به نقل ازدوهفته نامه فرصت،
اشاره: نام علامه فیض الاسلام با نهج البلاغه آمیخته است به طوری که "نهج البلاغه فارسی" به "نهج البلاغه فیض الاسلام" مشهور شد و این افتخار برای همیشه در تاریخ به نام او ثبت گردید. استقبال از این اقدام علامه به حدی بوده که بیش از یک میلیون نسخه از آن به چاپ رسیده و بزرگان زیادی لب به تحسین وی گشوده اند. رهبر انقلاب درباره او می گوید: "من مقیّدم که خدمت آن سید بزرگوار را همه جا ذکر کنم تا خدمت بزرگ او برای جامعه ایرانی فراموش نشود." فیض الاسلام بجز این، قرآن کریم و صحیفه سجادیه را ترجمه و شرح نمود. در این ویژه نامه نگاهی گذرا خواهیم داشت به زندگی سراسر افتخار علامه فیض الاسلام ادیب، فقیه و شارح بزرگ نهج البلاغه.
از خمینی شهر تا نجف و تهران
سید علی نقی آل محمد دیباج معروف به "فیض الاسلام" از عالمان و نویسندگان پر تلاش قرن اخیر است. او در سال ۱۲۸۳ شمسی در خمینی شهر به دنیا آمد. پدرش آقا سیّد محمّد و مادرش حیات سلطان هر دو در بین مردم به علم و عمل و تقوی مشهور بودند. سید علی نقی از پنج سالگی مقدمات علوم دینی را نزد برادر بزرگتر خود، سید غیاث الدین که مردی فاضل، خطیب و اندیشمند بود فرا گرفت. وی سپس برای سیراب شدن از علوم آل محمد (ع) و با کمک برادر خود، از خمینی شهر به تهران، مشهد و نجف اشرف، هجرت کرد و بهترین روزهای عمر را با شور و عشق به فراگیری معارف اهل بیت (ع) سپری می کرد.
سید علی نقی جوان، با تلاش و جدیت فراوان، در نجف اشرف دانش و معنویت را از محضر استادان بزرگی چون آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ عباس قمی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمد کاظم شیرازی و شیخ علی اکبر نهاوندی خوشه چینی کرد و در همان جا موفق به نگارش کتاب "الافاضات الغرویه فی الاصول الفقهیه" در دو جلد شد. از کارهای بزرگ علمی و فرهنگی وی چنین بر می آید که در اغلب علوم دینی متبحر و صاحب نظر بوده و این حقیقت روشن از لابلای آثار وی مشاهده می شود.
وی در حالی که حدود سی سال داشت، آن چنان مدارج علمی و معنوی را طی نمود که از مراجع بزرگ عالم تشیع آقا سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی و شیخ محمد کاظم شیرازی گواهی اجتهاد گرفت و در راستای تلاش و جهاد علمی خود، کتابهای متعددی را به رشته تحریر آورد.
فیض الاسلام پس از بازگشت از نجف اشرف در تهران ماندگار شد و به کار نشر و تبلیغ حقایق دینی پرداخت. او علاوه بر تلاش علمی، در کنار روحانیت انقلابی به بیدارگری پرداخت و به همین جهت مدتی گرفتار زندان رژیم طاغوت گردید. زندگی سراسر افتخار وی در بیست و سوم شعبان ۱۴۰۵ هـ. ق مطابق با ۲۴ اردیبهشت ۱۳۶۴ هـ. ش به سرآمد و پیکر مطهر او در بهشت زهرای تهران (قطعۀ 18، ردیف 103، شمارۀ 5) به خاک سپرده شد.
تالیفات
• ترجمه و خلاصه تفسير قرآن عظيم / آرزو دارم....
ترجمه ای دقیق و موفق از قرآن می توانست توده های مردم را با معارف این کتاب آسمانی بیش از پیش آشنا نماید. بر همین اساس مرحوم فیض الاسلام تصمیم گرفت تفسیر جامع و کاملی از قرآن مجید، شامل چکیده ای از همه تفاسیر و احادیث که درباره هر موضوع وجود دارد تدوین نماید. وی در این باره می نویسد: "از یکسال پیش به نوشتن ترجمه و تفسیر قرآن کریم مشغولم، چون آرزو دارم این کتاب جامع ترین ترجمه ها و تفسیرها و در دنیا بی نظیر باشد و تا ممکن است به گونه ای ساده و روان که همگان (خواص و عوام) از آن بهره مند گردند و آن مراجعه به کتب و مطالعه بسیار لازم دارد از این رو در گوشه ای خزیده جز با کتب فقه و اخبار و تفسیر با کسی انس ندارم."
