ШЇШ�Щ�ШґЩ�Ш�Щ� Ш�Щ�ЫЊЩ�ЫЊ ШґЩ�Ш�

خاتم کاری

خاتم پوششي است كه از كنار هم قرار گرفتن لايه اي نازك به ضخامت 5/1 ميليمتر قطعات ريز و متساوي الضلاع چوب هاي رنگي به همراه قطعات مثلثي شكل فلز برنج و استخوان بدست مي آيد. خاتم سازي يكي از هنرهاي برتر اصفهان محسوب ميشود و مبتكر و ابداع كننده آن مشخص نمي باشد اما اساس و شيوه كار آن بسيار شبيه موزاييك كاري است كه نه تنها در ايران بلكه در جهان سابقه ديرينه دارد. بنابر نظر پروفوسور پوپ اين هنر، موزائيك كاري با چوب هاي رنگي و استخوان است كه آنرا خاتم بند ی مي گويند با اين تفاوت كه در هنر خاتم قطعات ريز چوب و استخوان و فلز را طي يك روندطولاني مدت آماده و به صورت كاملا منظم و در قالب اشكال هندسي به ظرافت در كنار هم قرار داده و پس از برش به صورت لايه لايه، با چسب چوب روي زيركاري چوبي مي چسبانند. آثار قديمي به جا مانده هم چون در كاخها و رحل هاي قران نشان دهنده قدمت اين هنر در شهر اصفهان به ويژه در عهد صفوي هاست. خاتم كار ابتدا چوب هاي رنگي مثل عناب، نارنج، فوفل، آبنوس و ..را به صورت نواري و با ارتفاع 60 سانتيمتر برش مي دهد تا خشك شوند. براي كارهاي با كيفيت بالا از استخوان نيز استفاده مي كنند بدين ترتيب كه ابتدا نوارهايي از استخوان شتر را حدود 3 ماه در آب آهك قرار مي دهند تا رنگ آن كاملا سفيد شود. در اولين مرحله برش نوارهاي چوب و استخوان را آنگونه برش داده و سوهان كاري مي كنند تا سطح مقطع مثلثي شكل و تميز به دست مي آيد كه در اصطلاح سنتي به آن شش مي گويند. اين نوارها در كنار نوار برنجي كه از طريق حديده كردن كاملا شبيه قطعات چوب و استخوان گرديده به صورت يك چيدمان رنگي و منظم با لايه ايي از چسب سريش در كنار هم قرار مي گيرند.

شش هاي آماده شده با نخ بسته مي شود تا ضمن خشك شدن محكم در كنار هم چسبيده شود اين عمل تا به دست آمدن يك گل كامل با ارتفاع 60 سانتيمتر ادامه پيدا مي كند. پس از آماده كردن چندين گل آنها را بين دو تخته در كنار هم مي چينند و لابه لاي آن را با چسب چوب يا سريش پر مي كنند و زير پرس به صورت يك تكه در مي آورند كه به آن قامه مي گويند . استادكار از طريق اره مويي لايه هايي به ضخامت 5/1 ميليمتر را از سطح قامه برش مي دهد كه به آن لنگه مي گويند. پس از آماده سازي زيرساخت از طريق نجاري خاتم ها بر اساس طرح ،رنگ، شكل و ابعاد بر روي زمينه كار به وسيله چسب هاي مخصوص و با حرارت دادن چسبانده مي شود . بعد از بتونه كاري و ساييدن و ترميم سطح كار خاتم آماده مي شود و در نهايت با لايه ايي از سيلركيلر پوشانده مي شود . هر چقدر خاتم آماده شده ظريفتر و محكمتر باشد و از مواد اوليه باكيفيت بالا ساخته شده باشد ارزش آن بيشتر است . در برخي موارد به جاي برنج از طلا و نقره نيز استفاده مي شود. اشياء خاتمكاري شده به حرارت و رطوبت حساس بوده و درصورتي كه كيفيت خوبي نداشته باشد در مجاورت با اين عناصر از سطح كار بلند شده و به اصطلاح مي ريزد.

این رشته در شهرستان ترویج زیادی دارد به طوری که گفته می شود 95 در صد خاتم سازی  کشوردر خمینی شهر انجام می شود.