براساس کتاب تازه منتشر شده وی توسط دانشگاه کلمبیا
اشاره: در سالهای اخیر، کتابی ارزشمند و مبسوط در حوزه تاریخ صفویه در کتابخانه کالج مسیح، کمبریج کشف و منتشر گردیده با نام "گزارشی تاریخی از سلطنت شاه عباس" (A Chronicle of the Reign of Shah 'Abbas) اثر فضل اله خوزانی اصفهانی (Fazli Beg Khuzani Isfahani). این کتاب توسط کیومرث قرقلو استاديار سابق دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد و عضو مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا آمریکا و همکارش چارلز ملوویل از دانشگاه کمبریج انگلستان ویرایش و در 1148 صفحه به زبان انگلیسی ترجمه و توسط یکی از ناشران کمبریج چاپ شده است.
متن فارسی این کتاب در دسترس نیست. آنچه در دسترس عموم قرار دارد متن انگلیسی این کتاب است که در سال 2015 میلادی منتشر شده و در سایتهای مختلف فروش کتاب در دسترس است. بدیهی است تلاش برای ترجمه کامل این کتاب، می تواند اقدامی ارزشمند در تاریخ ایران و ماربین باشد.
در مقدمه این کتاب آمده است: «این شرح مختصر و کاملاً ناشناخته فارسی از سلطنت شاه عباس اول (1629-1587) در یک نسخه منحصر به فرد وجود دارد که اخیراً در کتابخانه کالج مسیح، کمبریج کشف شده است. مؤلف آن، فضل اله خوزانی اصفهانی، عضو یک خانواده مهم بوروکراتیک، گزارش خوبی از این دوره مهم در تاریخ پارس را ارائه می دهد، با جزئیات زیادی در مورد اداره مرکزی و استانی و اطلاعات زیادی که در منابع دیگر یافت نمی شود. اندکی پس از جانشینی شاه صفی اول، فضل الله به هند رفت و در آنجا به کار خود ادامه داد. تاکنون، سه جلد افضل التواریخ منتشر شده است و سلطنت شاه اسماعیل، شاه طهماسپ و شاه عباس را پوشش می دهد. هیچکدام از آنها کامل نیست و هر کدام فقط در یک نسخه تنها وجود دارند.
جلد 3 در مورد شاه`عباس اثری کامپوزیتی است که شامل بسیاری از تصحیح های دست نویس و حاشیه های نویسنده است، و آن را به عنوان نمونه ای جذاب از یک اثر در دست اقدام قرار می دهد.
متن كامل 579 برگ، توسط كیومرث قورقلو (دانشگاه کلمبيا) ويرايش شده است. این انتشار با نمایه های مفصلی همراه است و مقدمه ای اساسی توسط كیومرث قورقلو و چارلز ملوویل (دانشگاه كمبریج) در مورد زندگی و حرفه فضل الله، اهمیت كار او و نسخه های خطی كه در آن بنا شده است.
جلد اول سالهای 996-1019 هجری / 1587-1610 را در بر می گیرد. جلد 2 مربوط به سالهای 1020-1037 ق / 1611-1629 است. هر دو جلد به همراه DVD با متن نسخه خطی برای سالهای مورد نظر همراه است.»
شرحی بر این کتاب
اهمیت کتاب مذکور به حدی است که تاکنون مقالات متعددی در شرح و تفسیر این کتاب منتشر شده است. بکر بودن مطالب مندرج در این کتاب به همراه روایتی شفاف و گویا از بروکراسی اداری شاه عباس از جمله توانایی های فضل اله خوزانی است که در این کتاب دیده می شود و این کتاب را از موارد مشابه متمایز می کند.
در لابلای کتاب مذکور، اطلاعاتی ارزشمند از مشاهیر و تاریخ ماربین دیده می شود. اطلاعاتی که در نوع خود بکر بوده و می تواند زوایای جدیدی از تاریخ ماربین در عهد صفوی و جایگاه خاص رجال ماربین و منطقه خوزان را در سلسله صفوی بازگو نماید.
