دانشنامه شهرستان خمینی شهر

به نقل ازکتاب راویان ماربین جلد اول، 

راوی: کرامت الله عمادی
ولادت: 1324
تحصیلات: کارشناسی علوم تربیتی از دانشگاه تهران
شغل: مدیر و آموزگار باز نشسته
محل سکونت: اندآن
تاریخ مصاحبه : اردیبهشت 1397 و آبان 1397
پرسشگر: محمدعلی شاهین
مکان مصاحبه: دفترخانه تاریخ و فرهنگ خانه مجیر
محور‏های گفتگو: پیشینه تحولات، کشاورزی، توسعه و عمران اندآن
بهتر است صحبت را با ابوالحسن‏خان مجیر، صاحب خانه‏‏ای‏ که امروز یکی از خانه‏ها‏ی تاریخی به جا مانده شهرمی‏باشد شروع کنیم، از او چه اطلاعاتی دارید؟
منطقه اندان به دلیل خوش آب و هوا بودن همیشه مهاجر پذیر بوده است یکی ازاین خانواده‏ها‏ی مهاجر ابوالحسن و برادرش بوده‏اند که در زمان قاجار به‏‏این‏ منطقه آمده و املاکی خریداری میکنند.‏‏این‏ دو برادر مباشر ملک‏التجار بوده و به کشت و تجارت تنباکو و تریاک در منطقه میپرداخته‏اند.
برادر ابوالحسن هفت دستگاه خانه که به همدیگر باز می‏شده داشته و مسجد و حمام مجیر را ساخته و وقف می‏کند. در واقع خانه‏‏‏اش‏ دیوانخانه بوده است‏‏ اینها با معتمد‏الدوله برادر ظل‏السلطان ارتباط داشته و نام پدرشان شیربچه بوده است.
ابوالحسن ‏‏این‏ خانه را که معروف به خانه مجیر است کی و چگونه می‏سازد؟
مدتی بعد از اقامت ابوالحسن در اندان و رونق کارش وی تصمیم به ساختن خانه مجلل می‏گیرد و ساختمان را شروع می‏کند. او می‏خواسته بدون فروش املاک خود خانه را بسازد اما کم می‏آورد و مورد تمسخر رقبا قرار می‏گیرد. بهر حال مدتی بعد املاک هرستان خود را می‏فروشد و خانه را کامل می‏کند. پس از تکمیل خانه حاکمان و بزرگان سده و اصفهان‏ را به خانه دعوت و نا‏هار مفصلی میدهد. چنین نقل می‏شود که وقتی حاکمان و صاحب منصبان‏‏این‏ صحنه را می‏بینند به او حسودی کرده و از او رو بر میگردانند. ابوالحسن هشت فرزند پسر داشت که البته هیچکدام به معروفیت پدر نشدند.
کسان دیگری را می‏شناسید که به اندوان مهاجرت کرده باشند؟
جد عمادی‏ها به نام آقا صادق که از طایفه هفت لنگ بوده و اصغری‏ها و سید بیچاره از مهاجران دیگر به منطقه هستند.
از آدمهای سرشناس پیش ازانقلاب اندان چه کسانی را می‏توانی نام ببری؟
حاج‏ابراهیم فیض1، کدخدا محمدجعفرعمادی اندانی، سید‏بیچاره و حاج‏علی‏اکبرعمادی2 که در بین مردم نام و نشانی داشتند. حاج‏ابراهیم فیض که سر سلسله فیض‏ها‏ به حساب می‏آید، روحانی و صاحب دفتر ازدواج و طلاق بود. فرزندان وی به اصفهان‏ رفتند و بعضی تحصیلات عالی پیدا کردند. سید بیچاره مکتبدار بود و خیلی‏ها‏ را در محل سواد دار کرد. کدخدا محمد جعفر کدخدای مقتدر و با سواد و خدمتگزار و معتمد مردم بود. او در سال 1277 به دنیا آمد و تا سال 1333زنده بود. محمد جعفر کدخدایی مردمی‏ بود که به مشکلات مردم اندوان در دهه‏ها‏ی اول قرن جاری رسیدگی می‏کرد. وی سواد داشت و از واعظان و منبری‏های سده بود. سخنان‏‏ ایشان بیشتر در جهت کار‏های اجتماعی و قانونمند کردن مردم و برقراری امنیت بود. بیش از 50 سال از فوت او می‏گذرد ولی هنوزمردم محل به خوبی از او یاد می‏کنند.
