نگاهی به کتاب «صنایع دستی استان اصفهان، به روایت اسناد»
منبع: ایسنا چهارشنبه / ۷ آذر ۱۴۰۳ / ۱۱:۳۹
کد خبر: 1403090704755
ایسنا/اصفهان «صنایع‌دستی استان اصفهان، به روایت اسناد»، کتابی است که به‌تازگی راهی بازار کتاب شده و در آن علاوه بر پرداختن به صنایع‌دستی استان اصفهان از دوران قاجار تا پهلوی دوم، بر اسناد موضوعات مطرح‌شده در کتاب نیز تأکید شده است.
سمیه بختیاری، پژوهشگر تاریخ و مولف این کتاب، در گفت‌وگو با ایسنا و با بیان اینکه کتاب «صنایع‌دستی استان اصفهان، به روایت اسناد» در خصوص اسناد منحصربه‌فرد صنایع‌دستی است که به‌تازگی توسط انتشارات اصفهان شناسی و خانه ملل و بنیاد میراث ناملموس چاپ‌شده است، گفت: مرحوم فریدون الهیاری، مدیرکل سابق میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان در یک همایش، ایده نگارش دانشنامه صنایع‌دستی کشور به‌ویژه دانشنامه صنایع‌دستی استان اصفهان را مطرح کردند و از آنجا که من علاقه‌مند به کار با استاد بودم، فهرستی از اسناد صنایع‌دستی سازمان اسناد و کتابخانه ملی را به همراه طرح پیشنهادی به ایشان ارائه دادم که با آن طرح موافقت کردند. من از سال ۹۵ این اسناد را از آرشیوهای مختلف داخلی جمع‌آوری کردم.
پژوهشگر تاریخ مطرح کرد: با توجه به اینکه پایان‌نامه دکتری من در خصوص صنعت گردشگری بود، من در آن زمان در حال جمع‌آوری اسناد صنایع‌دستی و گردشگری بودم. فروردین‌ماه سال ۹۷ گزارش پروژه را در قالب دو جلد (جلد اول اسناد صنایع‌دستی استان اصفهان از دوره قاجار و پهلوی اول و جلد دوم اسناد صنایع‌دستی پهلوی دوم) به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تحویل دادم و اسناد در آن دو کتاب به ترتیب تاریخی و با یک نمایه کلی تنظیم‌شده بود. اسفندماه ۱۳۹۹ متوجه شدم اقدامی برای چاپ کتاب صورت نگرفته است و در جلسه‌ای که با مرحوم الهیاری داشتم، ایشان پیشنهاد کردند که مقدمه‌ای تحقیقی در خصوص وضعیت صنایع‌دستی استان اصفهان در دوره پهلوی بنویسم.
وی خاطرنشان کرد: اواسط خردادماه ۱۴۰۰ پس از فوت فریدون الهیاری، به پیشنهاد یکی از اساتید کتاب را در سامانه انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی بارگذاری کردم، چراکه در آن زمان به دلیل شیوع بیماری کرونا، امکان مراجعه حضوری به آن سازمان وجود نداشت. کتاب پس از داوری، اصلاحاتی خورد که مهم‌ترین آن، تغییر اسناد از چیدمان تاریخی به چیدمان موضوعی بود. به دلیل اینکه فایل نهایی کتاب دارای نمایه بود، مجبور به بازخوانی مجدد اسناد شدم و هر سند را متناسب با موضوع، به ترتیب تاریخی در فایل قراردادم و بار دیگر کتاب را برای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ارسال کردم و گواهی پذیرش و چاپ را از نیز از این سازمان دریافت کردم.