متن ترجمه شده یکی از این مقالات که به زبان انگلیسی در سال 2016 در مجله تخصصی تاریخ منتشر شده در ادامه آمده است. بدیهی است به خاطر تخصصی بودن متن، نارسایی هایی در ترجمه دیده می شود که با توجه به گویا و قابل فهم بودن ترجمه، امید است از سوی خوانندگان فرهیخته مورد اغماض قرار گیرد؛
«این نسخه زیبا به چاپ دو جلد از نسخه خطی منحصر به فرد اثر فضلی بیگ خوزانی اصفهانی قرن هفدهم تاریخ صفوی اختصاص یافته است. سندی مورتون ، که مقاله اولیه مهمی در مورد تاریخ صفوی با استفاده از افضل التواریخ نوشت ، در این فداکاری به عنوان "متولی اعتماد یادبود گیب اعتماد ، مربی و دوست" به یاد می آورد. استثنایی محقق متون فارسی و یک ادیانگرایی اختصاصی ، که سالها نیز دستیار مدیر انستیتوی مطالعات انگلیس انگلیس در تهران بود ، به دست آورد. وی با رحمت ریاست یک میزبان غیررسمی در انستیتو را بر عهده داشت ، که سخاوتمندانه نه تنها باستان شناسان ایرانی بلکه همچنین ده ها تن از افراد با علایق گوناگون در مطالعات ایرانی استقبال می کرد. با سندی در تهران ، این مؤسسه به یک محل استقبال تبدیل شد و همچنین به عنوان یکی از مهمترین مبانی نهادی برای مطالعات ایرانی و فارسی زبان در ایران خدمت کرد. سندی نیز یک دانشمند با استعداد ، بدون شک ، یک آقا بود.
هنگام مرور یک اثر ویرایش شده مانند این باید دو نکته کلی در نظر گرفته شود: ویرایش آن و ارزش متن. در مرحله اول ، در مورد روند ویرایش، خوشحال می شویم که این انتشارات جدید یادبود Gibb Trust از ارزش های علمی و تولیدی جلدهای پیشین در این سریال که به حافظه و کار EJW Gibb ، پژوهشگر ادبیات عثمانی اختصاص دارد ، حمایت می کند. . سردبیر کیومرث قورقلو از دانشگاه کلمبیا برای کارهای دقیق خود بر روی این متن بی نظیر و پیچیده سزاوار تحسین زیادی است. در حالی که تاریخ فاضلی بیگ تا حد زیادی با اسکریپت nastaliq به راحتی خوانا نوشته شده است، همانطور که قورقلو و چارلز ملوویل در مقدمه ویراستاران اشاره می کنند، خواندن نسخه آن یک تمرین سخت است.
این به دلیل عوامل مختلفی است: حفره های متعدد، کلمات متشکل از اصطلاحات تخصصی، اصطلاحات و کل عبارات و قرار دادن حروف و اسناد در حاشیه ها، که برخی از قسمت های آن با پیرایش بعدی نسخه خطی حذف یا ناخوشایند شده است. گذرگاه های مشکوک توسط براکت ها نشان داده شده است و بخش های متقاطع در پاورقی ها نشانگر تکرار صدها مورد از این قبیل قرار داده شده است.
این عبارت و تعدادی تغییر جزئی متنی، نشان داده شده دو دسته از پاورقی های موجود در این جلد ها را تشکیل می دهد که از آنجا که این یک نسخه خطی منحصر به فرد است، نمی توان با نسخه های دیگری از اثر مقایسه کرد. محققانی که سؤالات خود را در مورد این نسخه سؤال دارند خوشبختانه می توانند یک مکمل مدرن مخصوصاً با ارزش از این جلد یادبود Gibb ، یک DVD از متن را تهیه کنند ، که به افرادی که از کارهای فضلی بیگ استفاده می کنند اجازه می دهد تا متن اصلی را برای خود ببینند.
جدا از ارائه راهنمایی برای مشکلات نسخه، ویراستاران در مقدمه خود مقاله مقدماتی نمونه ای از کارهای فاضلی بیگ را ارائه داده اند. این شامل یک طرح زندگی نامه از زندگی نویسنده است که بخشی از آن بر اساس مقالات قبلی شرح تاریخ جانبی این نسخه منحصر به فرد است که چارلز ملوویل از دانشگاه کمبریج کشف نموده و در دانشکده مسیح، کتابخانه کام پل قرار دارد.
