رییس پژوهشکده آب و فاضلاب دانشگاه صنعتی اصفهان:
تبعات خشکسالی اصفهان به شدیدترین مرحله بحرانی رسیده است
به گزارش ایرنا، حوضه آبریز زاینده رود که منبع اصلی تامین آب استان اصفهان بشمار می آید در 14 سال گذشته به طور مداوم با پدیده خزنده و رو به رشد خشکسالی و کم آبی مواجه بوده است.
زاینده رود مهمترین رودخانه در مرکز فلات ایران است که از طول حدود 350 کیلومتری آن از سراب در زاگرس مرکزی تا پایاب در باتلاق خشک شده گاوخونی، تنها در مسیر 120 کیلومتر پس از خروجی سد زاینده رود آب دارد و بقیه این مسیر خشک و بی آب است.
حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده است که 93 درصد مساحت و 98 درصد جمعیت حوضه در استان اصفهان و هفت درصد مساحت و دو درصد جمعیت حوضه در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
حمیدرضا صفوی رییس پژوهشکده آب و فاضلاب دانشگاه صنعتی اصفهان در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار ایرنا درباره تبعات خشکسالی در حوضه زاینده رود بویژه در استان اصفهان اظهار کرد: تبعات خشکسالی در چهار مرحله خود را نشان می دهد که این مراحل شامل هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی (آب شناسی) و «اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی» است.
این دانشیار دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه مرحله چهارم، شدیدترین مرحله است، افزود: امروز، تبعات خشکسالی، کمبود منابع آب و عدم یکپارچگی مدیریت منابع آب در حوضه آبریز زاینده رود به آخرین مرحله بحرانی خود یعنی حوزه های اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی رسیده است.
وی تاکید کرد: این روزها مردم استان اصفهان خشکسالی را با گوشت و پوست خود درک می کنند.
** خشکسالی و عدم یکپارچگی منابع آب، مهمترین بحران اصفهان
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، خشکسالی و عدم یکپارچگی مدیریت منابع آب را مهمترین بحران دهه اخیر استان اصفهان خواند و گفت: از سال 1379 تاکنون توالی خشکسالی در استان بطور پیوسته استمرار داشته است.
صفوی افزود: ولی آنچه که اثرات آن را تشدید کرده است مدیریت استانی بر منابع آب بوده که باعث شده برداشتهای بی رویه آب بالادست از رودخانه زاینده رود و خارج از استان، این مشکل را دوچندان و غیر قابل کنترل کند.
وی ادامه داد: اگر چه در طول تاریخ مستند چند سده گذشته نیز در حوضه آبریز زاینده رود خشکسالی هایی به وقوع پیوست ولی به دلیل محدود بودن مصارف آب در آن زمان و از طرف دیگر رعایت حقابه ها و مدیریت یکپارچه در طول رودخانه زاینده رود، این دوره ها اثر عمیقی بر ساکنین این حوضه نگذاشت.
** اولویت بندی اقدامات برای حل مشکلات کم آبی و خشکسالی
رئیس پژوهشکده آب و فاضلاب دانشگاه صنعتی اصفهان در پاسخ به خبرنگار ایرنا درباره راهکارهای حل مشکلات ناشی از کم آبی و خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود گفت: راهکارها در سه سطح عمومی، مدیریتی و سازه ای تقسیم می شود.
صفوی از مهمترین اقدامات عمومی و فوری را کمک به آسیب دیدگان از لحاظ مالی دانست و تاکید کرد: لازم است خسارت های ناشی از خشکسالی به کشاورزان با توجه به وضعیت معیشتی این قشر از جامعه پرداخت شود.
وی استمهال وام ها، بیمه کردن محصولات و اعطای کمک های بلاعوض به کشاورزان را از جمله اقداماتی دانست که لازم است پیگیری و بطور کامل انجام شود.
به گزارش ایرنا، تعدادی از کشاورزان شرق اصفهان در اسفند ماه سال ۱۳۹۱ به عدم تخصیص حق آبه به آنها جهت زراعت، انتقال آب زاینده رود به صنایع و استان های دیگر، خشک شدن رودخانه و مشکلات مالی پیش آمده برای خانواده هایشان اعتراض کردند.
