محمدعلی شاهین
پژوهشگر، نویسنده، روزنامهنگار
اهالی سده حداقل از سه مسیر یا کوره راه برای ارتباط با شهرها و روستاهای اطرف از جمله بیش از 50 روستای ماربین استفاده میکردند.
1-مسیردرب محکمه به اصفهان(جاده شهر)
2-دوشاخ و انوشیروان
3- آتشگاه
1-مسیردرب محکمه به اصفهان(جاده شهر)
اسناد تاریخی و خاطرات قدیمیها نشان میدهد مسیر اصلی والبته نامناسب دسترسی سده به اصفهان از درب محکمه خوزان شروع و از طریق جعفرآباد و رهنان به اصفهان میرفته است. ابتدای مسیر کاروانسرایی در درب محکمه با چند درشکه آهنی با ظرفیت حمل چند مسافر بوده است. در نوشتهای مربوط به اوایل قرن 14 در این باره چنین آمده است:
«این گذر بازار است بر سیاحان و سیاسان. جماعتی خر میپروند و جماعتی خر نعل میکنند و جماعتی خر سوارند، چاروادارش رمضان است. هر کورس تاکس تا گاراژ سده در شهر که پشت دروازه دولت است یک پول است». حکیمان درب محکمه از طریق همین مسیر برای درمان بیماران خود به رهنان و اصفهان میرفتند. صادرات و وردات سده ازهمین طریق انجام میشد.مسیر مالرو بود و بر اثر بارندگی ها ناهموار میشد که معمولا با بیل و کلنگ تسطیع میگردید. افراد با پای پیاده از همین مسیر به اصفهان میرفتند. افراد متمول و تجار و مامورین حکومتی از چهارپایان مثل الاغ و اسب و شتر و درشکه استفاده میکردند. امتداد این مسیر از سمت مخالف پس از درب محکمه مسیر دوشنبه بازار فعلی بود که در نهایت از مسیری کوچه باغی از کنار بام سبز فعلی به کوشک میرسید. همان ابتدای تاسیس بلدیه سده قرار شد همین مسیر تعریض و به خیابان سده اصفهان تبدیل و حتی به نجف‌آباد برسد که به دلیل مخالفت مردم در بخشی از مسیر متوقف ماند.
2-مسیر دوشاخ و انوشیروان
کوره راهی از قدیم در شمال شهر خارج از محلات وجود داشته است. این مسیر از غرب با پیچ و خمهای متعدد و با عبور از جنوب کوه دوشاخ و اصغرآباد به نجف‌آباد می رسید. در سمت شرق با عبور از خوشاب و پلارت و مقابل امامزاده سید محمد به اصفهان وصل میشد. قلعه خوشاب دراین راه قرار داشت. راه ارتباطی سده با تهران از این مسیر بود .کاروانهایی که از تهران و غرب اصفهان میآمدند برای ورود به سده از محله گارسله وارد محلات باولگان و بازار ورنوسفادران و بقیه محلات میشدند. دست نوشتههای نامی مربوط به دوران قاجار که خود از تهران به سده برمیگشته این مسیر را روشن میکند:
«کاروان در کاروان سرای چاله سیاه اتراق کرد صبح زود حوض بژن آهوان و کبکها را به صرف آب خنک دعوت مینمود از جادهای که در میان دشت افتاده بود به بالای سده رسیدیم که به آن سه لا میگفتند سیل بر دامن کوه چنگ انداخته بود وجاده را تا پشت دروازه میبرد.
نزدیک آبادی برج نگاهبانی بود و باجگیری در آن خفته. گرسنگان از پشت سنگ قبرهای ایستاده از کاروان تمنای نان نمودند و گفتند مالیات ورود به سده گزاف است ما را با خود به آبادی ببرید.
دروازهبان راه به سده ندادند تجار اصفهان و کاروان ویلان در گورستان ورنوسفادران و هرکس در پناه مقبره میجست سایبان و نبود صدایی بجز صدای آب، که بالا میآمد از ویراب، ساربان گفت برویم به کاروانسرای خوشاب تا شب نشده برویم در خواب. گفت خان می‌رویم به کاروانسرای گوژی خره تا رویم به سده از دروازه ی گارسله به پیشواز آمد مختار و کشت گوسفند پیش پای تجار .فرش بود از درسیبه تا گارسله و رفتیم به قلعه روحاله یکسره. از مسجد روح اله تا مسجد گارسله چنارستان بود و خیابان. و تالارستان خانان. خوردیم کباب زیر چنار و خفتیم در تالار».
این نوشته نشان میدهد که سده از سمت شمال دارای دروازه یکی از طریق خوشاب و دیگری محله گارسله بود. گوژی خره حوالی میدان صهری فعلی در ابتدای خیابان استاد طلایی واقع بوده که محل خروجی آب یکی از قناتهای سده بود. با احداث خیابان ورنوسفادران دسترسی مستقیم از جنوب شهر به نزدیکی این مسیرممکن شد.
3- مسیرآتشگاه(جاده سده)
تا دهه 1310 راههای ارتباطی مناسبی بین اصفهان و بلوک اطراف اصفهان از جمله دسترسی به آثار تاریخی آتشگاه وجود نداشت. در حدود سال 1312 احداث جاده تهران توسط وزارت طرق از طریق انوشیروان مطرح شد. عدهای معتقد بودند بهتر است راه تهران اصفهان از سده گذشته و پس از عبور از کنار آتشگاه به اصفهان وارد شود. در نهایت این دو جاده جداگانه برنامه ریزی شدند. اعتبار احداث راه آتشگاه و ادامه به نجف‌آباد، در سال 1314 تامین و عملیات شروع شد. این مسیر در سال 1316 به خیابان شیخ بهایی فعلی متصل گردید. طبق خبر منتشر شده در روزنامه اخگر احداث این راه شوسه در مرداد 1318 پایان یافت.