بختیاری توضیح داد: کتاب ویراستاری‌شده بود و در مرحله صفحه‌آرایی بود. قرار براین بود که سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتاب را برای نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۲ چاپ کند که این اتفاق نیفتاد و با عوض شدن دولت، تیم انتشارات سازمان تصمیم گرفت کتاب‌هایی را که در دولت قبل تأییدشده است، بار دیگر داوری کند و کم‌کم از این صحبت شد که چرا پژوهشکده میراث فرهنگی، اسناد صنایع‌دستی را چاپ نکرده است، چرا پژوهشگر اسناد را شرح و توضیح نداده و اصلاً چرا باید اسناد دوره پهلوی را چاپ کرد؟ در آبان ماه ۱۴۰۲ مدیر انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی پس از دو سال و نیم با چاپ کتاب موافقت نکرد و کتاب به من بازگردانده شد و من نتوانستم از حق خودم در برابر یک سازمان عریض و طویل دفاع کنم.
وی با اشاره به اینکه کتاب «صنایع‌دستی استان اصفهان، به روایت اسناد» هفتمین عنوان کتاب تألیف شده توسط او است و علاوه بر آن ۴۴ مقاله علمی پژوهشی داخلی و خارجی نیز تألیف کرده، ادامه داد: من درنهایت کتاب را صفحه‌آرایی کردم و یک نسخه از آن را برای داوری به انتشارات اصفهان شناسی، خانه ملل و بنیاد میراث ناملموس فرستادم که خوشبختانه مدیر محترم اصفهان شناسی و شورای پژوهش آن، برای اسناد تاریخی و پژوهش، ارزش و اعتبار بسیاری قائل هستند و محمد عیدی، مدیر انتشارات نیز بر مراحل مختلف چاپ کتاب نظارت داشت. طرح‌های زیادی برای جلد کتاب پیشنهادشده بود، اما ایشان طرح مهدی تمیزی را انتخاب کردند که بسیار هنرمندانه است. حسن انتشارات اصفهان شناسی، خانه ملل و بنیاد میراث ناملموس این است که مانند سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتاب‌ها را بلوکه نمی‌کند و پژوهشگران و مخاطبان به‌راحتی می‌توانند کتاب را تهیه کنند.
این پژوهشگرتاریخ با اشاره به اینکه در پایان هر فصل ابتدا توضیح آن موضوع و سپس اسناد آن آمده است و تفاوت این کتاب با دیگر کتاب‌های اسنادی این است که برای هر موضوع که شامل یک تا بیست عنوان سند است، توضیح داده‌شده که در این پرونده، موضوع چند سند وجود دارد، در خصوص چه موضوعی و از چه سالی تا چه سالی است و هرکدام از برگه‌های اسنادی نیز دارای عنوان هستند، اضافه کرد: به‌جز ۶ صفحه اول که مشخصات سرشناسه کتاب است، شخصاً به‌طور کامل، صفحه‌آرایی این کتاب را انجام دادم، نمایه‌های تخصصی آن را ساختم، فهرست مطالب و فهرست ترتیبی این اسناد را کارکردم و قسمت پژوهشی آن را نیز بر اساس اسناد و گزارش‌های دولتی نوشتم.
مؤلف کتاب «صنایع‌دستی استان اصفهان، به روایت اسناد» در خصوص عناوین فصل‌های این کتاب توضیح داد: این کتاب دارای ۱۰ فصل است؛ فصل اول، درآمدی بر صنایع‌دستی استان اصفهان شامل تأسیس فروشگاه‌های صنایع‌دستی، تأسیس شرکت‌های تعاونی، آمار و حقوق هنرمندان صنایع‌دستی، صنایع‌دستی شهرستان‌های استان اصفهان و اسناد آماری صنایع‌دستی استان اصفهان است. فصل دوم، دستبافت‌ها شامل نساجی و پوشاک سنتی، گیوه‌دوزی، پوستین‌دوزی، سراجی، بافته‌های داری و غیر داری و سوزن‌دوزی‌های سنتی است و در این قسمت به شرکت تعاونی زنان سوزن دوز اصفهان نیز اشاره شده‌است. فصل سوم چاپ‌های سنتی، قلمکارسازی یا چیت‌سازی، شرکت تعاونی قلم کارسازان اصفهان و اسناد چاپ‌های سنتی استان اصفهان است. فصل چهارم صنایع‌دستی فلزی، قلم‌زنی فرآورده‌های مسی و برنجی، نقره سازی، ملیله‌سازی، چلنگری در نجف‌آباد است که شرکت‌های تعاونی هرکدام از آن‌ها به‌علاوه اسناد صنایع‌دستی فلزی اصفهان نیز توضیح داده‌شده است.