نام‏ها‏ی خانوادگی محله اندوان بیشتر چه نامها‏ی می‏باشد؟
عمادی، مجیری، مختاری، عابدی، رحیمی، رحمتی، موسوی و حسینی
از ریشه نام خانوادگی عمادی خبر دارید؟
آقا صادق بختیاری که به اندان مهاجرت میکند فرزندی به نام عماد داشته در زمان اجباری شدن نام خانوادگی که با همکاری کدخدا‏های محل صورت می‏گرفته حیدر از نوادگان دختری آقا صادق کدخدای اندان بوده و نام خانوادگی عمادی را انتخاب و علاوه بر اقوام دیگران را هم برای انتخاب‏‏ این‏ نام خانوادگی تشویق می‏کرده است.
مسول تهیه سجل تو محله شما با محلات دیگر سده یکی بوده است ؟
خیر در‏‏این‏ محل فاطمی‏ که اصالتا نایینی بود سجل تهیه می‏کرده است. جالب ‏‏اینکه تعداد زیادی از شناسنامه‏ها‏ را فاطمی ‏اشتباه نوشته بود که مجبور شدند همه را باطل و از نو سجل بدهند. تا اواخر دهه1340 همایونشهر ثبت احوال نداشت و کار‏ها در نجف‏آباد انجام می‏شد. اولین رئیس ثبت احوال همایونشهر آقا‏محمود میر عنایت بود.
اندان با چه محلاتی همسایه است
هرستان، آدریان، فروشان، جوی‏آباد و خوزان
تا آنجا که من به خاطر دارم تره اندوان طرفدار داشته اصولا محصولات کشاورزی محله بیشتر چه چیز‏های بوده؟ هنوز هم تره کاشته می‏شود؟
سیفی‏جات، سبزی‏ها و خربوزه خاکی آن بسیار مرغوب بود که دیگر از آن خبری نیست. تره آن شهرت خاصی دارد و هنوز کم و بیش هست و طرفداران خود را دارد.
لابد اندان آب برای کشاورزی داشته است ‏‏این‏ آب از کجا تامین می‏شده است؟
از قناتی که سرچشمه‏ها‏ی آن حوالی نجف‏آباد بوده است و توسط کهریز‏ها تا پیچ موجود در خیابان آیت‏الله نجفی می‏آمده و از آنجا به صورت مادی در می‏آمده است. در محل چهار راه دولت فعلی لت3 واقع بوده و در آنجا آب مادی به سه جوی پرآب تقسیم می‏شده است.
تاچه سالی آب قنات اندان تو جوی‏های اندان جاری بوده است؟
تااواخر دهه 1330
اجازه بدهید برگردیم به کمی‏ عقبتر، مردم محل برای درمان به کجا مراجعه می‏کردند؟
اندان پزشک نداشت هفته‏‏ای‏ دوبار سید‏مرتضی حکیم پدر دکتر حاج‏آقا سوار بر الاغ به محل می‏آمد و در خانه‏‏ای‏ نزدیک همین خانه مجیر به مداوای مردم می‏پرداخت،‏‏این‏ کار تا حدود سال 1336 ادامه داشت.
اگر بخواهیم دست روی اقداماتی بگذاریم که به نوعی تحول در آن دهه‏ها برای محل محسوب می‏شود، چه کار‏هایی را شما به خاطر می‏آورید؟
تاسیس مدرسه، تشکیل باشگاه چهار‏دال، اعزام مروج خانه‏داری به اندان، خشک شدن قنات، پیوستن اندان به همایونشهر، احداث جاده کهندژ و لوله‏کشی آب.
