دانشنامه شهرستان خمینی شهر

اصفهان بنا بر ملاحظات سياسی، موقعيت جغرافيايی، اوضاع طبيعی و وسعت خاک آن، از هزاران سال پيش تاكنون چندين بار به پايتختی كشور انتخاب شده است و در چند نوبت ديگر هم مقدمات اين كار فراهم شده، اما به عمل نرسیده است.
سال 309 خورشیدی، 319 قمری، ۹۳۱ ميلادی
در این سال «مرداويز، مرداویج »(درگذشت ۳۲۳ هجری) بنیان‌گذار دودمان زیاریان، اصفهان را پايتخت اعلام کرد. وی سودای احيای امپراتوری ايران با همه مراسم و آيين‌های باستانی‌اش را در سر داشت. «مرداويز» نخستين مراسم «سده» پس از ساسانيان را در همين شهر برگزار كرد و سخن گفتن و نوشتن، جز به فارسی را ممنوع نمود.
سال 317 خورشیدی
در سال 327 هـ.ق. اصفهان به تصرف ركن الدوله ديلمي درآمد و به پايتختي انتخاب شد.
سال 431 خورشیدی
طغرل در دوشنبه 18 مرداد 431 « نهم آگوست ۱۰۵۲»، اصفهان را تصرف کرد. پس از قدرت گرفتن طغرل و تسلط بر کل ایران و نقاط همجوار دولت سلجوقی از نیشابور به اصفهان منتقل شد و تقریبا تا پایان دوره سلجوقیان پایتخت اصلی آنان بود.
سال 977 خورشیدی
21 آبان 977 خورشیدی«۱۲ نوامبر سال ۱۵۹۸ میلادی»» میلادی شهر اصفهان یک بار ديگر پايتخت ايران شد. شاه عباس یکم تصميم به انتقال پايتخت از قزوين گرفته بود و كار اين انتقال هفت سال طول كشيد.
به طور کلی، صفویان در طول حکومت نسبتاً طولانی سیصد ساله خود در ایران، سه شهر مهم تبریز، قزوین و اصفهان را به پایتختی برگزیدند.
در نخستين مراسم رسمی نوروز كه در اصفهان برگزار شد، شاه عباس تاكيد كرده بود كه اصفهان تا ابد پايتخت ايران خواهد بود و دستور داده بود كه در اصفهان به كشورهایی كه در ايران نمايندگی سياسی و بازرگانی داشتند، زمين رايگان داده شود تا برای خود سفارت‌خانه بسازند و از دولت‌های ديگر خواسته بود كه در اصفهان سفارتخانه و مركز تجاری داير كنند.
این اقدام، ظرف چند سال، اصفهان را به اوج عظمت خود رساند و آن را به صورت پایتختی بین‌المللی در آورد که فرستادگان و بازرگانان از اروپا و خاور دور بدان رو می‌آورند. برخلاف شاهان دیگر که در شهر کهنه اصفهان اقامت گزیدند، شاه عباس تصمیم گرفت دربار خود را در حاشیه جنوب‌غربی شهر کهنه برپا کند.
هسته مرکزی طرح شاه عباس، میدانی بود که تأسیسات اداری، مذهبی، علمی و اقتصادی در پیرامون آن قرار می‌گرفت. آنچه در شهر و میدان کهنه اصفهان در طی چندین سده انجام گرفت، در طرح تأسیسات شاه عباس با نظمی از پیش مطالعه شده در مدت نسبتاً کوتاهی به وجود آمد.
شاه عباس سپس به آبادانی اصفهان پرداخت تا زيباترين شهر جهان شود. وی در اصفهان یک محله تازه برای كسانی كه با او از قزوين نقل مكان كرده بودند، ساخت كه به «عباس‌آباد» معروف شده است. شاه عباس كه در هرات متولد شده بود پيش از كودتا بر ضد پدرش، حكمران خراسان بود و در هرات زندگی می‌کرد. وی از ۱۵۸۸ تا ۱۶۲۹ بر ايران حكومت كرد و کوشش بسيار کرد تا مرزهای ايران را به حدود دوران ساسانيان برساند. از کارهای نظامی مهم دوران او اخراج پرتغالی‌ها از بحرين و سراسر خليج فارس بود.
سال 1294 خورشیدی
در زمان سلطنت احمدشاه قاجار و دومین سال جنگ جهانی اول تصميم گرفته شد كه پايتخت ایران از تهران به اصفهان که در مرکز ایران قرار دارد منتقل شود. به علت ورود نیروهای خارجی متخاصم به ایران، این تصمیم، عملی نشد.
سال 2006 میلادی
اصفهان در سال ۲۰۰۶ به واسطه برگزاری نشستی با حضور وزرا و یا سایر مسئولین فرهنگی کشورهای اسلامی به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد. در سال‌های بعد، این عنوان بر همین اساس به شهرهای دیگر مانند حلب، غزنی و باکو رسید.