عطارها و عطاریها از دیرباز محل مراجعات بیماران محتاج دارو در شهرها و روستاها بودند. در واقع درمان بیماران توسط داروهای گیاهی صورت میگرفت که آنهم توسط عطاریها عرضه میشد. گفته میشود بیش از سه هزارگونه گیاه دارویی با اثراتشان نوسط بوعلی سینا شرح داده شده است. عطارها یا با حکیمان شریک بوده و یا مستقل کار میکردند، بهرحال آنها در نزدیک محل طبابت پزشکان دکان داشتند. مغازه شان شکل خاصی داشت و معمولا متشکل از کشوهای چوبی متعددی بود که در هرکدام گیاهی را نگه میداشتند. عطارها یا اساسا برداشت و عرضه گیاهان دارویی را به عنوان شغل اصلی خود بر میگزیدند که همچون غالب مشاغل در زمانهای گذشته به صورت موروثی بود و از پدران خود یاد گرفته بودند و یا اینکه در کنار مشاغلی مثل رعیتی به برداشت برخی از گیاهانی که خاصیت دارویی داشت پرداخته و در خانه خود به خریداران عرضه می کردند.
عطارهای سده در درمحکمه خوزان، بازار ورنوسفادران و کوچه حکیم های فروشان دکان داشتند.
عطاران درمحکمه
ملا احمد: او در میان مردم به مل احمد معروف بود. و یکی از قدیمیترین عطاریهای درمحکمه همزمان با حکیم سدهی است. بعد از او یعنی همزمان با طبابت فرزندان حکیم سدهی عطارهایی به نامهای مل ابراهیم و مل محمود پاسخگوی نیازهای دارویی و درمانی مردم بودند.
میرزاحسن و پسرش سیدجعفر از دیگر عطارهای این محل بودند که نامی از آنها توسط سالخوردگان به میان آمد.
سید امین اله، آقا باقر، فرزن حاج میرزاابوالقاسم حکیم از دیگر از عطاران درمحکمه بودند.
برادران توکلی
اگرچه به گفته سید مجتبی لقمانی ملا احمد قدیمیترین عطار درمحکمه است، اما دکتر یقینی در صفحه 563 جلد 4 کتاب داروسازی و داروخانهداری در اصفهان، ملا ابراهیم را به عنوان قدیمیترین عطار این محله معرفی میکند و می نویسد:
«..بنا بر قول مردم محلی عطاری میرزا ابراهیم قدیمیترین دارو فروشی سده است که مردم به یاد دارند. میرزا ابراهیم در کنار برادر خود ملا محمود حکیم به کار درمان مردم میپرداخت. این دو برادر هنگام اجباری شدن سجلّ، شهرت «توکلی» را انتخاب کردند. این عطار علاوه بر پیچیدن نسخ برادر خود نسخ حکیمان دیگر را نیز میپیچید.
از ملامحمود و میرزا ابراهیم توکلی فرزندان علاقمند به حرفه پدر باقی نماند، بنابراین نشانی از عطاری میرزا ابراهیم هم به جا نیست.»
حاج میرزا حسن میردامادی
حاج میرزا حسن عطار
حاج میرزاحسن فرزند حاج میرزا علی اکبر طبیب به شماره شناسنامه 174 صادره از سده به شغل عطاری مشغول بود. وی صاحب چهار پسر از دو همسر خود شد. دکتر مسیحالله میردامادی و حاج سیداسماعیل میردامادی (موسسان داروخانه آمریکایی در اصفهان) و و دکترسید محمد باقر میردامادی (پزشک) که از یک همسر و سیدجعفر معروف به سیدجعفر عطار از همسر دوم وی بود. حاج میرزاحسن عطار سال 1347 به رحمت ایزدی پیوست و در تکیه کازرونی تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.
از آنجا که تا پیش از تاسیس بلدیه در سده (1311 ش) اطلاعات دوافروشی ها و مطب ها ثبت نمیشد تاریخ دقیق تاسیس این دواخانه معلوم نیست و مردم محلی حدود زمانی آن را سالهای 1280 تا 1290 میدانند.
سید امین اله میردامادی
سید امیناله در سال 1305 خورشیدی در خانوادهای اهل علم در درب محکمه سده متولد گردید. پدرش سید ابوالحسن، فرزند حکیم سدهی حکیم قشون نظامی بود.