قورقلو همچنین یک شاخص جامع و غیرمعمول برای محققانی که از این جلد استفاده می کنند، ارائه کرده است. این مجموعه از دسته های زیر تشکیل شده است: اشاراتی به اسامی شخصی و مکان ها، نام ها یا عناوین قبایل و اقوام، اشاراتی به گروه های اجتماعی مانند ayan و سادات ، اصطلاحات سیاسی ، اجتماعی و نظامی ، مانند تفنگچی، سوئورگال ، کارکنات و کرونوگرافها، یادمان هایی که برای گرامیداشت الحاق، کشته ها و پیروزی های نظامی، مانند فتح تبریز و بغداد، ورود افراد مهم و قرارهای سیاسی نوشته شده است. سه مورد اول از این یادمان ها یادبود الحاق یا تاجگذاری شاه عباس ، موضوع این جلد سوم از تاریخ سه جلدی فضلی بیگ است.
فضلی بیگ، نویسنده افضل التاریخ، در دو طرف پدرانه و مادری خود از دبیران حرفه ای ایرانی تبار داشت. خانواده پدر وی در اواسط قرن پانزدهم میلادی و مبارزات سیاسی در اطراف اصفهان فعال بودند و در آنجا در منطقه خوزان واقع در نزدیکی شهر ساکن بودند. اعضای خاندان خوزانی از قارا قویونلو ، ترکهای "گوسفند سیاه" در برابر تیموریان پشتیبانی کردند و در اوایل قرن شانزدهم آنها در مبارزات خود با آق قویونلو، خویشاوندان مادری "گوسفند سفید" شاه اسماعیل به هدف صفوی پیوستند. ایل به عنوان پاداش اتحاد صفوی خود ، آنها در منطقه خود در خوزان و بعداً در دولت صفویه به تیلولند اعطا شدند. پدربزرگ پدری نویسنده مسیح الدین روح اله خوزانی اصفهانی (متوفای 1570)، از 1533-1570 به عنوان ویزه مشهد خدمت کرد ، جایی که وی همچنین به عنوان مباشر حرم امام هشتم شیعه در این شهر فعالیت کرد. پدر فضلی بیگ در اکثر زندگی خود مقام های متوسطی در سطح متوسط داشت، و در سالهای بعدی کار خود به دو شاهزاده خردسال صفوی خدمت می کرد.
خانواده مادر فاضلی بیگ، که شامل مقامات مشهور و شاعران تورکی نیز می شد ، از مشاغل مشابهی با مقامات صفوی در فارس و آذربایجان برخوردار بودند. یكی از عموهای مادری وی در اواخر قرن شانزدهم به عنوان وزیر فارس خدمت كرد، در واقع این مقام را از یكی از عموهای مادری فاضلی بیگ بر عهده گرفت! محمد بیگ، به عنوان یک مقام مالی در قره باغ در شمال شرقی آذربایجان در شانزده سالگی پیش از این انتصاب، خاندان خوزانی در قرن شانزدهم با دولت آذربایجان درگیر بوده و فضلی بیگ در منطقه بزرگ شده بود. او به نظر می رسد وقتی در جلد اول تاریخ خود به کودک هندی آذری خود اشاره می کند ، وی بخاطر "عدم تصفیه و یادگیری" خود عذرخواهی می کند و جاهلیت خود را به دلیل یک زندگی زودرس و تربیت در بین ترکها معلوم می کند. "(2) نه تنها جمعیت کرد و ترک در منطقه وجود داشتند بلکه قره باغ منطقه ای مرزی بود که بارها توسط نیروهای عثمانی و صفوی جنگیده و در سال 1588 توسط عثمانی ها اشغال شد (3).