همزمان با این عملیات فکر ارتباط سده به اصفهان از طریق راه اصفهان نجف‌آباد پیگیری شد و در سال 1316 اداره طروق با شروطی، احداث جاده شوسه این مسیر را تحت عنوان راه سده در دستور کار قرار داد.
احداث این مسیر سبب شد تا آبادیهای جنوبی ماربین مانند آدریان، هرستان، کرتمان، درچه، نصرآباد، گورتان و به مرکز دهستان ماربین ارتباط مناسبتری پیدا کنند. عبور اتوبوس و سواری از سده به اصفهان از این مسیر تا احداث مسیر کهندژ صورت می گرفت در اواخر دهه 1330 مسیر بهسازی و آسفالت شد. بعد از انقلاب به تدریج به بلوار تبدیل و امیرکبیر نام گرفت.
طبق خبر چاپ شده در تیر 1318 روزنامه اخگر، احداث خیابان شرقی سده و اتصال به جاده تهران در شورای بخش و حومه اصفهان مطرح شد ولی ظاهرا عملیاتی نشد.
در فرهنگ همایونشهر سال 1339 مسیرهای همایونشهر به اصفهان چنین عنوان شده:« راه این شهرستان از اصفهان تا کنار کوه آتشگاه آسفالت و چهار کیلومتر آن تا مرکز همایونشهر در شرف آسفالت ریزی است. راه دیگر آن از محله ورنوسفادران گذشته استادیوم ورزشی را دور میزند و با خط شوسهای به انوشیروان متصل میگردد».
خیابان کهندژ
احداث خیابان کهندژ در اوایل دهه 1340 از حدود تقاطع بلوار آیتاله احمدی فعلی با بلوار توحید که در واقع ادامه خیابان متصل به خیابان ولی عصر فعلی بود شروع و طی چند سال تا اصفهان ادامه یافت. در واقع بخشی از بلوار توحید و بلوار آیتاله طالقانی فعلی بخشی از این مسیر بودند. این خیابان کم عرض بود و در سال های بعد تعریض و به صورت بلوار در آمد. محل میدان شهدا که در واقع در محله اندآن قرار داشت به دلیل وجود چاه موتوری در این نقطه "چاه و چهارراه" نامیده می شد. بلوار پس از شهادت آیتاله اشرفی به بلوار شهید آیتاله اشرفی تغییر نام یافت. احداث این مسیر سبب شد تا چند آبادی ماربین مانند اندان، جوی آباد، وازیچه، رهنان،جوآن و...به مرکز بخش ماربین راه مناسب پیدا کردند. اسناد مرتبط با ساخت این مسیر از سال 1345 تا 1362 در 272 برگ در آرشیو ملی ایران موجود است.
بلوار پروفسور حسن میردامادی
در دوران شورای اسلامی دور اول مسیر ارتباطی جدیدی بین خمینی‌شهر و اصفهان طراحی و اجرا شد این مسیر ادامه خیابان 17 شهریور را به بابوکان وخیابان امام خمینی اصفهان متصل کرد. بلوار مذکور پروفسور حسن میردامادی نامیده شد. بلوار با هدف ایجاد یک مسیر موازی با بلوار شهید اشرفی و ارتباط با دستگرد و اسفریز و دسترسی به خیابان امام خمینی اصفهان و شهرک های اطراف آن احداث شد. در دوره شورای پنجم بلوار بهسازی و تکمیل گردید.
سودای مترو
پس از شروع خط دوی متروی اصفهان رسیدن مترو به خمینی شهر و اتصال این شهرستان به خطوط قطارهای زیر زمینی اصفهان بر سر زبانها افتاد. استاندار و شهردار سابق اصفهان، نماینده و شهردار خمینی شهر با خبرگزاریها و صدا و سیما در این خصوص گفتگوهایی داشتهاند که در سایت دانشنام بارگذاری شده است. به طور خلاصه براساس اظهارات شهرداران خمینی شهر و اصفهان در جلسه مشترک دو شهرداری در مرداد 1399 چشم انداز بهره برداری خمینی‌شهر از قطار شهری چنین اعلام شد:
اتصال خط دو قطار شهری اصفهان از سمت بلوار آیت الله اشرفی به میدان شهدای خمینی شهر
اتصال خط قطار شهری اصفهان- نجف‌آباد در سه راهی میدان الغدیر به خمینی‌شهر با یک خط اتوبوس
اتصال خط قطار شهری شاهین‌شهر – اصفهان از میدان استقلال به خمینی‌شهر با یک خط اتوبوس
ایجاد یک شبکه قطار شهری بین شهرهای اصفهان، خمینی شهر، نجف آباد، شاهین شهر، فلاورجان و مبارکه.
منابع:
شاهین، محمدعلی، زبان اسناد، گروه 24 اسناد جاده و خیابان کشی.
دانشنامه خمینی شهر http://daneshnam.ir
نامه نامی، علی اصغر عرب
(شاهین، محمدعلی، زبان اسناد، گروه 24 اسناد جاده و خیابان کشی).