بهتر است یکی‏یکی به آنها به پردازیم، موافقید؟
بله ابتدا سراغ مدرسه برویم، چه سالی مدرسه دار شدید؟
اولین مدرسه اندان توسط اداره فرهنگ به همت حاج‏علی‏اکبر عمادی در سال 1324 با اجاره خانه‏‏ای‏ متعلق به دکتر مویدی در محله رضوی دایر شد که دبستان اندان نام گرفت.‏‏این‏ مدرسه 6 کلاسه، در سال 1341 به دبستان دهقان تغییر نام داد. بعدا خانه دکتر مویدی توسط شخصی به نام بابا‏علی خریداری شد به همین جهت به مدرسه، خانه بابا‏علی هم می‏گفتند. خود من سه سال اول را در همین مدرسه خواندم و بعد به دبستان اسلامی ‏رفتم.
ماجرای باشگاه چهار‏دال4 چه بود؟
در زمان ترومن در راستای اصل4 ترومن تصمیم به تاسیس باشگاه‏ها‏ی چهاردال در کشور گرفته شد که مجوز 5 تای آن برای استان اصفهان‏ صادر گردید. از آن 5 مجوز یکی سهم ماربین شد که آنهم به اندان رسید. یکی از دلایل آن پرآب بودن قنات و مناسب بودن محل برای کشاورزی بود. من در آن زمان 13 ساله بودم و مسئول ‏‏این‏ باشگاه شدم.
این باشگاه کاری هم برای محل انجام داد؟
بله باشگاه اهداف فرهنگی، اجتماعی، کشاورزی و عمرانی داشت. اعضای آن که 26 نفر بودند در‏ گروه‏ها‏ی ذکر شده تقسیم شده بودند. یکی از اقدامات ما هموار کردن کوچه‏ها‏ بود که تا آن زمان ناهموار و دارای پستی و بلندی بود. اقدام دیگر کشیدن یک مسیر ارتباطی از محلات اندان به جاده آتشگاه بود که آنزمان راه ارتباطی سده با اصفهان‏ بود.‏‏این‏ مسیر ازمادی دستگرد تا لت، چهار راه دولت فعلی بود.
بهداشتی کردن توالت‏ها‏ و فاصله انداختن بین چاه‏ها‏ی فاضلاب و آب ‏‏‏آشامیدنی از همدیگر، کار دیگری بود که دنبال می‏شد ولی مردم مقابل آن‏‏ایستادگی می‏کردند.
باشگاه تا چه سالی فعال بود؟
تا سال 1348
به اعزام مروج هم‏‏‏ اشاره کردید، توضیح میدهید؟
بله، سال 1337 بود که خانمی‏ به نام فخرایی و با عنوان مروج خانه‏داری وارد محل شد. وی در خانه فردی به نام میرزا عبدالحسین میردامادی ساکن شد و همانجا را هم محل کار خود کرد. خانم فخرایی به زنان محل آموزش‏ها‏ی بهداشتی، خانه‏داری و بارداری و بچه داری میداد.
تا آنجا که من متوجه شدم و در برخی منابع تاریخی نیز به آن‏‏‏ اشاره شده است قنات اندان5 آب فراوان داشته و موجب رونق منطقه بوده است شما در بر شمردن تحولات منطقه به خشک شدن این‏ قنات‏‏‏ اشاره نمودید، ما را با دلیل خشک شدن آن‏‏‏ آشنا می‏کنید؟
حتما. در دهه 1330 کازرونی مزرعه گلشهر را بنا کرد و برای آبیاری آن چند حلقه چاه عمیق زد که در نتیجه آن آب قنات‏ها‏ی اسفریز و دستگرد و اندان کم شد به شکلی که نزدیک خشک شدن بود. مردم اعتراض کردند و حتی در تلگرافخانه سده واقع در خیابان بوعلی حوالی در‏محکمه تحصن کردند ولی کسی به حرف آنها گوش نکرد. در نهایت کشاورزان سه محل که قنات آنها کم آب شده بود تصمیم گرفتند شبانه چا‏های حفر شده گلدشت را پر کنند. آنها تصمیم خود را عملی کردند.
