روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی ۹۳۰-۹۸۴ هـ.ق)»
یست و هشتمین اثر از مجموعۀ تاریخ و جغرافیای مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به انتشار دفتر اول از مجلد دوم کتاب «افضل التواریخ (روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی ۹۳۰-۹۸۴ هـ.ق)» اختصاص یافت. تألیف این اثر از سوی فضلی خوزانی اصفهانی (قرن یازدهم هجری) صورت گرفته است. استاد دکتر احسان اشراقی عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد پیشکسوت تاریخ دانشگاه تهران و قدرت‌الله پیشنماززاده کار تصحیح و تألیف مقدمه اثر را بر عهده داشته‌اند.
دکتر اشراقی و پیشنماززاده در مقدمۀ این اثر نوشته‌اند: فضلی خوزانی کتاب خود را از شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی (۶۵۰-۷۳۵ هـ.ق) آغاز و وقایع و رخدادهای روزگار صفویان تا پایان سلطنت شاه عباس اول (قرن دهم و یازدهم) را در سه مجلد تألیف کرده است. کتاب حاضر، آن گونه که خوزانی خود نوشته، دفتر اول از مجلد دوم این مجموعه است که به وقایع پنجاه و چهار سال پادشاهی شاه طهماسب اول پرداخته و با مرگ او این دفتر را به پایان می‌رسد».
خوانندگان در ادامه مقدمه چنین می‌خوانند: «مؤلف همانگونه که در دیباچۀ مجلد اول آورده از زمان طفولیت به تاریخ و سیَر علاقه داشته و لحظه‌ای از مطالعۀ تاریخ غافل نمانده بود. و مثل آبا و اجدادش که در سلک دودمان صفوی قرار داشتند وی نیز در سال ۱۰۲۶ هـ.ق در معیت شاه عباس اول در قشلاق گنجه (قریه دانشی قراباغ) بدستور این پادشاه به سمت وزارت پیکرخان ایگرمی دورت قاجار و حاکم اُلکای بَردع و اَران (قراباغ) منصوب گردید».
بنا به نوشتۀ اشراقی و پیشنماززاده، خوزانی در نتیجه مطالعۀ فراخنای زمانی تاریخ پنجاه و چهار ساله سلطنت شاه طهماسب سعی دارد بنمایاند که از نهادینه شدن دستورالعمل‌های شاه طهماسب ساختار قدرتمندی برپا شد که اقتدار دولت شاه عباس اول استقرار همان اقدامات است.
در مقدمۀ این اثر مصححان اذعان دارند که در مطالعات و بررسی‌های میشائیل رُربون Rohrborn Krause michael دربارۀ صفویه که بین سال‌های ۶۵-۱۹۵۹م انجام پذیرفت از افضل التواریخ به عنوان یکی از سرچشمه‌های خطی معتبر یاد می‌کند. این پژوهش در ایران تحت عنوان نظام ایالات در دورۀ صفویه با ترجمۀ کتابشناس و مترجم اندیشمند فقید استاد کیکاووس جهانی‌تری در دسترس می‌باشد.
بنا به آنچه در مقدمه آمده است، عنوان‌گذاری و تقسیم مطالب کتاب از اول تا پایان سلطنت شاه طهماسب اول به صورت گاهشماری سال‌های پادشاهی و ذکر سال و عنوان وقایع که به همراه نام سال ترکی مطابق آن، با ثبت تاریخ هجری قمری می‌آید، هر سال با قشلاق پایان یافته و با وصف بهار به نظم و نثر و برپایی جشن نوروز و شادمانی ایرانیان و کارسازی خلاقی و دادرسی از مظلومان آغاز می‌گردد.
مؤلف این اثر به غیر از ماده تاریخ، از سیاق نیز بی‌بهره نبوده است و از استاد المحاسبین روزگارش نیز یاد کرده است و در برگ‌های پایانی [۲۷۴ر تا ۲۷۵پ] جدولی از احفاد و اولاد شاه طهماسب و امرا و افسران قبایل قلمرو صفویه را آورده است.
افضل التواریخ دربردارندۀ روزگار و زندگی شاه طهماسب از سال ۹۳۱ هـ. ق تا سال ٩٨٤ هـ.ق است.
«نمایه» عنوان بخش آخر این کتاب است. در این بخش آیات، کسان، جایها، مشاغل و مناصب، گروه‌ها، خاندان‌ها، اقوام و طوایف و اقشار (ملل و نحل)، کتب و رسالات و همچنین ترکیبات، اصطلاحات و واژگان، تدوین شده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
کتاب«افضل التواریخ (روزگار و زندگي شاه طهماسب اول (٩٣٠ -۹۸۴هـ.ق)» در ۶۲۷ صفحه با جلد شومیز با قیمت 100 هزار تومان و با جلد سخت با قیمت 120 هزار تومان از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
این روزها که چاپ نخست این اثر به بازار کتاب عرضه شده است، دکتر احسان اشراقی، مورخ و استاد پیشکسوت رشته تاریخ در بستر بیماری است. از درگاه خداوند متعال برای ایشان عافیت و طلب خیر داریم.
مریم مرادخانی