در دوران قاجار افراد طبابت را با خواندن چند کتاب خاص و کارآموزی نزد یک حکیم که بیشتر پدر و یا یکی از اقوام بود فرا میگرفتند. در حوزههای علمیه نیز معمولا آموزش طبابت داده میشد. در شهریور 1306 خورشیدی قانون اجازه نامه طبابت تصویب و شاغلین این حرفه مکلف به شرکت در امتحان و اخذ مجوز در صورت قبولی شدند. البته ظاهرا پیش از امتحان در یک دوره آموزشی هم شرکت میکردند. داوطلب در صورتی که از عهده امتحانات مربوطه بر میآمد گواهینامه و مجوز طبابت دریافت مینمود. به قبول شدگان این آزمون عنوان طبیب مجاز اطلاق میشد.
براساس خبری که در روزنامه اخگر شماره 119 در تاریخ 18 اردیبهشت 1308 منتشر شده امتحان اطبای غیر مجاز برای صدور پروانه در اداره معارف اصفهان با سی نفر شرکت کننده برگزاری میشود. در آزمون مذکور 13 نفر از حکیمان مردود میشوند و 17 نفر بقیه مجوز طبابت دریافت میکنند. ظاهرا این اولین امتحان صدور مجوز در اصفهان بوده است. بر اساس اسناد موزه اسناد خمینیشهر قدیمیترین مجوز طبابت در سده. در سال 1293 خورشیدی صادر شده است. تعدادی از حکیمان سده نیز در سال 1308 مجوز مذکور را دریافت کردند، به طوری که در دهه 1320 هفت مطب طبیب مجاز در قصبه سده وجود داشته است.
در سال 1312 نیز یکی از این افراد درخواستی برای خدمت در صحیه(بهداری) بلدیه سده میدهد.
اما همچنان حکیمان غیر مجاز به کار خود در سده ادامه میدادند به شکلی که در سال 1324 مسوولین مجبور میشوند ضمن جلوگیری از کار آنها تعهد نیز بگیرند تا طبابت نکنند. در همین سال از عطاران و دارو فروشان سده نیز در باره چگونگی فروش دارو تعهد اخذ میشود.
نسخهای از یکی از حکیمان مجاز سدهی از سال 1353 نشان میدهد پزشکان مجاز در این دهه همچنان به طبابت اشتغال داشتهاند.
پیشکسوتان پزشکی با تحصیلات نوین
دانشگاه تهران در سال 1313 تاسیس شد. در اصفهان مدرسه عالی پرستاری اصفهان در سال 1325 و دانشکده پزشکی اصفهان در سال 1329 بنا گذاشته شد. تعدادی از اهالی سده در مراکز مذکور و نیز با سفر به کشورهای اروپایی با طب جدید و شاخههای آن آشنا شدند. برخی از این پزشکان تحصیل کرده در تاسیس دانشکدههای پزشکی و گروهای تخصصی و نیز پژوهش و تحقیق در کشور پیشگام شدند و تعدادی به مداوای بیماران پرداختند. همزمان تعدادی از اهالی منطقه در رشته های دیگر علوم پزشکی و رشته های تخصص به تحصیل پرداختند. مشخصات تغدادی از پیشکسوتان طب سنتی و پزشکی نوین و دیگر رشته های علوم پزشکی در پایگاه دانشنامه شهرستان خمینی شهر در دسترس است.
منابع:
شاهین، محمدعلی، زبان اسناد، جلد اول، گفتمان اندیشه، 1400، اسناد گروه 18، صفحات 134 تا 138
شاهین، محمدعلی، سرگذشت پزشکی، گفتمان اندیشه 1401
م:رزمآرا حسینعلی، فرهنگ جغرافیائی ایران، (جلد دهم)، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران 1332.