این استاد دانشگاه، بخش دیگری از اقدامات عمومی و ضروری را که در میان مدت قابل انجام است، مدیریت مصرف در بخش های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت و مصارف شهری و روستایی اعلام کرد.
وی گفت: هر چند مدیریت مصرف نیاز به اقدامات سازه ای و صرف هزینه دارد، ولی اطلاع رسانی و فرهنگ سازی همزمان با اقدامات اصلاحی اجتناب ناپذیر است.
صفوی توضیح داد: از آنجا که گسست مدیریت یکپارچه حوضه های آبریز به مرزهای سیاسی استانی که در سال 1384 به وقوع پیوست، موجب خسارات عمده ای به منابع آب کشور از جمله حوضه آبریز زاینده رود شد لذا با بازگشت مدیریت از استانی به حوضه ای می توان بحران آب را به طور مناسبتری مدیریت کرد.
وی تاکید کرد: از جمله اقدامات مدیریتی مورد نیاز بازگرداندن مدیریت یکپارچه منابع آب به حوضه آبریز زاینده رود است.
قانون تبدیل ادارات کل امور آب استانها به شرکت های آب منطقه ای استان و تبدیل شرکت های آب منطقه ای که بیش از یک استان را در بر می گیرد به شرکت آب منطقه ای استان ذیربط در اسفند سال 1383 به تصویب مجلس شورای اسلامی و تائید شورای نگهبان رسید و از سال 84 اجرا شد.
بر اساس این قانون، به وزارت نیرو اجازه داده شد نسبت به تبدیل شرکتهای آب منطقه ای که بیش از یک استان را دربر می گیرد به شرکت آب منطقه ای استان ذیربط با مأموریت انجام وظایف عملیاتی مدیریت منابع آب درمحدوده هر استان با وظایف و اختیارات یکسان و بهره برداری و حفاظت از منابع آب و تأسیسات آبی استان اقدام کند.
در این قانون آمده است: امور حاکمیتی از قبیل مدیریت حوضه های آبریز، مطالعات جامع منابع آب ، سیاستگزاری و برنامه ریزی توسعه منابع آب ، تعیین تخصیص و سهم بخش های مختلف مصرف آب ، انتقال بین حوضه ای و تعیین ارزش اقتصادی آب کماکان به عهده وزارت نیرو خواهد بود و در هر حال حقابه های اشخاص باید محفوظ بماند.
این در حالی است که تعدادی از مسئولان ادوار گذشته اصفهان اردیبهشت امسال در نامه ای به معاون اول رئیس جمهور در این زمینه اعلام کردند: مصوبه غیرکارشناسی تبدیل شرکت های آب منطقه ای به شرکت های آب منطقه ای مستقل استانی در مجلس در سال 1384 که در دولت های نهم و دهم به اجرا درآمد مدیریت حوضه زاینده رود را به مدیریت های دوگانه تبدیل کرد و موجب تشدید بحران در این حوضه شد.
در ادامه این نامه آمده است: سخنرانی رئیس دولت وقت در سفر استانی به چهارمحال و بختیاری و اعلام به مردم آن استان که تا می توانید از آب زاینده رود برداشت کنید و اراضی استان را زیر کشت ببرید، بی اعتنایی به قوانین و حقوق آب را به اوج رساند.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: به دلیل بارگذاری های بیش از توان زیست محیطی بر حوضه زاینده رود و اسکان جمعیت و استقرار صنایع آلاینده و آب بر در این حوضه، نیاز است که با انتقال آب به این حوضه از کسری آب حدود 600 میلیون مترمکعبی در سالهای نرمال و یک میلیارد مترمکعبی در شرایط خشکسالی کاسته شود.
به گفته وی بهره برداری هر چه سریعتر تونل سوم کوهرنگ، تکمیل طرح های تونل گلاب دو و انتقال آب از بهشت آباد توسط تونل به حوضه زاینده رود از جمله این اقدامات سازه ای است که جهت کسری آب حتی در شرایط نرمال آب مورد نیاز است.
