ШЇШ�Щ�ШґЩ�Ш�Щ� Ш�Щ�ЫЊЩ�ЫЊ ШґЩ�Ш�

سهیلا عموشاهی

گفتگو با استاد محمد حسن رضایی دارنده اولین مدرک استادی انجمن خوشنویسان ایران در شهرستان خمینی شهر
استاد محمد حسن رضایی هنرمند خوشنویس خمینی شهری که سالهاست با رقص سحرانگیز قلمش بر سینه کاغذ، هنر آفرینی می کند. وی یکی از بنیان گذاران انجمن خوشنویسان خمینی شهر بوده و شاگردان توانمندی چون استاد سلیمانی و استاد لقمانی را پرورش داده است. این هنرمند چیره دست که به تازگی مدرک استادی را در این هنر، اخذ نموده مهمان این شماره دو هفته نامه فرصت است. 
خودتان را برای خوانندگان ما معرفی کنید و بگویید چطور وارد دنیای خوشنویسی شدید؟
گهر گر چه بالا نه بیش از هنر/ ز بهر هنر شد گرامی گوهر(فردوسی) . محمد حسن رضایی متولد سال 1353 از محله آدریان خمینی شهر و دارای مدرک کارشناسی ادبیات هستم. از دوران دبیرستان به خوشنویسی علاقه مند بودم و به صورت ابتدایی کار می کردم اما به صورت جدی از سال 72 خوشنویسی را زیر نظر استاد فرزانه در انجمن خوشنویسان اصفهان و اساتید بزرگ دیگری چون استاد فروزنده دنبال کردم. در سال 74 موفق به کسب مدرک ممتاز شدم. بعد از آن با استاد شیرازی در نمایشگاهی که در اصفهان برگزار کرده بودند آشنا شدم، این دیدار بابی شد تا در کلاس های فوق ممتاز ایشان در تهران ثبت نام کنم. حدود 5 سالی در کلاس های استاد شرکت می کردم و حتی بعد از آن که کلاس های ایشان تعطیل شد به منزل استاد می رفتم.
اندکی بعد استاد امیرخانی، پدر خوشنویسی معاصر ایران یک دوره کلاس برگزار کرد که خوشبختانه منم سعادت شرکت در کلاس های این استاد بزرگ را داشتم. این کلاس ها یکی دو سالی ادامه یافت تا اینکه کلاس های استاد تعطیل شد. البته من هنوز هم ارتباطم را با اساتیدم حفظ کرده ام و از محضرشان استفاده می کنم.

از چه سالی تدریس را شروع کردید؟
من از سال 74 تدریس را شروع کردم و دلیلش هم این بود که در آن زمان در خمینی شهر فقط یکی دو نفر مدرک ممتاز داشتند و من هم که ظرف یکسال و نیم مدرک ممتازم را گرفته بودم در انجمن خوشنویسان خمینی شهر که همان سال ها تازه تاسیس شده بود شروع به تدریس کردم. طی این سال ها یک سری کلاس های جهاد دانشگاهی، کلاس های کانون قرآنی و ... هم داشته ام اما در انجمن خوشنویسان از سال 73 تاکنون، به صورت تخصصی تدریس می کنم. به طور کلی حدود 20 سال است که تدریس دارم.
به نظر شما هنر خوشنویسی یک هنر ذاتی ست یا اکتسابی؟
خط باید در ذات آدمی باشد البته این نظر شخصی من است اما یک نفر با استعداد معمولی ولی با پشتکار زیاد خیلی موفق تر است تا کسی که استعداد فوق العاده ای دارد ولی پشتکار ندارد. من بارها کسانی را دیده ام که استعداد چندانی نداشته اند اما سماجت و پشتکارشان باعث شده که موفق شوند.