وی یک داروفروشی یا عطاری در درب محکمه که مقر اصلی حکیمان بود راه اندازی نمود. سید امیناله با مطالعه کتب مربوط و آنچه که از پدر آموخته بود، در خصوص خواص گیاهان دارویی اطلاعات قابل توجهی داشت و همزمان به تحصیل ادامه داد تا در سال 1336 موفق به اخذ دیپلم در رشته طبیعی شد، در حالی که همکاران وی اکثرا دارای تصدیق ششم ابتدایی و یا سیکل بودند. او همچنین در سال 1339 موفق به اخذ گواهینامه دولتی به عنوان کمک داروساز درجه یک شد. در زمانی که به تدریج داروهای نوین و ترکیبی وارد بازار شد، داروخانه ایشان یکی از اولین مراکز دارویی بود که علاوه بر تامین و تحویل داروهای گیاهی داروهای جدید را نیز میفروخت.
حاج سید امین اله فردی مومن، نیکوکار و آبادگر بود. از حمله اقدامات وی کمک و پیشبرد ساخت مدارس پروین اعتصامی ( شهید آیت ا..اشرفی اصفهانی فعلی ) و دبیرستان صائب ( شهید بتول عسکری فعلی )، مسجد سید درب محکمه، بهسازی و آسفالت درب محکمه و بهسازی اولیه امامزاده سیدمحمد، میباشد. ایشان بخاطر فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و عمرانی خود از سوی مردم و مسولین دولتی بارها قدردانی شد.
حاج سید امین اله میردامادی، در سال 1384 چشم از جهان فرو بست و در محوطه امامزاده سید محمد و در جوار اجدادش به خاک سپرده شد.
منابع:
مهندس مهدی لقمانی و مهندس علی میردامادی
دانشنامه داروسازی و داروخا نه داری در اصفهان به قلم دکتر حسین یقینی، جلد چهارم ، صفحه .590
عطاران کوچه حکیم ها
تعدادی دیگر از عطارها در کوچه حکیمها افرادی به عطاری اشتغال داشتند. حاج میرزا، میرزاحسین و حاج رمضان صرامی از جمله آنها بودند.
عطاری حاج میرزا(میرسیدعلی عطار)
حاج میرسیدعلی عطار که میان مردم به حاج میرزا معروف بود در کوچه حکیم ها به عطاری اشتغال داشت. تیمچهای در این محل بنا کرد که به تیمچه حاج میرزا معروف شد. یک طبقه از این تیمچه به مطب پزشکان و عطاری وی اختصاص داشت. سیدمحمدباقر تنها پسر وی، از همان نوجوانی به حرفه پدر گرایید و همراه او به عطاری مشغول شد. سیدمحمدباقر تحولی در کار عطاری به وجود آورد و اولین عطاری بود که علاوه بر داروهای گیاهی به عرضه داروهای شیمیایی نیز پرداخت. وی در ادامه کار خود داروخانه ابطحی را بنا نهاد که جداگانه به آن پرداحته شده است.
میرزاحسین نیز از دیگر افرادی بود که در دکان کوچکی همجوار با خانه اش به فروش داروهای گیاهی مشغول بود. حاج رمضان هم آن زمان نبش کوچه حکیمها در دوشنبه بازار عطاری داشت که همچنان باقیست و فرزندان و نوادگانش آن را توسعه دادند. وی مجموعه تجاری صرامی معروف به پاساژ صرامی را در ابتدایی خیابان ولیعصر(ص) بنا کرد.
عطارهای ورنوسفادران
در بازار ورنوسفادران و اطراف آن چند عطاری وجود داشت. عطاری شخصی به نام قدمعلی داخل بازار بود. فرد دیگری به نام نصراله، معروف به نصراله احمد صادق در سوی دیگری از بازار ورنوسفادران حدود مسجد جامع باولگان به فروش داروهای گیاهی و پیچیدن نسخه حکیمان اشتغال داشت. نصراله که شهرت حاج حیدری را برگزید ظاهرا سابقه فعالیت عطاریاش به دهه 1280 خورشیدی و دوران قاجار می رسد. پس از مرگ نصراله، عطاری به دست فرزندان وی حسن و غلامرضا افتاد، ولی در واقع توسط حسن اداره میشد. حسن متولد 1312 بود و با درگذشت وی این عطاری به شکل محدود و با وجود آثاری از شکل و شمایل قبلی توسط فرزند وی امراله در دایر بود.
نقل از کتاب تاریخ پزشکی
