دانشنامه شهرستان خمینی شهر

مراحل مختلف عصاری
ًًًًًًًًًًًًًً
عصاری روزگاری فن‏آوری استخراج روغن از دانه های گیاهی محسوب می شد. این کار در مکان مجهزی به نام عصارخانه صورت می گرفت. در سده حداقل دو عصارخانه یکی در مجاورت کوچه اطبای فروشان و دیگری در محله ورنوسفادران وجود داشت. عصارخانه ورنوسفادران باقی است و در وسط میدان تقاطع بلوار مرکزی و خیابان امام جنوبی واقع است و نامش بر روی میدان گذاشته شده است. مراحل مختلف روغن گیری در عصارخانه ها به طور مختصر عبارتند از:

مرحله مقدماتی، آماده سازی
برخی از دانه ها ابتدا باید در مراحل مقدماتی برای روغن‏گیری آماده می شدند. مثلا دانه ها خشخاش را اول کمی بو می دادند و سپس آن ها را آسیاب می کردند. پوسته دانه های کافشه را ابتدا به کمک آسیاب جدا می کردند و سپس از مغز آن روغن تهیه می کردند.

مرحله دوم، ساییدن و نرم کردن دانه ها
دانه های روغنی خام را در زیر سنگ بزرگی به نام بارمالی ساییده و نرم می کردند. پس از آن این دانه ها را جمع آوری کرده و به قسمت دیگر می بردند.

مرحله سوم، تولید گله
قسمت درست کردن گله، دارای سنگ بزرگ آسیاب بوده و توسط شتر به حرکت در می آمده است. دانه های نرم شده را زیر این سنگ با مقدار معین آب مخلوط کرده و سنگ را توسط شتر به گردش در می آوردند تا تبدیل به خمیر یکدستی به نام گله می شد.

مرحله چهارم، روغن گیری
خمیرهای حاصل از مرحله قبل در سبدهای ضخیم و دایره ای شکل به نام کوپی ریخته و به قسمت تیر خانه می بردند. در فضای تیرخانه در انتهای تیر بزرگ، گودالی معروف به تیلوه بود.کوپی ها در این مکان روی هم به نحوی قرار می گرفتند تا گودال پر شود.
در قسمت جلوی تیلوه گودال دیگری به نام پاچال بود که در آن خمره های روغن گیری قرار داده میشد.
پس از چیدن کوپی های، ابتدا به وسیله تیر کوچکی به نام کار ماله کمی فشار به کوپی ها آورده وسپس چند قطعه چوب قطور گرد به نام شاگرده بر روی هم، روی کوپی ها می گذاردند. مدتی بعد تیر بزرگی را که یک سر آن در دیوار قرار گرفته و با دندانه های مخصوص مهار شده است پایین می آوردند و سنگ بزرگی به نام بته را به وسیله طناب از تیر بزرگ آویزان می کردند و برکوپی ها می گذاشتند تا فشار بر آنها وارد و روغن گیری کامل انجام شود. پس از 24 ساعت تیر را به جای اول باز می گردانند و خمره های پر شده از روغن را به انبار منتقل می کردند.

مرحله پنجم، بیرون آوردن برزها
برزها تفاله های باقی مانده دانه ها است که در ته کوپی ها باقی می ماند و از آن خارج میشد. این تفاله ها بعنوان کودهای بسیار مقوی در کشاورزی بکار می رفت و یا به مصرف دام می رسید.