این استاد دانشگاه با اشاره به پیگیری های انجام شده توسط مسئولین و مردم، گفت: مصوبه 9 ماده ای شورای عالی آب، محمل مناسبی برای موضوعات یاد شده است که نیاز به دستورالعمل های اجرایی و پیگیری های مجدانه جهت اجرای آنها دارد.
وی با اشاره به نقش اساسی گروههای مردم نهاد و حقابه داران به آنها توصیه کرد که در قالب مصوبه فوق، مطالبات زیست محیطی سیستم رودخانه زاینده رود و تالاب بین المللی گاخونی و حقابه های قانونی خود را پیگیری کنند.
طرح جامع احیای حوضه آبریز زاینده رود دی ماه پارسال درشورای عالی آب کشور به تصویب رسید.
این مصوبه در قالب 9 بند به استان هایی که حوضه آبریز زاینده رود را در بر می گیرد از جمله اصفهان، چهار محال و بختیاری و یزد ابلاغ و از اسفند پارسال اجرای آن آغاز شد.
بر اساس این مصوبه، وزارت نیرو مکلف است نسبت به تاسیس واحد مدیریت یکپارچه حوزه آبریز زاینده رود در منطقه اقدام و در مدت سه ماه، وضعیت و میزان حقابه ها، سهم آبه ها، صاحبان حق اشتراک و حقابه زیست محیطی روخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی را در قالب تخصیص حوضه آب مذکور تعیین و اعلام کند.
همچنین بر اساس این مصوبه، هرگونه بارگذاری جدید بر منابع آب زاینده رود تا پیش از تعیین تکلیف های هر استان در این حوضه ممنوع است و صندوق تامین خسارات خشکسالی در حوزه آبریز زاینده رود تاسیس می شود.
وزارت نیرو نیز مکلف شد در دو ماه پس از ابلاغ مصوبه، کسری مطالعه طرح تونل گلاب و بهشت آباد را انجام دهد و در مورد طرح انتقال آب بهشت آباد که به طور صرف به منظور تامین آب شرب طراحی شده، بررسی های تکمیلی و دقیق را انجام داده و ضمن ارزیابی زیست محیطی طرح، گزینه بهینه را برای اجرا مصوب کند.
طرح انتقال آب از فلات مرکزی موسوم به «بهشت آباد» اکنون با توجه به مخالفت هایی که با آن در استانهای خوزستان و چهارمحال و بختیاری صورت گرفته با تردید درباره چگونگی اجرا به شکل تونل یا خط لوله مواجه شده است.
استاندار اصفهان با بیان اینکه این طرح سابقه 12 ساله کارشناسی دارد، گفت: طرح بهشت آباد خاص استان اصفهان نیست و طرحی برای فلات مرکزی ایران است که آب شرب استانهای اصفهان، یزد و کرمان را تامین خواهد کرد.
رسول زرگرپور افزود: در جلسات شورای عالی آب هم بر اجرای سریع این پروژه تاکید شده است.
وی گفت: پروژه بهشت آباد باید 250 میلیون متر مکعب آب شرب برای استان اصفهان، 150میلیون متر مکعب برای یزد و 180میلیون متر مکعب برای کرمان تامین کند.
وی افزود: در 10 سال اخیر مراحل یک و دو این طرح تا حدودی اجرا شده اما اکنون پیشنهاد جدیدی برای اجرای آن مبنی بر انتقال آب از طریق تونل و خط لوله مطرح شده است.
استاندار اصفهان که سالها سابقه کار در بخش آب وزارت نیرو را دارد، گفت: شاید بتوان بخشی از تونل را به لوله تبدیل کرد اما به نظرم توجیه اقتصادی ندارد زیرا عمر لوله ها 30 سال و عمر تونل بیش از 100 سال است ضمن اینکه هزینه های مالی اجرای طرح با لوله تا سه برابر بیشتر است.
در این حال نمایندگان استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی نیز اعلام کرده اند که بر اجرای طرح بهشت آباد به صورت تونل تاکید دارند.
