دانشنامه شهرستان خمینی شهر

  محمدطاهر(م‍ی‍رزا طاه‍ر) نصرآبادی

نام پدر:    میرزا محمّد تقی بن میرزا صالح آزادانی

ولادت:           996  ه.ش

مدفن:       نصرآباد ماربین درجوار آرامگاه شیخ ابوالقاسم نصرآبادی

محمد طاهر نصرآبادی از معروف‌ترین تذکره نویسان تاریخ ادبیات فارسی است. وی در طول زندگی با ادبا و شعرای بسیاری مرتبط بود که از همه مشهورتر صائب تبریزی می‌باشد. شهرت نصرآبادی از مرزهای ایران فراتر رفته بود در منطقه ماورالنهر و عثمانی و هند نیز وی را شناخته و شاعران اشعار خود را برای وی ارسال می‌کردند. نصرآبادی خود علاوه بر اینکه ادیب بود شعر نیز می‌سرود.

میرزا محمّد طاهر نصرآبادی فرزند م شاعر، ادیب و منشی توانا در قرن یازدهم هجری. در سال 1027ق در قریه «نصرآباد» بلوک ماربین اصفهان متولّد شد و تحت نظر پدر به تعلیم پرداخت و به راهنمایی پدر نزد ملّا عبدالباقی تبریزی مشق خط کرد. در سال 1044ق پدر او وفات نمود و میرزا طاهر به لهو و لعب پرداخت و چندی را به غفلت به سر آورد. عاقبت از آن افعال توبه کرده و در محضر فضلای اصفهان خصوصا آخوند نصیرا قزوینی و آقا حسین خوانساری به کسب علم و ادب پرداخت. او در شعر طبعی روان داشت و «طاهر» تخلّص می کرد و در سرودن غزل و قصیده و مادّه تاریخ و معمّا مهارتی به سزا داشت. او شاعری خوش محضر و مهمان نواز بود و اغلب شعراء و فضلاء به منزل او در قریه نصرآباد می آمده و مورد اکرام او قرار می گرفتند.

او سخت پایبند به اعتقادات مذهبی خود بود و سفری به حج و سفری به مشهد مقدس نمود و در سالهای آخر عمر در مسجد لنبان عزلت اختیار کرد و عبادت مشغول شد و در این مکان بود که بسیاری از فضلاء و شعراء نزد او آمده و از او کسب فیض می کردند.

میرزا طاهر در نیمه دوم عمر خود به گردآوری احوال و اشعار شاعران پارسی گوی ایران و هند و ماوراءالنهر در آن روزگار پرداخت و پس از سالها تلاش تذکره ای ارزنده موسوم به «تذکره الشعراء نصرآبادی» مشتمل بر احوال بیش از یکهزار شاعر از عهد صفویه را تألیف کرد که بعدها از منابع اصلی بسیاری از تذکره نویسان همچون واله داغستانی، آذر بیگدلی، رضاقلی خان هدایت قرار گرفت. از ملاحظه این تذکره معلوم می شود که او مردی دقیق و نکته سنج و با صداقت بوده است.

ظاهرا او در آخرین سالهای قرن یازدهم هجری وفات یافته و در خانقاه میرزا ابوالقاسم نصرآبادی واقع در زادگاه خود مدفون شده است.

تألیفات:

آثار:
- تذكرة الشعرایا تذکره نصرآبادی
2- گلشن خيال ( گلشن خيالات)
3- گل رعنا
4- مرآت الجمال
5- منتخب ديوان صائب
6- منشآت
7- رقعه به ميرزا طاهر وزير
8- رقعه به امير حمزه بيك
9- نامه به سلمه خانم اصفهانى
10- رقعه رضيه شكسته‌نويس به ميرزا طاهر
11- اشعار پراكنده
12- انشاء در تعريف هشت بهشت
13- چند فقره نثر

