دانشنامه شهرستان خمینی شهر

خرابه ‏هایی مقبره ‏ای در بالا مرده محله فروشان در صحرای دیمیتریون در حوالی خیابان صفا وجود دارد که متعلق به ابن مردویه است. احمد بن موسی بن مردویه یکی از مشهورترین محدثان و حافظان حدیث و مفسران اهل سنت بود. وی در خاندانی اهل دانش در سال 323 قمری متولد شد. پدرش ابوعمران و برادرش ابوعبدا... محمد نیز از محدثان و عالمان بودند. الامالی، تاریخ اصبهان، تفسیر القرآن و مناقب علی(ع) عناوین چند اثر از وی می‏باشد. ابن مردویه در 24 رمضان سال 410 از دنیا رفت و در این مکان به خاک سپرده شد. اعتقاد بر این است که یک عالم شیعی هم عصر با ابن مردویه هم در همین مکان مدفون است. نام وی با خط کوفی بر سنگ قبر کرامعلی ذکر شده که همان کرمعلی است. خرابه ‏های این آرامگاه در زمان تالیف کتاب هنوز باقی است. ( نامی) در یادداشت ‏های خود در وصف سفرش به کربلا و هنگام برگشت از آن سفر می‎نویسد. «وارد شدیم بر سده از جاده لادره و از در بالامرده که گنبدی بلند با کاشی آبی روی چارتاقی هشته. بی‏گمان آتشگاه پیروزشاه بوده و بعد این مرده اینجا مرده و پر بود بالامرده از مرده».

منبع: شاهین محمدعلی، نام‏ها و نشانه‏ها، اصفهان، گفتمان اندیشه 1398.

مقبره ویران ملک الحفاظ و طراز المحدثین ابن مردویه در املاک دیمیتریون خمینی شهر

رسول صرامی (سروش)-نویسنده و محقق:

ابن مردویه احمد ابن موسی اصفهانی از محدثان و محققین بزرگی بود که در شرایط ضد فرهنگی بر علیه امام علی(ع) و خاندان مطهر ایشان و همزمان با قتل مرداویج زیاری و شروع حکومت حسن بویه در اصفهان به دنیا آمد. از اواخر قرن چهارم جریان افراطی حنبلی و اهل حدیثی به تدریج جای خود را به جریان اشعری داد که بر اثر آن حنبلیان رو به ضعف رفتند و جای نزاع های پیشین را نزاع حنفی و شافعی گرفت.

در کتابخانه ظاهریه بخشی از کتاب المالی ابن مردویه، به صورت خطی نگهداری می شود. این کتاب بعدها مورد استفاده دانشمند شیعه شهر آشوب قرار می گیرد. مرحوم مصلح الدین مهدوی می نویسد: " در معالم العلما آمده او عامی مذهب است"

نگارنده این احتمال را بعید نمی داند شاید با توجه به اوضاع اصفهان، با فوت ابن مردویه جسد ایشان نه در محل تولد او بلکه در سده فعلی، که محل سکونت شیعیان و زردشتیان بوده دفن می شود.

اوضاع مذهبی یک شهر اعم از مناسبات، منازعات و مناقشات بی تاثیر از مذهب حکمرانان نیست چرا که مردم بر کیش سلاطین و فرمانروایان خود می روند و سلاطین نیز خواستار این بوده اند که اهداف خود را در جهت مذهب رسمی هماهنگی سازند و شهر اصفهان تا نیمه دوم قرن 6 به واسطه مرکزیت سیاسی خویش درگیر منازعات مذهبی و قومی و طایفه ای و مخالفت با تشیع بوده است. در این بین ابن مردویه عالم علوی همچون صاحب بن عباد و ابو نعیم چاره ای جز تقیه نداشت. متاسفانه مقبره این شخصیت شیعه مذهب که بسیاری از علما همچون شمس الواعظین و علامه امینی در کتاب الغدیر از احادیث ایشان در دفاع از حدیث غدیر فراوان استفاده کرده اند در محله فروشان تخریب شده است. بدیهی است با بازسازی مقبره ابن مردویه در حقیقت شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) عشق خود را به امام علی(ع) و خاندان مطهر ایشان اثبات می کنند.

توصیف بنای ابن مردویه در املاک دیمیتریون فروشان:
تا مدت ها پیش بنای خشتی در محله فروشان و در املاک دیمیتریون وجود داشت که به بالا دو مرده معروف بود اما امروز چیزی جز چند جرز و پاره دیوار از آن باقی نمانده است مردم فروشان پیرامون مقبره عقاید زیر را دارند:
1- اقامتگاه جنیان
2- پناهگاه دزدان
3- غسالخانه
4- آرامگاه دو عالم شیعه و سنی
5- آرامگاه دو عالم گبر و سنی
6- در قدیم زنان در شبهای جمعه در آن شمع و آتش می افروختند
7- در زمان ظل السلطان گنجی از آن به سرقت رفته است.

در فروردین سال 1379 نگارنده طی چند مرحله بازدید از بنا متوجه شدم که در زیر جرز یکی از دیوارهای مقبره دهلیزی است که به اتاقی با آثار سوختگی شدید منتهی می شود، در پایه بنا به همراه استاد محمدرضا نوروز تولایی خشتهایی به ابعاد 10 × 40 × 40 مشاهده شد استخوان های انسانی در کف بنا دفن شده بودند که حکایت از نوعی تدفین ثانوی به شیوه ایران باستان بود این استخوان ها به وسیله آقا دکتر مجیری پزشک عمومی استخوان انسانی تشخیص داده شد.

