فضاهای این مسجد در چهار جبهه حیاط مربع شکل کوچک آن جای گرفته اند و دارای دو ایوان در دوضلع شرق و غرب می باشد. از ایوان غربی به فضای پشت آن گنبد خانه راه می یابیم. جبهه غربی دارای نمایی با قوسه ای جناقی است که در قسمت پشت تزئینات آجرکاری به صورت راسته و خفته می باشد. تزئینات کاشی کاری به کار رفته در آن به صورت کاشی در نمای جزرها، و همچنین به خط بنایی در قسمت پشت بغل های دو طرف ایوان نام انبیا (یا محمد، یا علی) زینت بخش نمای ایوان غربی می باشد. محراب این مسجد دارای کاربندی و رسمی بندی گچی می باشد. پوشش به صورت نیم طاق و فضای داخل گنبد از چوب با قوس های جناقی به صورت مشبک که جزرهای نما فاقد تزئینات است و در قسمت فوقانی قوس، سه کلمه به نام های ا...، محمد و علی با کاشی صابونکی به رنگ های آبی لاجوردی فیروزه ای و سفید بر زمینه آجر تزئین شده است. فضای داخل ایوان با طاق و چشمه پوشش شده است. شبستان در ضلغ شمالی قرار گرفته و از سطح حیاط حدود یک متر پایین قرار گرفته است. فضای آن مربع شکل است و سقف آن به صورت طاق و چشمه ای بر روی ستون های سنگی با مقطع مربع گوشه پخ استوار گشته است و رودی آن دارای قوس های جناقی است. حجره هایی که در ضلع جنوبی قرار گرفته دارای پوشش گنبدی و نماهایی با قوس جناقی است با توجه به شواهد آثار جبهه جنوبی از الحاقات مسجد به شمار می رود.دسترسی به حوضحانه، وضوخانه و سرویس های بهداشتی از طریق ایوان شرقی و شبستان میسر می شود و سقف حوضخانه به صورت طاق و چشمه می باشد. ورودی مسجد دارای سر در کاشی کاری با نقوش اسلیمی خطایی می باشد که در دو طرف آن طاق نماهایی با قوس جناقی قرار گرفته و درون آن با کاشی اسلیمی، خطایی تزئین شده است. پس از سردر، وارد فضایی چهار گوش با پوشش طاق باریکه شده و از ضلع شرقی آن دسترسی به مقبره آقای سید محمد ابوالبرکات میسر می شود و پوشش آن گنبدی می باشد و سرانجام فضای ورودی به ضلع جنوبی صحن مسجد ختم می شود که نسبت به سطح حیاط دو پله قرار گرفته است.
زیر گنبد خانه اصلی واقع در ضلع غربی مسجد محرابی است با تزئین مقرنس کاری در پشت گچی و در پایین آن کتیبه ای وجود دارد از سنگ رخام، که بر روی آن این عبارت حک شده است: وقف زین العابدین خلف مرحوم علی سنه 1300 و این نشان می دهد که مسجد ابوالبرکات از مسجد جامع فروشان قدیمی تر است و مربوط به اواسط سلطنت ناصرالدین شاه می باشد.
شبستان مسجد فضایی است با 20 طاق جنوبی که بر 11 عدد ستون سنگی به بلندای 2 متر استوار گشته است و نسبت به صحن در ارتفاع کمتری قرار دارد. نور مسجد در روز همچون دیگر مساجد قدیمی با سنگ های صیقلی مرمر سبز که بر روی روزنه های راس هر طاق جنوبی قرار گرفته تامین می شده است.
وجه تسمیه ابوالبرکات به نام ابوالبرکات بدلیل امام جماعت آن بحر العلوم سید ابوالبرکات فروشانی است که اکنون با فرزند خود سید صدر الدین ابوالبرکات دیباجی فروشانی در آرامگاهی در کنار مسجد مدفون می باشد. سال وفات صدرالدین 1314 (ه.ش) است که بر روی سنگ فراروی حک گردیده است.
کف گنبدخانه در قدیم از حصیر و بوریا بوده است که در بازسازی های بعدی در زیر مصالح جدید ساختمانی مدفون شده است. دور تا دور گنبدخانه نیز کانال برای کشید رطوبت پی های ساختمان وجود دارد. قسمت سوم طاق سقاخانه است که به شکل گنبدی است از جنس برنج مزین به نقش ها ی اسلیمی و خطوط تزئینی و شمایل فلزی بسیار زیبا. در شبستان مسجد، اثر هنری بسیار نفیس و ارزشمند نگاه داری می شود. در این باره که این اثر نفیس کار توام هنرمند است چیزی نمی دانیم.
اما نقش های شمایی آن و برسی آن بی شک برگی مهم در آثار نقاشی دوره قاجاری خواهد بود.
مسعود شیربچه
-
محتوا
- مسجد ابوالبرکات،گزارش سازمان میراث فرهنگی