قنات سازه ای پیچیده است که آب زیر زمین را به شکلی تدریجی و آرام در مسیری مشخص هدایت و به سطح زمین می رساند. نیروی هدایت کننده آن نیروی جاذبه زمین است. در شرق ایران کاریز و در غرب ایران قنات نامیده می شود. قنات از چهار قسمت اصلی مادر چاه، میله ها(چاه های فرعی)، کوره(چاه افقی) و مظهر (خروجی آب) تشکیل می شود. طول حفاری های بیش از سی هزار قنات موجود در ایران در حدود ۸ برابر مدار استوا تخمین زده شده است.
ساخت قنات به هزاران سال قبل باز می گردد. اولین نشانه های مکتوب آن را می توانیم در قرن هشتم قبل از میلاد ببینیم. اوج ساخت قنات مربوط به زمان هخامنشیان است و به کشورها و قاره افریقا انتقال پیدا می کند.
قنات ایران به ثبت میراث جهانی با ۱۱ قنات شامل قنات قصبه گناباد در خراسان رضوی، قنات بلده فردوس در خراسان جنوبی، قنات های زارچ و حسن آباد به همراه آسیاب آبی میرزا نصرالله مهریز در یزد، قنات های اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم و جوپار در استان کرمان، سه قنات مون اردستان، وزوان و مزدآباد در اصفهان و قنات ابراهیم آباد اراک در استان مرکزی رسیده است.
قنات ها ماربین
علاوه برمادی ها حداقل تا دهه 1330 آبادی های بزرگ ماربین هرکدام یک رشته قنات برای خود داشتند که آب آشامیدنی و کشاورزی برایشان به ارمغان می آورد و امروزه آثاری از آنها باقی نیست. رشته قنات های آبادی ها از درون و یا حاشیه مناطق دیگر عبور می کرد تا به مقصد برسد. مثلا 12 رشته قنات رنان، جوی آباد، جعفرآباد، اندان، دیمیتیان، قلعه امیریه، آدریان، دستگرد، خوزان، اسفریز، دهنو و محمود آباد از کوشک عبور می کرده است. نام بعضی از مناطق در این آبادی ها از نام رشته قنات عبوری گرفته شده است مانند صحرای پشت کهریز خوزان. قنات های احمد آباد، دینان، ولاشان، دُرچه و بَرزه از درچه می گذشته است. علاوه بر قناتهای فروشان و خوزان و ورنوسفادران که خروجی آنها در این محلات بود، قنات های امین آباد، عاشق آباد، قنات کهنه محمودآباد، دستگرد، اسفریز، دهنو، محمود آباد و سلطان آباد از محلات فروشان و خوزان و ورنوسفادران عبور می کردند. آثار این قنات ها تا حوالی دهه 1370 در کوچه های کشاورزی و شهید دباغی در خیابان امام شمالی، خیابان استاد طلایی، آیت اله نجفی و حد فاصل بلوار شهید آیت اله مدنی و بلوار ولیعصر اصغرآباد وجود داشت. بعضی از این قناتها در نزدیک آبادی به سطح می آمد و به صورت مادی جریان می یافت، مانند قنات اسفریز که در حوالی قبرستان شیر به سطح می آمد و از میانجوی و در محکمه عبور می کرد.
ریشه اسامی قنات ها
بیشتر اسامی قنات ها از نام آبادی که به آن آبرسانی می شده گرفته شده است که برای یافتن ریشه نام آن باید به ریشه نام آبادی مراجعه کرد. در مورد قنات پیروزشاهی گفته می شود این قنات به دستور پیروز شاه ساسانی برای آبادی مجدد زمین های ده خوزان و پروشان که در اثر حمله اسکندر ویران شده بود، حفرگردیده است و نامش را از نام فیروز شاه گرفته است.
اطلاعات این قنوات در مطالب مرتبط به طور جداگانه در دسترس است
