بلوک هفتم ماربین است. این بلوک خوش آب و هواتر و با صفاتر از جمیع بلوکات اصفهان است حد مشرق آن شهر اصفهان و بعض جی است. شمال آن بلوک برخوار و جنوبش بعضی جای های زاینده رود و بعضی بلوک لنجان است. مغربش نیز لنجان و بعض نجف آباد و کوه پلارت میباشد. زمین آبادش عرضت و طولا چهار فرسخ است از دروازه شهر در کنار زاینده رود تا یک فرسخ و نیم تار ماربین می باشد و از آنجا از رود جدا و دور می شود [221 ش] و به چهار فرسخی شهر به نجف آباد منتهی می شود و از آنجا که از رود جدا می شود آن زمین فصل با بلوک لنجان است این بلوک خاکش شیرین و آبش اکثر از رودخانه و انهارش تمام سال آبدار و مفیض و قنات های معتبر هم دارد. قریب سه ربع این بلوک باغستان و مشجر و معنّب است و یک ربع آن کشتزار می باشد آنچه از آن به طرف جنوب است اکثر باغ است و کشت کمی دارد و از این است شاعر در باب آن گفته است:
ماربینت که خطه ارم است / آفتاب اندر آن درم درم است
و آنچه شمالی است کشتزار و باغستان با هم است. دهات معتبر و آنها با اعتبار برای هر قریه مختص یا مشترک از زاینده رود بریده و آب در همه وقت به آنها می رسد و برای باغات چاه نمی کنند و ندارند الا قلیلی در بعض امکنه آن. مادی بزرگ قمش از میان اراضی جنوبی آن می گذرد و هر چه نزدیک به شهر می رسد قسمت دهات و قلیلی هم به محلات مغربی شهر می آید و این مادی نهری است بزرگ و با برکت که در محل انشعاب از رودخانه چشمه دارد و لهذا آب او هرگز قطع نمی شود و تمام اراضی که از آن حق آب دارند سیراب می نماید و دیگر نهرهای متعدد این بلوک هست که هر یک خاصه [222] قریه ای یا مشترک میان قری است و آب آنها نیز غیرمقطوع است و همیشه آب دارد و لکن کم و زیاد می شود.
باغات این بلوک خاصه جنوبی آن همه پیوسته و سردرسر هم گذارده و همه قسم میوه در آن خوب و به کمال می شود و میوه های بهاره زردآلو و آلوچه و سیب گلاب و طرخ و دلیلی و شلیل و هلو و گلابی و انگور و توت خریفی و به و سیب ازایش و گلابی شامیوه و نطنزی و انگور همه به اعلی درجه آن است. حاصلات زمینی گندم و جو و سایر حبوبات و تریاک و تنباکو و خیار و انواع خربزه بهاره تمام به عمل می آید.
دهات معروف قطعه جنوبی و باغستان اینهاست که هر یک به چیزی مشهورند: کوشک و ککنان و نصرآباد و گورتان (جورتان) و جوزدان و ناجوان و زرّان و لادان و الیاران و غیر اینها نیز دهات بسیار که ذکر همه آن موجب تطویل است. خربزه بهاره کوشک معروف است. به اعلای اصفهان از گورتان و خاصه آن است اگرچه تمام دهات مذکوره به خوب دارد که نزدیک به آن و به اکثری مشتبه می شود لکن عطر و طعم و رنگ به گورتان مخصوص خود آن است و از جمیع به های تمام ایران ممتاز است. همه قسم انگور نصرآباد و گورتان و سایر دهات متصل به آنها کمال [222ش] تعریف را دارد و تا نوروز می ماند اما مال آن دو قریه امتیازش بیشتر است. گارلادان به کاف فارسی در میان این قطعه جنوبی واقع و از این بلوک است اما در قدیم معلوم نیست به چه مصلحتی دولتی آن را در جمع لنجان نوشته و ثبت کرده اند.
و خود دانسته اند که چرا کرده ند و خلاف قانون جغرافیایی است و آن هم در همه چیز مثل قری متصل به آن که نصرآباد و غیره است، می باشد و در آن واقع است.
بقعه ای که قبری در آن است و بر بالای قبر طاقی و ایوانی ساخته اند و بر بالای دو طرف آن دو مناره کرده اند که چون در یکی از آنها رفته و به قوت کمی آن را حرکت دهند دیگری درست می جنبد و اگر به قوت زیاد حرکت دهند منار با هیران همه حرکت می کنند. در کنار این قطعه به طرف شمال آن کوه کوچکی است معروف به آتشگاه که مخروطی شکل است ظاهرا در زمان قدیم بر بالای آن آتش خانه بوده است و اثر بنایی هم بر بالای آن الحال هست. اما قطعه شمالی آن که مزارعش بیشتر است آب آن از رود و قنات و هر دو است. دهات معروف آن برزان و اپاران و کوجان و ولدان و رنان و جروکان و هرستان [223] و اندوان و سه ده که عبارت است از خوزان و ورنوسفادران و فریشان و فریشان معرب پریشان و پریشان مخفف پریوشان. پریوش اسم زنی بوده که در زمان قدیم بنای این قریه نموده و به نام خود منسوب نموده است. ورنوسفادران که قریه بزرگ قرا ثلثه است وجه تسمیه آن معلوم نیست عامه آن را بن اصفهان می خوانند. فرنگان نیز به همین اسم ثبت نموده اند. مردمان این هر سه ده تنومند و شجاع و با تعصب اند و حکایت مقاومت آنها با محمود افغان سابق گذشت.
تنباکوی خوب اصفهان تمام از این قری است ولی مال برزان و اپاران و الیاران از سایر جاها ممتاز است. تریاک این قری نیز خوب می شود و گلابی شاه میوه و شاه پسند و نطنزی مخصوص اندان و سه ده است بهتر از جای های دیگر می شود. انواع سیب بهاره و ازایش و سیب سرخ و دلیلی و انگور و سایر میوه جات درختی همه در این قطعه خوب و به کمال می رسد. دوسه قسم خربزه بهاره هم دارد. حبوب آن گندم و جو و ماش و عدس و نخود و ذرات و غیره است و بالجمله غیر از برنج که معمول اهل آنها نیست همه در ماربین به عمل [223 ش] می آید و زمین آن مستعد همه قسم حاصلی می باشد.
منبع:
اصفهاني , محمدمهدي بن محمدرضا, نصف جهان في تعريف الاصفهان (تصحيح و تحشيه منوچهر ستوده)،تهران ،امير كبير
،1368 تالیف 1275 خورشیدی