و به‏‏این‏ ترتیب دو باره آب توی قنات‏های اندان جاری شد؟
خیر‏‏این‏ اقدام کشاورزان سدهی همزمان با کودتای عبدالکریم قاسم 6در عراق و سرنگونی رژیم شاه در آن کشور بود. برای سرکوب آنها گفتند کشاورز‏ها می‏گفته‏اند درود بر عبدالکریم قاسم و به ‏‏این‏ ترتیب با سیاسی کردن موضوع تعدادی از ا‏هالی را دستگیر و در زندان نجف‏آباد حبس کردند. مدتی بعد سرتیپ عباسی از بازرسی شاهنشاهی به همایونشهر آمد و در شهرداری مستقر شد تا شکایات را مردم نزد او ببرند که در نهایت پیشنهاد حفر چند چاه در مناطقی که آب قنات آنها کم شده بود دادند که مردم قبول نکردند به امید ‏‏اینکه به حق خود برسند ولی‏‏ اینطور نشد و قنات‏ها خشکید.
اندان یکی از قرای بزرگ ماربین بوده است،‏‏این‏ روستا از چه زمانی به سده پیوست؟
از اواخر دهه 1330 ا‏هالی برای پیوستن محل به سده که در آنزمان در حال تغییر نام به همایونشهر بود، نامه‏نگاری‏های متعددی کردند و در نهایت در سال 1337‏‏این‏ اتفاق افتاد. در آن زمان جمعیت محل چهار هزار نفر بود و 400 درب‏خانه (خانوار) را شامل می‏شد7.
احداث جاده کهندژ، تحول دیگری است که در توسعه و عمران محل نفش داشته است، ‏‏این‏ اتفاق چه سالی رخ داد؟
در سال 1343 درست یک سال پس از نمایندگی مهندس فروشانی8 احداث ‏‏این‏ مسیر شروع شد و همایونشهر از ‏‏این‏ طریق هم به اصفهان‏ راه یافت. با احداث ‏‏این‏ مسیر د‏هات جوی‏آباد، رهنان، سودان، ویلان، کرم و کلیچه، لادان، جاوان پایین و بالا با همایونشهر جاده ارتباطی پیدا کردند. در سال 1352 با پیگیری حسن اوحدی نماینده وقت در مجلس شورای ملی ‏‏این‏ جاده دو بانده شد. چاه آبی برسر مسیر عبور جاده کهندژ در محلی که از یک طرف به اندان و از طرف دیگر به خوزان می‏رفت، قرار داشت که به همین مناسبت آنجا را چاه و چهار راه می‏نامیدند و یکی از‏‏ایستگاه‏ها‏یی بود که اتوبوس‏ها در آن مسافر سوار و پیاده میکردند. احداث ‏‏این‏ جاده ازآن جهت مهم بود که با احداث میدان و خیابان شریعتی فعلی اندان به محلات دیگر اتصال یافت.
انتقال آب لوله‏کشی به اندان را شما به عنوان یک اقدام موثر در محل نام بردید، جریان آن به چه شکل بود؟
در اثر خشک شدن قنات محل به دلیل حفر چا‏های آب توسط کازرونی در گلشهر و خشکسالی‏ها‏ی سال‏های 1342 و1343 مشکلات زیادی برای مردم پیش آمد، موضوع توسط مهندس فروشانی نماینده وقت پیگیری شد. در نتیجه از شاه‏لوله آب ارسالی برای همایونشهر که از چاه‏ها‏ی فلمن درچه می‏آمد قبل از بهرمند شدن محلات دیگر شهر به اندان انشعابی آمد و سر چهار راه‏ها‏ تلمبه فشاری نصب شد تا مردم آب مورد نیاز خود را به خانه‏ها‏یشان بیرند.
سال‏ها بسیاری از امورات محلات توسط کدخدایان9 انجام می‏شده است از سربازگیری تا تعیین نام خانوادگی و حل و فصل بعضی مشکلات، شما از کدخدایان محلات و آبادی‏های ماربین، اسامی‏چه کسانی را به خاطر دارید؟
لطف‏الله‏خان امیر‏یوسفی: ورنوسفادران، حاج‏ابو‏الحسن حیدری: فروشان، یداله رزمجو: خوزان، محمد‏جعفر عمادی و حاج‏علی‏اصغر رحیمی: اندان، حاج‏رمضان رضایی: کوجان، حاج‏عباس ذوالفقاری: عاشق‏آباد، کیقبادی: لیمجیر، غلامعباس عظیمی: دستگرد، حاج‏مختار محمدی: جوی‏آباد، حاج‏رجبعلی جعفری: هرستان، رضایی: آدریان، حاج‏عباس کاشی: درچه، مینی:دینان، مهرابی: کوشک، ابراهیمی: اصغرآباد، محمد‏باقر و عزيز اله و براتعلي کرتمان و سلطانیان: تیرانچی.