این ترجمه از ترجمههاى موفق پيش از انقلاب اسلامى است كه نخست به خط زيباى نستعليق مرحوم طاهر خوشنويس در سال هاى 1347 و 1348 به صورت سه جلدى و يك جلدى در 1678 صفحه به قطع وزيرى از سوى مترجم در تيراژ بالايى در تهران انتشار يافت. چاپ جديد اين اثر بعد از انقلاب اسلامى در سال 1378 با حروفچينى جديد در تهران منتشر گرديده است.
این ترجمه كه بیش از چهل سال از عمر آن مىگذرد، از جهت دقت و انطباق با متن و رعايت نكات نحوى، ترجمهاى دقيق و موفق به حساب مىآيد و نسبت به بسيارى از ترجمههاى موجود چه بسا كم غلطتر باشد.
• ترجمه نهج البلاغه؛ چیزی نمی دیدم مگر کتاب نهج البلاغه
عدم وجود ترجمه ای دقیق از نهج البلاغه موجب شده بود تنها عده ای محدود از این کتاب ارزشمند بهره مند شده و جامعه ایرانی مشتاق اهل بیت(ع) از سخنان علی بن ابیطالب (ع) بی بهره بمانند. علامه فیض الاسلام با درک این خلا، دست به کار شده و توانست با ترجمه و شرح این اثر، جامعه ایرانی را با نهج البلاغه آشنا کند.
وی در دیباچه جزء اول ترجمه خود از آشنایی اش با نهج البلاغه چنین می نویسد:
"از سال های دراز این کتاب مقدس مورد مطالعه این بنده بود، روز به روز شوقم به خواندن و اندیشه در آن زیادتر می شد، گویا چیزی نمی دیدم مگر کتاب نهج البلاغه و سخنی نمی شنیدم مگر فرمایش های امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و هرگاه با فضلا و دانشمندان ملاقاتی پیش می آمد، قبل از شروع به هر سخن، در باب عظمت و بزرگی نهج البلاغه سخن گفته به آنان یادآوری می نمودم که سید شریف رضی ـ رحمه الله علیه ـ یکی از شاهکار های تألیف را در این کتاب به کار برده ... و گاهی در بعضی از مجالس دینی و مذهبی پاره ای از کلمات این کتاب را خوانده و معنای آن را بیان می کردم، شنوندگان به شگفت آمده می گفتند اگر علما و رجال دینی ترجمه فرمایش های امام علی ـ علیه السلام ـ را در کتاب نهج البلاغه به طوری که در خور فهم هر فارسی زبان باشد، نوشته بودند همه از آن بهره مند می شدند ... بنابر این بر نگارنده واجب شد که دست از هر کار بردارم (حتی از ترجمه و تفسیر قرآن کریم که از مدتی به نوشتن آن مشغول بوده برای اتمام آن سعی و کوشش بسیار داشتم) و این کتاب جلیل را به زبان فارسی سلیس و روان ترجمه نموده ...
گفته شده که تنها جمع آوری مدارک و یادداشت برداری ترجمه و شرح او بر نهج البلاغه مدت هفده سال طول کشید و تحریر آن در شش سال یعنی از (1365 هـ . ق. تا 1371 هـ . ق) انجام پذیرفته است.
• ترجمه و شرح صحیفه سجادیه
روش ایشان در ترجمه صحیفه سجادیه، معنا کردن دقیق لغت هاست و هر کلمه و جمله و مطلبی که نیازمند توضیح و شرح باشد در میان دو هلال گذاشته شده است تا ترجمه، از شرح فرق داشته باشد و تصرفی در اصل عبارت نشده باشد. شیوه ارزشمند دیگر ایشان در ترجمه و شرح صحیفه سجادیه این است که در ابتدای اغلب دعاها توضیح کوتاه؛ ولی پرمحتوا، عالمانه و در خور فهم عموم را درباره موضوع اصلی دعا آورده که آگاهی خواننده را افزوده و او را با چشم باز به سوی دعای مورد نظر ترغیب می کند.