شما روزانه چند ساعت مشق می کنید؟
سال 76 سعادت نگارش مفاتیح الجنان به اتفاق استاد فرزانه نصیب من شد، در آن زمان من روزانه در حدود 10 تا 12 ساعت می نوشتم اما در حال حاضر اگر بخواهم یک میانگین کلی بگویم روزانه بین 5 تا 6 ساعت می نویسم. نوشتن برای من مثل اکسیژن می ماند، البته یک نکته مهم این است که در خوشنویسی یک مرحله آن مشق قلمی است و مرحله قبل از آن مرحله مشق نظری است که بزرگان ما در رساله ها به آن تاکید کرده اند. مشق نظری خوب دیدن خط است و بعد از آن مرحله مشق خیالیست. در مرحله مشق خیالی در ذهن آن خط را می نویسیم و من بیشتر اوقات در حال مشق خیالی هستم.
 کمی در مورد مراحل خوشنویسی و مدرک استادی که شما اخذ کرده اید،توضیح دهید.
مراحل خوشنویسی به ترتیب مرحله مقدماتی، متوسط و خوش است، بعد از آن مرحله عالی است که برای گرفتن مدرک عالی باید در کنار خط نستعلیق یک خط دومی هم کار شود که خط دوم شامل نسخ، ثلث، خط شکسته و کتابت است. بعد از آن مرحله ممتاز و بعد از آن مرحله فوق ممتاز است که در مرحله فوق ممتاز هنرجو می تواند مدرک خود را در یکی از شاخه های خط دوم بگیرد و در نهایت مرحله استادی است. مدرک استادی شرایط ویژه ای دارد از جمله اینکه خوشنویس باید حداقل حدود 5 سال از مدرک فوق ممتازش گذشته باشد همچنین تعداد هنرجویان ممتاز و فوق ممتازی که تربیت کرده، تعداد نمایشگاه هایی که برگزار کرده، سوابق تدریس، همچنین داشتن رتبه های کشوری و استانی در اخذ این مدرک خیلی موثر است. در نهایت باید حدود 20 تا 30 اثر در قالب های مختلف برای شورای عالی ارزشیابی که در تهران و متشکل از اساتید به نامی چون استاد سلحشور، استاد امیرخانی، استاد شیرازی، استاد بختیاری و استاد نظام العلماست، بفرستد. بعد از تایید صلاحیت توسط شورا و امضای مدرک استادی توسط وزیر فرهنگ و ارشاد، فرد می تواند مدرک خود را اخذ کند. من سال گذشته بعد از 22 سال برای اولین بار در این آزمون شرکت کردم و خوشبختانه تایید شدم.
به کدام یک از قالب های خوشنویسی بیشتر علاقه مندید؟
گمشده من بیشتر در قالب سیاه مشق است و بیشتر رتبه هایم در این قالب بوده است.
به نظر شما پیشرفت روزافزون گرافیک رایانه ای و نرم افزار های پیشرفته در زمینه خوشنویسی چه تاثیری بر هنر خوشنویسی داشته است؟
این مقوله خوبی هایی چون نگارش کتاب ها، خصوصا کتاب های درسی به خط نستعلیق دارد اما معایبی هم داشته است. با افزایش استفاده از این نرم افزارها، خیلی از خوشنویسان حتی کسانی که کار بازاری انجام می دهند کارشان از رونق افتاده و اگر الان کسی بخواهد از راه خوشنویسی ارتزاق کند با مشکل روبرو می شود.
امروزه ناشران ترجیح می دهند برای نگارش کتب از این نرم افزارها استفاده کنند اما متاسفانه اکثر کاربرانی که از این کار را انجام می دهند خوشنویس نبوده و با قواعد خوشنویسی آشنا نیستند و از این حیث به هنر خوشنویسی ضربه می زنند. خیلی از کتاب ها حتی کتب رسم الخطی که در مدارس تدریس می شود به همین علت دچار مشکل است.