در سال 1617 شاه 'عباس فضلی را به عنوان وزیر به عنوان فرماندار منطقه منصوب کرد ، ظاهراً به عنوان پاداش درگیری با فرماندهی یا فرماندهی نیروهای ترکی ایرانی قزلباش در حمله موفقیت آمیز و قتل عام شهرکهای گرجی زاکوم ، که در آن وی مسئولیت در مجموع تعداد 2000 سر از ساکنین (4). وی متعاقباً در سال 1619 به عنوان وزیراستان کاکتی ، شمال تفلیس در شرق جورجیا منصوب شد و تا سال 1624 باقی ماند. پس از آن ، اندکی پس از درگذشت شاه عباس در ژانویه 1629 اما قبل از سال 1634 به هند مهاجرت کرد، جایی که به نظر می رسد به ایرانیانی پیوسته است که برای رژیم مغول کار می کردند (5). سایر اعضای خانواده خوزانی پیش از او به عنوان بخشی از جریان ایرانیان که موقعیت را با ثروتمندان به دست آوردند، او را به هندوستان مقدم داشتند
با این حال ، در مورد حرفه او در هند اطلاعات کمی وجود دارد.
وی از چهره های شناخته شده ای در دکان ، منطقه جنوب مرکزی هند نیست که سلسله شیعه عادل الی شاه بیژاپور با استقبال ایرانیان روبرو شده و صفویان را به عنوان یک قدرت برتر معرفی کرده است ، اما کلوفون خودنویس جلد دوم او بود.
افضل التواریخ
فاضلی بیگ گزارش می دهد كه تصمیم گرفت تاریخ خود را در سال 1616/1617 بنویسد، یعنی تقریباً در زمان شاه عباس او را به عنوان ویزه تر منصوب كرد. پیش از این او یک فرهنگ لغت زندگینامه سه جلدی از اعضای قبایل قبیلباش را نوشت که آیه ترکی را تألیف کرده بود ، شاید برگرفته از سنتهای ادبی ترکی خانواده مادرش اما تقریباً مطمئناً بازتاب تحصیلات وی در مناطقی است که شاه اسماعیل ترکی آذری نیز در آن کار کرده است. در شعر او به طور گسترده صحبت می شد 8. او ادعا می کند که از دوران کودکی شرح های تاریخی را می خواند ، و همچنین به "اشراف" ایران9 علاقه مند بود. او شروع به نوشتن افضل کرد ، دقیقاً همانطور که ایسکاندار بیگ منشی در حال تکمیل جلد دوم از تاریخ مشهور شاهنشاهی شاه - عباس بود و شاید به نمونه ایسکاندار بیگ تحریک شده بود. در واقع ، او از کارهای تاریخ نویسان در برگهای افتتاحیه این جلد سه استفاده می کند ، به همین دلیل تصور می شود که در گذشته افضل یکی دیگر از آثار ایسکاندار بیگ است. در ابتدا او به سرعت گزارشی از سلطنت شاه ‘عباس نوشت و آنرا برای مردانی که احتمالاً دانشمندان-مقامات صفوی بودند که او می شناخت، توزیع کرد. پس از آن وی تصمیم گرفت تا تاریخ سلطنتی صفویه را از طریق سلطنت شاه عباس تألیف كند. در جلد اول خاستگاه خاندان صفوی را پوشانده و با درگذشت شاه اسماعیل در سال 1524 به پایان رسید. فضلی بیگ جلد دوم را به سلطنت شاه طهماسپ (1524 / 25-1576 / 77) و جلد سوم اختصاص داد. - وقایع سلطنت اوه شاه عباس ، دلیل اصلی تألیف کل تاریخ است.
از نظر تاریخ نگاری فنی، فاضلی بیگ یک تاریخ تحلیلی معمولی در یک سنت تثبیت شده ایرانی است. سیمین ابراهامز در مطالع detailed مفصل خود درباره جلد دوم افضل ، اظهار داشت که این "متعلق به ژانر تواریخ دربار صفوی است. استفاده از منابع استاندارد ، انتخاب مضامین تاریخی ، ساختار متعارف روایت و تعداد و دامنه اسناد رسمی که در آن جای دارد.
جلد سوم افضلی بیگ به دلایل مختلف برای محققان ایران صفوی بسیار ارزشمند است، و كومارس گرگغلو و چارلز ملوویل به طور منظم این دلایل را در پیشگفتار خود برجسته می كنند. اولاً، فضلی بیگ از تعدادی منابع تاریخی غیرقابل استفاده، استفاده کرده است. در جلد دوم، یازده منبع مورد استفاده در دو جلد اول را ذکر کرده است ، اما این را برای جلد سوم تکرار نمی کند. دوم، فضلی بیگ ، که در آذربایجان بزرگ شده و در منطقه خدمت کرده است، می داند که درباره وقایع و افراد در این مناطق شناخته شده آذربایجان و جورجیا می داند.