بختیاری افزود: فصل پنجم صنایع‌دستی مستظرفه شامل میناسازی، مینیاتورسازی، هنر صدف، پاپیه ماشه و اسناد صنایع‌دستی مستظرفه اصفهان است. فصل ششم کاشی سنتی، سفال و سرامیک که شامل کاشی سنتی و سفالگری شهرضا است که بر اساس اسناد و گزارش‌های دولتی نوشته‌شده است. فصل هفتم صنایع‌دستی چوبی، خاتم‌سازی در گلپایگان، شرکت تعاونی خاتم‌سازان، منبت‌کاری چوب در گلپایگان، شرکت تعاونی خاتم‌سازان، منبت‌کاری چوب در گلپایگان، شرکت تعاونی منبت‌کاران گلپایگان، خراطی و اسناد صنایع چوبی اصفهان است. فصل هشتم نمایشگاه‌های داخلی و خارجی صنایع‌دستی است که به برگزاری نمایشگاه‌ها در داخل و خارج از کشور، شرکت در نمایشگاه‌های خارجی و اسناد نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در داخل و خارج از کشور پرداخته است.
وی اضافه کرد: فصل نهم آموزش صنایع‌دستی در سطح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی و فصل دهم توسعه و ترویج بازاریابی صنایع‌دستی استان اصفهان است. لازم به ذکر است که اسناد ذکرشده در کتاب، از زوایای مختلف می‌تواند فیش‌های تحقیقی متعددی را در اختیار پژوهشگران در رشته‌های گوناگون و خبرنگاران فعال در حوزه صنایع‌دستی بگذارد. همچنین بیشتر اسناد این مجموعه از آرشیو اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه است که خوانش فهرست دست‌نویس موضوعات پرونده‌های سندی ساده نیست و هفته‌ها طول می‌کشد.
بختیاری بابیان اینکه این کتاب دارای پنج نمایه تخصصی شامل نمایه اشخاص، فهرست صنایع‌دستی و برخی ابزار آن، فهرست شرکت‌ها، نهادها و کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها و فهرست اقوام و اماکن جغرافیایی است، ادامه داد: این کتاب برای پژوهشگران هنر، پژوهشگران تاریخ، هنر و صنایع‌دستی و افرادی که در بخش بازاریابی و تجارت صنایع‌دستی مشغول به کار هستند، مناسب است و آن‌ها می‌توانند از مصوبات آن‌که دولت و مجلس در آن زمان تلاش می‌کردند صنایع‌دستی روستایی را حتی در خارج از کشور نیز به فروش برسانند، ایده بگیرند.
این پژوهشگر تصریح کرد: عنوان کتاب بعدی من که در دست چاپ است، «فراش‌باشی حضرت‌والا، فرازوفرود زندگی مصطفی قلی خان فراش‌باشی ظل السلطان» است که توسط انتشارات بنیاد موقوفات محمود افشار در اواخر اسفند یا اوایل سال جدید، چاپ خواهد شد. مصطفی قلی خان یکی از دولتمردان گمنام دوره قاجار است که در بازه زمانی دوره طلایی حکومت ظل‌السلطان یعنی از سال ۱۲۹۶ تا ۱۳۰۵ ه.ق، فراش‌باشی ظل‌السلطان بوده است. این کتاب نیز سه ماه مرحله داوری را در انتشارات بنیاد موقوفات افشار گذراند و سپس پذیرش گرفت. امیدوارم کتاب صنایع‌دستی استان اصفهان به روایت اسناد، موردتوجه پژوهشگران، هنرمندان و دوستداران هنر و صنایع‌دستی قرار بگیرد.