1- میرزا‏ابراهیم فیض فرزند محمد‏خلیل مشهور به فیض متوفا 3 فروردین 1327، مدفون درتخت فولاد، صاحب دفتر ازدواج و طلاق در قریه اندان از سال 1312
2- حاج‏علی‏اکبرعمادی: از فرهنگیان اندان که به اداره کل منتقل و مدتی حسابدار فرهنگ استان دهم بود.
3- لت: محل تقسیم آب مادی در جوی‏ها را میگفتند.
4- باشگاه چهار‏دال: کار رسمی‏آموزش کشاورزی نوین به روستازادگان‏‏ا‏‏یران را میتوان از آغاز فعالیت مدارس فلاحتی از دهه‏ها‏ی آخر سده سیزدهم هجری شمسی ذکر کرد. ناموفق بودن‏‏این‏ آموزش‏ها‏علت گرایش به روش‏های دیگر از جمله تقلید از باشگاه‏های«چهار- اچ» آمریکا بودکه در‏‏ا‏‏یران چهار‏دال نام گرفت.
از سال 1335 هجری شمسی، یعنی بالغ بر سه سال بعد از تشکل رسمی‏سازمان ترویج در وزارت کشاورزی‏‏ ا‏‏یران، کار ‏‏ایجاد و توسعه باشگاه‏های جوانان روستایی در حوزه‏ها‏ی ترویجی در بعضی از مناطق بر اساس الگوی «چهار- اچ» با همکاری یک کارشناس‏‏ا‏‏یرانی ترویجی به نام اسحاق یوناتان و مشاورت یک کارشناس همتای آمریکایی به نام شارپ به توسط مروجان و کارشناسان صحرایی ترویج آغاز گردید.
5- قنات اندان: اندُاَن (اندُان) نام دیه بزرگ و معتبری است در شمال باختری اصفهان‏ و نزدیک سده. زمین آن حاصلخیز، مردمش کوشا و دیه آباد و دلنشین است. شغل مردم کشاورزی و از‏‏این‏ پیش دامداری هم بود.‏‏این‏ دیه را قناتی شگرف و طولانی و پرآب بود که از حوالی نجف‏آباد سرچشمه می‏گرفت و آنقدر پرآب که می‏گفتند شیر دریایی در قنات وجود دارد، ولی پس از ‏‏این‏ که گلشهر کازرونی یعنی ناحیتی نزدیک نجف‏آباد با چاه‏ها‏ی عمیق به کار افتاد آب ‏‏این‏ قنات خشکید.
مهریار، محمد(1383)، فرهنگ جامع نامها و آبادی‏های کهن اصفهان‏، اصفهان‏ :فرهنگ مردم.
6- ژنرال عبدالکریم قاسم: نظامی‏ چپگرای عراقی در روز ۲۳ تیر ۱۳۳۷ در کودتای ضد سلطنتی عراق (۱۴ ژولای ۱۹۵۸) به حیات رژیم پادشاهی فیصل دوم در عراق خاتمه داد.
7- از دلایل اتصال اندان به همایونشهر افزایش آمار جمعیت شهر برای رسیدن جمعیت به حد لازم و گرفتن نمایندگی مستقل برای مجلس ذکر شده است.
8- مهندس فروشانی: محمود پروشانی معروف به مهندس سدهی، مهندس فروشانی متولد1288 ش اولین نماینده انتخابی حوزه ماربین در مجلس شورای ملی که برای دور بعدی هم انتخاب شد.
9- سده تا سال 1316 سه کدخدا داشته است در اسفند ‏‏این‏ سال فرماندار وقت اصفهان‏ در سفری به سده با توجه به جمعیت 50 هزار نفری قصبه و تقاضای ا‏هالی و مالکین دستور افزایش تعداد کدخدایان از سه نفر به 12 نفر را صادر می‏کند (روزنامه اخگر، شماره 317).