1. «تذکره الشعراء» که نسخه هایی از آن در کتابخانه های ملک، مجلس شورا و وزیری یزد موجود است. کامل ترین نسخه که به دست سبزعلی بابا احمدی در غرّه ماه رجب 1091ق کتابت شده و به تأیید مؤلف رسیده، در کتابخانه وزیری موجود است. این تذکره در سال 1317ش به همت استاد حسن وحید دستگردی به چاپ رسیده و در سالهای اخیر به کوشش احمد مدقّق یزدی در یک جلد و به کوشش محسن ناجی نصرآبادی در 2 جلد به زیور طبع آراسته شده است.مشهورترین تألیف نصرآبادی تذکره الشعراءیا تذکره نصرآبادی می‌باشد که این اثر را در سال 1040 خورشیدی نوشته است. این تذکره حاوی شرح حال صدها تن از شاعران و عالمان و خوشنویسان و ادبای معاصر وی در قرن ۱۱ قمری از جمله از اهالی سده است .این اثرکه به زبان فارسی نوشته شده است از حیث موضوعات اجتماعی نیز حاوی اطلاعات ارزنده‌ای است.. اول باروحید دستگردی در سال ۱۳۱۷ تذکره را چاپ کرد ودر سال ۱۳۷۸ با تصحیح و مقدمه محسن ناجی نصرآبادی توسط نشراساطیر تهران این کتاب مجددادر دو جلد منتشر شد.
2. . «دیوان طاهر» که نسخه ای از آن تاکنون شناسایی نشده است.
3. . «گلشن خیال» که نسخه های متعدد از آن موجود است و آقای ناجی نصرآبادی آنرا به ضمیمه تذکره نصرآبادی به طبع رسانیده است. این کتاب نمونه ای از انشاء میرزا طاهر است.
4. . «گل و رعنا» که آن هم نثر منشیانه است و به ضمیمه تذکره (تصحیح آقای ناجی) چاپ شده است.
5. . «منتخب دیوان صائب» که در یکی از کتابخانه های ترکیه وجود دارد.
6. «منتخب شاهنامه» که نسخه ای از آن شناسایی نشده است.
7. «مجموعه نصرآبادی» که جُنگی است از اشعار و خطوط شعر معاصر نصرآبادی و متأسّفانه نسخه ای از آن به دست نیامده است.

این شعر از اوست:

پرتو شمع جمالت چون شود روشن در آب می کند ماهی ز شوق سوختن شیون در آب

صاف شد چون دل بود آیینه روی یار را کی شود مه عکس خود را مانع بودن در آب

جسم را جان مانع است از سیر بحر معرفت چون شوی از جامه عریان می توان رفتن در آب

غرق دریای فنا شو تا گشاید هر طرف چشم ماهی بر جهان باقی ات روزن در آب(1)

منابع:

1- اصفهان، کتاب جوانان، صص 240 و 241؛ تذکره نصرآبادی، (تصحیح وحید): مقدمه؛ تذکره نصرآبادی (تصحیح ناجی)، مقدّمه؛ تذکره نصرآبادی، (تصحیح مدقق): مقدّمه؛ رجال اصفهان یا تذکره القبور، صص 204-206؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، ص181؛ فرهنگ معیّن ج6، ص2124؛ فرهنگ ادبیات فارسی، ص133؛ تاریخ تذکره های فارسی، ج2، صص 399-406؛ گنجینه آثار تاریخی اصفهان، صص 329 و 627-630؛ الکواکب المنتشره، ص399؛ مجمع الفصحاء، ج1: مقدمه؛ هفته نامه صدا، شماره 305، سوم تیر 1385، ص3؛ تاریخ ادبیات در ایران، ج5، صص 1784-1787؛ لغت نامه دهخدا: ذیل «نصرآبادی»، ص549؛ ریحانه الادب، ج6، ص179؛ معجم المؤلفین، ج10، ص101؛ دانشمندان خوانسار، صص 167 و 168؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص520.