سایر تالیفات:
• الثقلان فی تفسیر القرآن (تفسیر سوره مبارکه فاتحة الکتاب)
• بنادرالبحار؛ که شرح، ترجمه و تحقیق بیست و پنج جلد بحار الانوار علامه محمد باقر مجلسی است. این اثر در شب جمعه چهاردهم جمادی الثانی (۱۳۹۹ هـ. ق) آغاز و در روز چهارشنبه بیستم شوال همان سال، جلد اول آن، که کتاب العقل و العلم و الجهل است به اتمام رسید.
• اشارات الرضویه؛
• الافاضات الغرویه فی اصول الفقهیه؛ در دو مجلد. که در سال (۱۳۵۲ هـ . ق) در نجف اشرف به رشته تحریر در آمده است.
• خاتون دو سرا سیدتنا زینب الکبری
• چراغ راه؛ که در اثبات معراج پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ و رد شبهات مخالفان به نگارش درآمده است.
• پاسخ نامه ازگلی؛ که در اثبات رجعت و پاسخ اجمالی به انحرافات و شبهات شریعت سنگلجی است.
• رهبر گمشدگان؛ که در اثبات رجعت و پاسخ مفصل و مستدل به شبهات شریعت سنگلجی است. نگارش این کتاب در تهران و در شب بیست و هشتم محرم سال (۱۳۵۹ هـ . ق) به پایان رسیده است.
• مسئله رجعت
• قفل دهن شیطان
• مقدمه ها و بیانیه های عالمانه و متعهدانه؛ که در پاره ای موضوعات به نگارش درآمده و در لابه لای آثارش به چاپ رسیده است.
آثار این دانشمند بزرگ در یک نگاه کلی به دو بخش تقسیم می شود که گویای تلاش و جهاد علمی، فرهنگی و تبلیغی اوست. وی در بخش اول همت گماشت و سال ها رنج و مرارت را بر خود هموار کرد تا توانست سه کتاب عظیم و مقدس یعنی قرآن، نهج البلاغه (اخ القرآن) و صحیفه سجادیه) اخت القرآن (را در خور فهم مردم فارسی زبان ترجمه و شرح کند و به خصوص مشتاقان معرفت علوم آل محمد (ص) را از ساحل نهج البلاغه علوی و صحیفه سجادیه سیراب نماید.
در بخش دوم نیز قدم ها را استوار ساخت تا با تقدس زدایی تعدادی دانشمند و عالم نما که اصلاح مسلمانی و خرافه زدایی را در اسلام زدایی می جستند به مقابله برخیزد. در این جا بود که "رهبر گمشدگان" را نوشت و "چراغ راه" او تاریکی ها را زدود.
در سایه عنایت حضرت زینب(س)
مرحوم فیض الاسلام در مقدمه کتاب خاتون دو سرا، انگیزه خود از نگارش زندگی حضرت زینب ـ علیها السلام ـ را چنین شرح می دهد:
"بیش از دوازده سال پیش به درد شکم گرفتار شدم و معالجه اطبا سودی نبخشید، برای استشفا به اتفاق و همراهی اهل بیت و خانواده به کربلای معلا مشرف شدیم، در آن جا هم سخت مبتلا گشتم. روزی دوستی از زائرین، در نجف اشرف، من و گروهی را به منزلش دعوت نموده با این که رنجور بوده، رفتم، در بین گفت و گوهای گوناگون، یکی از علما که در آن مجلس بود، فرمود:
پدرم می گفت هرگاه حاجت و خواسته ای داری، خدای تعالی را سه بار به نام علیا حضرت زینب کبری ـ علیها السلام ـ بخوان بی شک و دو دلی خدای، عزوجل خواسته ات را روا می سازد، از این رو من هم چنین کرده شفا و بهبودی بیماری ام را از خدای تعالی خواستم، و علاوه بر آن، نذر نموده و با پروردگارم عهد و پیمان بسته که اگر از این بیماری بهبودی یافته، کتابی در احوال سیده معظمه ـ علیها السلام ـ بنویسم و از بسیاری اشغال و کارها و نوشتن و چاپ و نشر کتاب ترجمه و خلاصه تفسیر قرآن عظیم، به نذر خود وفا ننمودم؛ تا این که چند روز پیش یکی از دخترانم (وفقها الله تعالی) مرا آگاه ساخت که به نذرم وفاء ننموده، من هم از خدای عزاسمه توفیق و کمک خواسته به نوشتن آن شروع نمودم و آن را کتاب ترجمه خاتون دو سرا؛ سیدتنا المعصومه، زینب الکبری (ارواحنا لتراب اقدامها الفداء) نامیدم."