سوم، هنگامی که با دو جلد اول افضل مقایسه می شود، این جلد سوم که مربوط به سلطنت شاه عباس است، به طور غیر عادی منبع غنی است زیرا نویسنده معاصر شاه عباس بوده و از یک شبکه ارتباطی خویشاوندی برخوردار بوده است ، که گزارش های دست اول را از حوادث در سراسر ایران تهیه کرده است. بنابراین، افضل به طور جدی یا عمدتاً روایتی از وقایع دربار و یا شرح مفصلی از مبارزات نظامی اصلی شاه نیست. جدای از قسمت آغازین و متن اولیه متن ، که برگرفته از یا از اصطلاحات اصطلاحات اسکندر بیگ ، و یا براساس آن استوار است ، متن خوزانی اصفهانی در اصل از نظر تاریخ سازان صفوی دارای ارزش است، زیرا به عنوان ویراستاران توجه داشته باشید، قسمت دوم این اثر "به ماهیت شخصی تری نسبت به او و خانواده اش و وقایع در جورجیا و خراسان" بیشتر می شود. "(11) او همچنین شهادت آگاهانه از برخی وقایع مهم در دادگاه ، مانند پرونده معروف سرکوب شاه عباس سرکوب فرقه Nuktavi در سالهای 1593-94 (15) را ارائه می دهد. برای نشان دادن ارزش تاریخ ، قورقلو و ملوویل ، تعدادی از ارزشهای ارزشمند را می توان بین "غنای واقعی" گزارشهای فاضلی بیگ از وقایع خاص و مختصراً، خلاصه ای از همان وقایع یا شرایطی که توسط اسکندر بیگ مونشی تأیید شده است، مقایسه کرد. سرانجام همانطور که ویراستاران همچنین توجه دارند که افضل اطلاعات ارزشمندی را در مورد سیستم واگذاری اراضی تیول ارائه می دهد ، مؤسسه ای که برای درک تاریخ سیاسی و اقتصادی رژیم صفوی بسیار اساسی است.
مشاهدات نهایی در مورد ارزش Afzalrelates به محتوای زندگی نامه خود. مارک بلوچ ، محقق مشهور فرانسوی و مورخ تاریخ مدرسه ای آنالز ، منابع تاریخی را نه تنها به مقولات اولیه و فرعی تقسیم کرد ، بلکه تأکید کرد که محققان باید تفاوت بین شواهد عمدی و غیر عمدی را درک کنند. وی تصریح کرد: همه آثار منتشر شده عمدی ، چه آشکارا و چه به طور ضمنی، و مطمئناً معتقدند که تاریخ، به ویژه متون آگاهانه شخصی مانند کار فاضلی بیگ به نوعی خود زندگینامه است.
به عبارت دیگر، آنها بلاغت بودند و برای نویسندگان استدلال، صریح یا ضمنی می کردند. افضل، به ویژه هنگامی که با اطلاعات کاملی از منابع دیگر درباره خانواده فازلی بیگ و گروه گسترده ای از اقوام در ایران و هند همراه است، به خوانندگان این فرصت را می دهد تا شرح حال نسبتاً غنی از یک مقام متوسط صفوی را تهیه کنند. بوروکرات ایرانی به درستی در دوره صفویه به عنوان طبقه ای برای خودشان دیده می شوند که سلسله ای را متمایز و متمایز از قبایل اولما و قبیلباش می دانند. یک مقاله بیوگرافی در مورد تاریخ فاضلی بیگ و سلسله او نه تنها یک گربه نژاد انتزاعی - بوروکراسی ایرانی - بلکه این امر می تواند شبکه پیچیده ای از ارتباطات شخصی را که باعث حفظ طبقه بوروکراتیک ایران در ایران و هند می شود ، روشن کند. بعلاوه، این طبقه بود که هویت فرهنگی ایرانی را پرورش داده و پایدار می کرد، همانطور که فضلی بیگ وقتی از سنت زبانی آذری کودکی آذری خود روی آورد ، آواز فارسی خود را سروده و ضمن استناد به کار بسیاری دیگر.