تاکنون گزارشی از نحوه پیشرفت مصوبه 9 ماده ای طرح جامع احیای حوضه آبریز زاینده رود از سوی مسئولان منتشر نشده است.
** مهاجرت عامل افزایش بحران کمبود آب در اصفهان
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به وجود جمعیت بالای مهاجران از استان های همجوار در استان و به ویژه کلانشهر اصفهان، تصریح کرد: قدم این هموطنان به چشم، اما باید به آنها بگوییم اگر می آیید آب مورد نیازتان را نیز بیاورید.
وی با بیان اینکه بسیاری از صنایع بزرگ مستقر در استان اصفهان نظیر صنایع فولادی، پالایشگاهی، پتروشیمی، سیمان، نظامی و نیروگاهها، ملی بوده و فراورده های آن به خارج استان ارسال می شود، گفت: در این صورت لازم است که نیاز آبی آنها نیز ملی اعلام شود.
وی با اشاره به لزوم انتقال این صنایع به خارج استان یا آبرسانی ملی به آنها از طریق طرح های انتقال حوضه ای تصریح کرد: این در حالی است که حتی با تامین آب آنها از خارج حوضه، اثرات سوء زیست محیطی آنها از جمله آلودگی هوا برای مردم استان اصفهان به ارمغان باقی خواهد ماند.
ابوالفضل قربانی یکی از اعضای شورای اسلامی شهر اصفهان پیش از این اعلام کرده بود که سیر مهاجرت به این شهر در حال پیشرفت است و طبق آمارهای ارائه شده بیش از نیمی از جمعیت اصفهان مهاجر هستند.
بیشتر این مهاجران از استان های چهار محال و بختیاری و خوزستان وارد اصفهان شده اند.
کلانشهر اصفهان دارای یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت است.
** اصفهان سهم کمتری از منابع آبی ایران دارد
صفوی با اشاره به نسبت جمعیت و مساحت استان به کل کشور که حدود شش درصد است، اعلام کرد که سهم منابع آب این استان کمتر از چهار درصد اما سهم استان در زمینه فراورده های صنعتی بین حداقل 11 درصد در تولید برق تا 68 درصد است.
صفوی درباره مقایسه شرایط موجود منابع آب حوضه آبریز زاینده رود افزود: امروز برای تامین آب از سد زاینده رود برای جمعیت پنج میلیون نفری فقط 600 میلیون مترمکعب ذخیره در آن وجود دارد و این عدد جدا از تامین آب پاییزه سال گذشته و بهاره امسال برای کشاورزان زیردست سد است.
وی با اشاره به اینکه ذخیره موجود سدهای کشور اکنون 27.6 میلیارد مترمکعب است ادامه داد: از این رو سهم آب هر نفر در زیر دست سد زاینده رود 120 مترمکعب و در کشور بطور میانگین 375 مترمکعب است.
این کارشناس خاطر نشان کرد: البته این میزان در سطح کشور یکسان توزیع نمی شود و در مناطق غربی و شمالی کشور به مراتب از این میانگین بیشتر است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بیشتر آب کشور در پشت سدهای خوزستان بمنظور تولید برق نگه داشته شده است، افزود: در زمستان که گاز رسانی در کشور با محدودیت مواجه می شود، نیروگاه های برق آبی بیشتر در مدار تولید قرار می گیرد، لذا آب بیشتری از سدها رها می شود که منجر به کمبود آب در تابستان و در نتیجه باعث کاهش دبی پایه رودخانه های دز و کارون می شود.
وی تاکید کرد: اگر تاسیسات آبی از جمله سدها به خوبی مدیریت نشود منجر به تشدید کم آبی و مشکلات ناشی از آن خواهد شد.
رئیس پژوهشکده آب و فاضلاب دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: اولویت بندی و نحوه بهره برداری از منابع آب در کشور دارای شکل یکسانی نبوده و نیاز است توجه بیشتری به مناطق خشک و نیمه خشک از جمله مناطق مرکزی و شرقی کشور شود.
وی با بیان اینکه در کل کشور کمبود منابع آب بطور عمومی وجود دارد، افزود: به همین دلیل فشار فزاینده ای به ویژه به منابع آب زیرزمینی در حال وارد شدن است.
