی توانند در برابر بسیاری از واقعیت ها و پیشامدها ی محیط اطراف و جهان زیستی خود بی تفاوت باشند . این حساسیت دقیقا به میزان تربیت دینی آنها باز می گردد. به عبارتی هر اندازه تربیت دینی یک مسلمان عمیق، وسیع، منطقی وعقلانی باشدبه همان میزان حساسیت ، تأثیرگذاری و حضور مثبت او برای خود و دیگران می تواند منشأ آثار عظیم معنوی و اخلاقی و در نهایت تربیتی و دینی باشد، وبه هر میزان یک دانشجوی مسلمان از تربیت دینی پایین تری برخوردار باشد، همواره از عوامل بیرونی تأثیر خواهد پذیرفت و تهدیدات عقیدتی و تربیتی می تواند او را تحت تأثیر قرار دهد؛ لذا شهروندان مسلمان به ویژه دانشجویان همواره باید پیش از ورود و حضور در محیط ها و مجامع علمی و مطالعاتی دیگر کشورها به اندازه کافی اطلاعات و دانش خود را در باره آموزه های دینی خود تقویت کرده باشند؛ زیرا در غیر این صورت، تبلیغات دینی و مذهبی دیگر ادیان و فرقه ها به راحتی می تواند آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
امروزه شیوه و روشهای تبلغات مذهبی دردنیا بسیار پیچیده است و این کار بسیار علمی، مطالعه شده و تجربه شده انجام می پذیرد و کمتر انسانی با شرایط و ویژگی های عادی توان مقابله با این روشهای پیچیده را خواهد داشت. شاید این وضعیت را بتوان به گونه ای با شرایط عصر امام صادق(ع) مقایسه کرد که در روایتی ازآن امام همام (ع) رسیده که آن حضرت برخی از دوستان خود را از گفتگوهای دینی با اهل کتاب بر حذر می داشت و گاهی نیز به برخی از آنان توصیه می کرد که به گفتگو با دیگران از جمله اهل کتاب و ماده پرستان بپردازند. رمز این توضیه دوگانه در شخصیت و میزان آگاهی های دینی شاگردان ایشان بود؛ لذا دانشجویانی که احاطه کافی به تمام زوایای معارف اسلامی ندارند، به هیچ وجه خود را درگیر گفتگوهای دینی با پیروان ادیان و فرقه های دیگر نکنند وجهت حفظ ایمان و باورهای خود همواره مطالعه منابع مطمئن و اصیل اسلامی را دنبال کنند و در خصوص شبهات مطرح شده، از شخصیت های آگاه و مطمئن دینی در آن کشور ازجمله نمایندگان مقام معظم رهبری ودیگر مراجع دینی بهره ببرند. مجالس دینی، مناسبتها، استفاده از مراکز ایرانی و شخصیت های اعزامی و حتی پاره ای از دانشجویان مومن ومعتقد و ارتباط سازمان یافته و ارگانیک با نهاد انجمن های اسلامی ، می تواند محوری برای تأمین نیازمندیهای دینی، معنوی و روحانی دانشجویان باشد.یاد و ارتباط مستمر با خداوند و قرآن کریم و بهره مندی از ذکر و نام ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز همواره می تواند مونس تنهایی انسان در خلوت دانشجویی و غربت خارج نشینی باشد.