زمانی خوشنویسی هنری مقدس محسوب می شد و مردم با این هنر عجین بودند، به نظر شما چه چیزی باعث ایجاد فاصله بین خوشنویسی و مردم شده است؟
به نظر من بخش عمده آن به مشکلات اقتصادی مربوط می شود. همیشه در چالش های اقتصادی اولین قشری که ضربه می خورد قشر هنرمند است. چون اولویت اول مردم معیشتشان است همچنین با تغییر فرهنگ جامعه و افزایش روحیه تجمل گرایی کسی پولش را خرج خرید کالای هنری نمی کند. آنهایی که اهل دل اند هم قشر متوسط به پایین جامعه اند و درآمدی برای خرید اثر هنری ندارند.
عامل دیگر ایجاد این فاصله، تکنولوژی و فضای مجازی است. الان هنرجویانی که سرکلاس می آیند اصلا حواسشان به کار نیست و دلیلش همین موبایل هاست. من فکر نمی کنم که تا چند سال آینده دیگر کسی پیدا شود که دنبال آموختن خوشنویسی باشد و حاضر شود روزانه در حدود 5 ساعت مشق کند. متاسفانه آدم های عصر جدید آسایش را یافته اند اما آرامش ندارند. هنر آرامش آفرین است ولی متاسفانه جایگاهی در خانواده ها ندارد.
نقش آموزش و پرورش در پیشرفت سطح خوشنویسی دانش آموزان چیست؟
متاسفانه در گذشته روش های غلط آموزشی باعث بد خط شدن دانش آموزان می شد اما امروزه بچه ها خط تحریری خوبی دارند. انجمن خوشنویسان خمینی شهر هم با همکاری آموزش و پرورش مدتی است با انجام مسابقات زیبا نویسی کار خوبی در زمینه استعدادیابی انجام می دهد.
نظر شما در مورد تلفیق هنر خوشنویسی و نقاشی که از دهه سی و چهل به مرور شکل گرفته چیست؟
اگر خوشنویس ها مایلند مورد توجه نگاه های برون مرزی قرار بگیرند، باید با این سبک آشنا شوند. چون غیرفارسی زبانان به خاطر وجود فرم با این قالب ارتباط برقرار می کنند. سیاه مشق، زبان مشترک بین خوشنویسی و نقاشی است. در گذشته معماری خانه ها به صورت اتاق اتاق و هر اتاق از چندین طاقچه کوچک تشکیل شده بود. کاغذها و دانگ قلم ها کوچک بود و در هر طاقچه یک تابلو قرار می دادند، از طرفی مردم سرگرمی دیگری هم نداشتند. سبک معماری خانه های امروزی و سبک زندگی مردم تغییر کرده و مردم بیشتر از فرم لذت می برند.
از قدیم ادبیات و خوشنویسی رابطه تنگاتنگی داشته اند، رابطه شما با ادبیات چگونه است؟
ادبیات و خوشنویسی مثل ادبیات و موسیقی دو مقوله جدایی ناپذیر هستند. یک خوشنویس با مضامین سرو کار دارد و اگر کسی به ادبیات علاقه ندارد باید خوشنویسی را کنار بگذارد. خوشنویس باید معنی شعری که می نویسد را بفهمد تا بتواند از آن لذت ببرد. متاسفانه بعضی از هنرجویان هنوز اهمیت این مطلب را درک نکرده اند و طوطی وار فقط می نویسند و این باعث تاسف است.
هنر خوشنویسی شناسنامه ما ایرانی هاست و بیش از هزار سال قدمت دارد و نگرانی من این است که ما این هنر را به چه کسانی انتقال می دهیم.
آیا خوشنویسی در دانشگاه ها هم تدریس می شود؟
بله، کم و بیش. به بنده هم از طرف یکی از دانشگاه ها پیشنهاد تدریس شد اما به دلایلی من قبول نکردم و یکی از هنرجویانم را برای این کار معرفی نمودم. البته به نظر من تدریس خوشنویسی در دانشگاه ها نتیجه چندانی ندارد چون بیشتر به بخش تئوری ماجرا پرداخته می شود تا کار عملی، در صورتی که خوشنویسی نیاز به تمرین و ممارست دارد.