مقبره ابن مردویه در املاک دیمیتریون قرار دارد. دیمیتریون تنها کلمه یونانی در استان اصفهان است که از اسطوره دیمیتر گرفته شده است. دیمیتر الهه باروری گیاهی است و نماد گندم و محصولات کشاورزی می باشد.

می دانیم که آتشکده های ایرانی قبل از ظهور اسلام با شیوه خاصی ساخته می شده است ساختمان آتشکده بدین گونه بوده که یک گنبد خانه در میان داشته و یک راهرو بر گرد آن می گشته است و در پیشگاه این گنبد خانه پادیاف یا جایگاه شستشو بوده است در گذشته آتش در زیر گنبد نگهداری می شده ولی کم کم این جایگاه از میانه ساختمان به کناری رفته است. وجود خشت های 10 × 40 × 40 و سوختگی زیر جرز دیوار نشان دهنده ساسانی بودن پایه های این بنا است.(سبک معماری پارتی)

این بنا دارای یک درایگاه اصلی رو به روی گنبد خانه و دو مردگرد قرینه وار در دو سوی درایگاه مختص زنان بوده است تا به خوبی از رانش گنبد پیشگیری کند. پس از ورود به حیاط در روبرو ایوانی به سبک مساجد کوشکی قدیمی به چشم می خورده است. نمای دیوار های گنبد خانه در پایه ها و جرز بنا با خشت و لاشه سنگ و ملات گل به ابعاد 4 × 22 × 22 و نیز 5 × 25 × 25 و 10× 40 × 40 سانتیمتر ساخته شده اند. این بنا شباهت بسیاری با بنای چهل دختران روستای سین دارد و جالب است بدانیم در مقابل هر دوی این بناها رشته قناتی عبور می کرده است. رشته قنات روبروی بنای ابن مردویه به روزگار پادشاهی فیروزشاه و حکمران محل آذر شاپورگان هرستانی ساخته می شود. در کف بنا آثار تزئینات فرو ریخته کاشی معرق لاجوردی با ابعاد 4 × 9 مخروطی به چشم می خورد.

در زیر بنای گنبد دار سردابی وجود داشته است که به احتمال زیاد مقبره ابن مردویه در آن قرار داشته است. آثار گریو خشتی گنبد هنوز مشهود است که نشان می دهد ترنبه بنا از نوع ساده بوده است. از ایوان به بعد و قسمتی از پشت گنبد در قسمت شمالی بنا با خشت های 5 × 23 × 23 شبیه قلعه بیاضه خور و بیابانک به صورت دو طبقه بنا گردیده است. سایر ویژگی های این بنا عبارت است:

کاربرد آجر به ابعاد 4 × 11 × 22 در ستون های محراب، آجرهای محراب به ابعاد 11 × 22 × 22 محراب در غرب بنا واقع است و ارتفاع محراب طول 2 متر و عمق 80 سانتیمتر، برای اجرای دیوار چینی از خشت های متفاوت با اندازه های متغیر استفاده شده است مثلا خشت های 6 × 25 × 25 بنای ابن مردویه شبیه خشت های نارین قلعه نایین است و نیز کاربرد خشت های 8 × 28 × 28 در پایه های بنا، ضخامت دیوار 30/21 ، جرز بنا با خشت های 6 × 26 × 26 شبیه بنای چهل دختران روستای سین.

در بنای ابن مردویه می توان سه سبک معماری را تشخیص داد:
1- سبک معماری ساسانی یا وجود خشت های یک ارش در یک ارش و لاشه سنگ ها در پایه بنا (نوع لاشه سنگ ها پاک تراش نیستند)
2- سبک معماری خراسانی با ویژگی درآیگاه خفته و قوس ناوی شکل و نیز دو مردگرد با طاق ناوی آهنگ یا کوره پوش در دو سوی ورودی بنا.
3- سبک معماری رازی در شیوه کاشیکاری محدود معقلی و نیز بنای گنبدخانه.

احتمالا از این بنا در پیش از دوران اسلامی همچون بنای سین به عنوان معبد آناهیتا استفاده می شده است و کنار این معبد، کاخ هارون هفت و نیز دژ مستطیل شکل دیمیر دژ قرار داشته است. این بنا پس از دوران اسلامی تبدیل به مسجد شده و پس از فوت ابن مردویه شیعیان جسد او را به سرداب بنا منتقل کرده و آن جا دفن می کنند.

مرحوم آیت ا... العظمی ملاحیدر علی مجتهد و مفسر قرآن و دوست و یار سید جمال الدین اسدآبادی در روزهای عید غدیر خم در این بنا حاضر می شدند و سوره مائده را تلاوت می نمودند. از سوی دیگر به نقل از تعدادی از پیشکسوتان شهر آنها از پدران خود شنیده بودند که اشعاری توأم با گل و بته بر روی سنگ قبر ابن مردویه که دلالت بر عشق او به امام علی(ع) است (مثل سنگ قبر ابونعیم در قبرستان آبخشان) حک شده بود.