دانشنامه شهرستان خمینی شهر

این بلوک خاکش شیرین و آبش اکثر از رودخانه و انهارش تمام سال آبدار و مفیض و قنات های معتبر هم دارد. قریب سه ربع این بلوک باغستان و مشجر و معنّب است و یک ربع آن کشتزار می باشد آنچه از آن به طرف جنوب است اکثر باغ است و کشت کمی دارد و از این است شاعر در باب آن گفته است:
ماربینت که خطه ارم است / آفتاب اندر آن درم درم است
و آنچه شمالی است کشتزار و باغستان با هم است. دهات معتبر و آنها با اعتبار برای هر قریه مختص یا مشترک از زاینده رود بریده و آب در همه وقت به آنها می رسد و برای باغات چاه نمی کنند و ندارند الا قلیلی در بعض امکنه آن. مادی بزرگ قمش از میان اراضی جنوبی آن می گذرد و هر چه نزدیک به شهر می رسد قسمت دهات و قلیلی هم به محلات مغربی شهر می آید و این مادی نهری است بزرگ و با برکت که در محل انشعاب از رودخانه چشمه دارد و لهذا آب او هرگز قطع نمی شود و تمام اراضی که از آن حق آب دارند سیراب می نماید و دیگر نهرهای متعدد این بلوک هست که هر یک خاصه قریه ای یا مشترک میان قری است و آب آنها نیز غیرمقطوع است و همیشه آب دارد و لکن کم و زیاد می شود.
باغات این بلوک خاصه جنوبی آن همه پیوسته و سردرسر هم گذارده و همه قسم میوه در آن خوب و به کمال می شود و میوه های بهاره زردآلو و آلوچه و سیب گلاب و طرخ و دلیلی و شلیل و هلو و گلابی و انگور و توت خریفی و به و سیب ازایش و گلابی شامیوه و نطنزی و انگور همه به اعلی درجه آن است. حاصلات زمینی گندم و جو و سایر حبوبات و تریاک و تنباکو و خیار و انواع خربزه بهاره تمام به عمل می آید.
دهات معروف قطعه جنوبی و باغستان اینهاست که هر یک به چیزی مشهورند: کوشک و ککنان و نصرآباد و گورتان (جورتان) و جوزدان و ناجوان و زرّان و لادان و الیاران و غیر اینها نیز دهات بسیار که ذکر همه آن موجب تطویل است. خربزه بهاره کوشک معروف است. به اعلای اصفهان از گورتان و خاصه آن است اگرچه تمام دهات مذکوره به خوب دارد که نزدیک به آن و به اکثری مشتبه می شود لکن عطر و طعم و رنگ به گورتان مخصوص خود آن است و از جمیع به های تمام ایران ممتاز است. همه قسم انگور نصرآباد و گورتان و سایر دهات متصل به آنها کمال تعریف را دارد و تا نوروز می ماند اما مال آن دو قریه امتیازش بیشتر است
اما قطعه شمالی آن که مزارعش بیشتر است آب آن از رود و قنات و هر دو است. دهات معروف آن برزان و اپاران و کوجان و ولدان و رنان و جروکان و هرستان و اندوان و سه ده که عبارت است از خوزان و ورنوسفادران و فریشان .
تنباکوی خوب اصفهان تمام از این قری است ولی مال برزان و اپاران و الیاران از سایر جاها ممتاز است. تریاک این قری نیز خوب می شود و گلابی شاه میوه و شاه پسند و نطنزی مخصوص اندان و سه ده است بهتر از جای های دیگر می شود. انواع سیب بهاره و ازایش و سیب سرخ و دلیلی و انگور و سایر میوه جات درختی همه در این قطعه خوب و به کمال می رسد. دوسه قسم خربزه بهاره هم دارد. حبوب آن گندم و جو و ماش و عدس و نخود و ذرات و غیره است و بالجمله غیر از برنج که معمول اهل آنها نیست همه در ماربین به عمل می آید و زمین آن مستعد همه قسم حاصلی می باشد.
منبع
اصفهاني , محمدمهدي بن محمدرضا, نصف جهان في تعريف الاصفهان (تصحيح و تحشيه منوچهر ستوده)،تهران ،امير كبير
،1368