نظر شما در مورد انجمن خوشنویسان خمینی شهر و سطح هنر خوشنویسی در شهرستان چیست؟
انجمن خوشنویسان خمینی شهر از سال 74 با برگزاری چند کلاس کار خود را شروع کرد. در آن زمان چون شهر شرایط حوزه امتحانی را نداشت ما بچه ها را برای آزمون ها به اصفهان می فرستادیم. تا اینکه چند سالی گذشت و تعدادی هنرجو مثل آقای سلیمانی و خانم لقمانی موفق به اخذ مدرک ممتاز شدند. بعد طی نامه نگاری هایی، انجمن شورایی شد و ما توانستیم خودمان آزمون ها را برگزار کنیم.
به نظر من، در گذشته استقبال از انجمن خیلی بهتر از الان بود و کلاس ها رونق خوبی داشت. هنرجویان سابق الان اساتیدی هستند که می توانند تدریس کنند. اما الان متاسفانه مسیری که انجمن پیش رو گرفته مسیر غلط است. متاسفانه انجمن تنها به جنبه درآمدزایی توجه دارد و از آن هدف اصلی که تربیت هنرجوی مطرح و توانمند همچنین برگزاری جشنواره خوشنویسی به طور سالانه و ایجاد انگیره در هنرجویان است، دور افتاده است. بهتر است خود اساتید کیفیت کار خود را ارتقا دهند و تنها به یک سرمشق دادن اکتفا نکنند. اگر انجمن خوشنویسان سیاستش را تغییر ندهد من بعید می دانم که دیگر هنرمندی از انجمن بیرون بیاید.
توصیه شما به جوانان و علاقمندان به هنر خوشنویسی چیست؟
اگر کسی به خوشنویسی علاقه مند است باید با تحقیق و مشاوره استاد انتخاب کند. انتخاب استاد خیلی مهم است زیرا روش تدریس اساتید با یکدیگر متفاوت است و هنرجو باید تا مرحله ممتاز با یک استاد کار کند. نکته دیگر این که به هیچ وجه از ابتدا مقاصد اقتصادی و جنبه درآمدزایی این هنر را برای خود متصور نشود. و مهم تر از همه این که خوشنویسی با تمرین و ممارست عجین است. مطالعه و بازدید از نمایشگاه ها نیز به، به روز شدن دانش هنرجویان کمک می کند.
تفاوت خوشنویس و تابلو نویس در چیست؟
متاسفانه جامعه ما فرقی برای این دو قشر قائل نیست. آن کسی که کار پارچه نویسی یا تابلو نویسی انجام می دهد خیلی بر اصول و قواعد خوشنویسی پایبند نیست و با کسی که به صورت هنری خوشنویسی را دنبال می کند متفاوت است. هنرمند خوشنویس، به دنبال خلق اثر هنریِ ماندگار است و برای خلق چنین اثری ساعات زیادی را زمان می گذارد اما تابلونویسی اینگونه نیست. بهتر است مردم بدانند بین این دو قشر تفاوت های اساسی وجود دارد.
خواسته شما به عنوان یک هنرمند از مسئولین چیست؟
وضعیت اقتصادی هنر خوشنویسی مثل بقیه هنرها خوب نیست و چه اساتید بزرگی که تابلوهای زیادی را گوشه خانه هایشان انبار کرده اند. ما از مسئولین توقع زیادی نداریم اما حداقل کاری که می توانند این است که با تهیه آثار این هنرمندان از هنرشان حمایت کنند. با اهدا آثار هنری در مراسمات و کنگره ها می توانند در این هنرمندان انگیزه ایجاد کنند.