نویسنده : محمد علی شاهین
خانه مجیر
خانه با شکوهی مربوط به اواخر دوره قاجاریه در محله اندان (خیابان مدرس) خمینی شهر وجود دارد که ابوالحسن خان مجیری در زمان سلطنت ناصر الدین شاه، خشت بنای آن را نهاده است و اکنون به خانه مجیر معروف می باشد. این اثر پس از تملک توسط شهرداری، در تاریخ 24 اسفند 1383 با شماره ثبت 11577 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حاج ابوالحسن مجیر
ابوالحسن خان مجیری متوفی به سال 1286 قمری(1248ه.ش) تاجر معروف توتون و تنباکو از بزرگان خاندان مجیری ها است که خانه مذکور را بنا کرده است.
مشخصات خانه
این خانه در زمان قاجاریه بنا شده است، از ویژگی های معماری زمان ناصر الدین شاه، استفاده از قوس های پردالی و حذف آفتاب شکن ها و حذف پنام ها و کوربند ها و غیره است. این خانه همچنین مشخصات خانه های سده ای را دارد چون دیوار های برهنه و یکنواختی دارد ولی در عوض تمام جلال و شکوه در داخل آن و در حیاط و باغ ها نمودار می شود و هیچ پنجره ای به کوچه باز نمی شود و به خاطر رعایت مسائل محرمیت و نیز جلوگیری از ورود دزدان به صورت درون گرا ساخته شده است .
دروازه خانه بیش از 7 پا ارتفاع ندارد، درب که گل میخ های آهنی بزرگ بر آن کوبیده شده، همواره بسته است و فقط پس از به صدا درآمدن کوبه باز می شود.
خانه به گفته ریش سفیدان محل، حدود 5 جریب یعنی مساحتی در حدود 3 هزار و 750 متر مربع داشته ودارای هشتی، باربند یا اصطبل، باغ ها و املاک و منطقه مسکونی شامل خرند بزرگ، اتاق های نشیمن، مهمان خانه، صفه تابستانی، تاسیسات چاه و آب، بیرونی برای پذیرایی از مردم، بهاربند، حوض خانه و تخت، چند دری ها، فضا های خدماتی مثل حمام، تاسیسات مطبخ و انبارها می باشد و به شکلی طراحی شده که علاوه بر صاحب خانه، میهمانان نیز در آن احساس راحتی کنند. تامین روشنایی، گرمای زمستان و خنکی تابستان بیشتر از طریق عوامل طبیعی همچون نور خورشید و جریان هوا بوده و آب آشامیدنی خانه مجیر به وسیله 7 عدد چاه تامین می شده است.
منقول است مرحوم سرتیپ سدهی و مرحوم معتمدی در افتتاح و ساخت این بنا مشارکت داشته اند. عمارت مشیر دیوان سنندج از لحاظ ارسی ها و تالار تشریفات و گچ بری ها و حجاری های سنگی شبیه خانه سرتیپ و خانه مجیری هاست. علاوه بر این حوض سنگی قلعه الیشتر نیز قابل مقایسه با حوض سنگی خانه مجیری ها می باشد.
هشتی
این محوطه هشت ضلعی از یک سمت به بیرون خانه و از سوی دیگر به باربند یا اصطبل و از سمت شرقی به دالانی که به خرند می رسد راه دارد و از سمت راست مقابل درب باربند به باغ ها و املاک مرتبط است که البته دیگر وجود ندارند. درگوشه های هشتی چهارسکو تعبیه شده که سقفی قوسی دارند، سقف خود هشتی گنبدی بوده و توسط بادگیری به فضای بیرون راه دارد که هوای هشتی را خنک می کند.
خرند یا حیاط
خرند یا حیاط، محوطه بزرگ مستطیلی شکلی است که در سه بر آن به فاصله ی دو پا از سطح زمین اتاق ها و حجره هایی به چشم می خورد. اتاق ها همه از همدیگر مجزا هستند و فقط با عبور از حیاط می توان به دیگری رفت و به همین دلیل در جلوی هر یک چند پله ای برای بالا رفتن وجود دارد این اتاق ها برای سکونت خدمه محل کشیدن قلیان و انبار و آبدارخانه و مطبخ در نظر گرفته شده است. چهار اطاق سه دری و دواطاق پنج دری در دو ضلع شمالی و جنوبی آن به طور قرینه ساخته شده است و در سمت شمالی نیز اطاقی قرار دارد که به مطبخ راه دارد.
از باربند یک راهرو به حیاط و بام وجود دارد. در شرق حیاط بنای دو طبقه ای ساخته شده که طبقه بالای آن به شاه نشین و هم کف آن به زیر زمین معروف است. حیاط توسط دوردیف راه پل درسمت راست و چپ به شاه نشین راه دارد. حوض سنگی با دو باغچه در طرفین از دیگر مشخصه های حیاط است.
حجاری روی سنگ هزاره های اطراف حیاط، کاشی کاری، پنجره های گره چینی، نقاشی به صورت خطوط شیر و شکر در حاشیه بالای سقف از تزیینات به کار رفته در این بناست. اتاق ها و فضاهای اطراف حیاط دارای تزیینات فراوان گچ بری و کاشی کاری است. اطاق ها دارای شومینه است که با گل های زیبا نقاشی شده است. در داخل شومینه، راهی است که داخل اتاق را به سقف مربوط می کند.
تالار شاه نشین
این اتاق دارای تزییناتی با گچبری های جالب و شومینه ای است که با گل های زیبا نقاشی شده است. در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق های گوشواره بنا شده است. اطاق وسط (تالار) دارای 5 درب وگوشواره ها هر کدام 3درب دارند که با همان تعداد درب به اطاق های پشتی راه دارند. طاقچه و طاقچه بلندهای متعددی در هر کدام از اطاق ها دیده می شود.
شاه نشین دارای نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی و پنجره های کناری است و در جلوی آن ایوانی با ستون های بلند شبیه ستون های خانه سرتیپ با تزیینات گچبری شده دیده می شود.
زیرزمین
با یک ورودی قوسی شکل یا درگاهی به حیاط راه دارد که در دو طرف آن دو ردیف چهارتایی پنجره مشبک کاشی کاری شده به چشم می خورد که نور به داخل می دهد. پس از ورود به این قسمت 5 درگاه دیگر آن را به یک محوطه با کف کاشی شده وصل می کند که 5 درگاه مشابه قوسی شکل سبب شده است که قسمت پشتی از محوطه جدا شود در این فضا اکنون موزه هنر های دستی ایجاد گردیده است.
در دو طرفه محوطه ذکر شده در هر دو طرف دو فضای دیگر وجود دارد. در سمت شمال آن پشت اتاق جنب پله های شمالی مطبخ و چاه آب قرار دارد و در سمت جنوب هم قلیان کش خانه بنا شده که با پله ها به بام راه دارد. این محوطه با یک راهرو که جنب پله های جنوبی است به حیاط راه پیدا می کند و در حال حاضر نمایشگاه مشاهیر در آن دایر شده است.