صفوی به نقش تاثیرگذار مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور بویژه در استان اصفهان در زمینه مدیریت کارآمد منابع آب اشاره کرد و خواستار استفاده بیشتر از این ظرفیتهای علمی توسط دستگاههای اجرایی مرتبط با منابع و مصارف آب شد.
** خشکسالی، طلاق را افزایش می دهد
این متخصص مدیریت منابع آب، تاکید کرد: بحران خشکسالی اثرات زیانبار بسیاری بر بخش های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت، اقتصاد، محیط زیست، فضای سبز عمومی و مسائل اجتماعی مردم بر جای گذاشته است.
صفوی افزود: پیشروی کویر، آلودگی هوا و ایجاد گرد و غبار، کاهش رطوبت نسبی هوا، کاهش رطوبت خاک، آتش سوزی مراتع، شور شدن و کاهش منابع آب زیرزمینی و نشست زمین، آسیب به سازه های تاریخی و تأسیسات از مهمترین مخاطرات ناشی از بروز خشکسالی در استان اصفهان است.
صفوی با اشاره به ایجاد آسیب های ناشی از کمبود آب در کل استان اصفهان تصریح کرد: شدت این آسیبها در مناطق مرکزی و شرقی استان که انتهای حوضه آبریز است بیشتر است اما به سمت بخش های غربی حوضه نیز در حال پیشروی است.
وی اثرات مستقیم کمبود منابع آب را در زمینه های کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، شرب و صنعت اعلام کرد و افزود: اثرات غیرمستقیم آن نیز در ایجاد افسردگی، افزایش ناهنجاری های اجتماعی و حتی طلاق های ناشی از بیکاری است.
صفوی گفت: وقتی حقابه های کشاورزان به دلیل خشکسالی و کمبود آب به آنها تعلق نگیرد، موجب آسیب پذیر شدن این قشر و در نهایت ناهنجاری های اقتصادی و اجتماعی می شود.
وی نوسانات اقلیمی ناشی از فعالیتهای صنعتی و ایجاد گازهای گلخانه ای را به عنوان وجه دیگری از فشار به منابع آب بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک اعلام و تصریح کرد: تغییر اقلیم، تعادل ها را بهم می ریزد و باعث کاهش منابع آب تجدیدپذیر و از طرفی افزایش تقاضای آب به دلیل گرمتر شدن هوا می شود.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: تغییر اقلیم در بیشتر حوضه های آبریز کشور از جمله حوضه آبریز زاینده رود منجر به کاهش بارندگی، افزایش دما، تداوم خشکسالی و در نتیجه کاهش منابع آب آنها شده است.
وی افزود: خشک شدن اراضی و همچنین تالاب بین المللی گاوخونی در شرق اصفهان نیز منجر به افزایش ذرات گرد و غبار در هوا و در نتیجه بیماری های تنفسی و ریوی می شود.
وی با اشاره به اینکه بارندگی و رطوبت مانع پراکنده شدن ذرات گرد و غبار می شود، تصریح کرد: کاهش رطوبت به ویژه هنگامی که به کمتر از 15 درصد برسد، منجر به تشدید بیماری های ریوی می شود.
به گفته این کارشناس، میزان رطوبت حداقل بین 30 تا 40 درصد برای رفاه و سلامت مردم مطلوب است.
به گزارش ایرنا رطوبت شهرستان اصفهان حدود 20 درصد است و در چند روز اخیر تا 10 درصد نیز اعلام شد.
این کارشناس، حفظ فضاهای سبز عمومی و احیای رودخانه و انهار سنتی در سطح شهر اصفهان را از اولویت های زیست محیطی خواند و تاکید کرد: از آنجا که انهار سنتی اصفهان نیز از حقابه بران طومار شِخ بهایی هستند، لذا رعایت آنها جهت حفظ فضای سبز عمومی و حفظ محیط زیست، امری حیاتی است.
استان اصفهان با حدود 106 هزار کیلومتر مربع مساحت در مرکز ایران دارای پنج میلیون نفر جمعیت است.
