دانشنامه شهرستان خمینی شهر

مادیهای ماربین

نهرهایی که از رودخانه زاینده رود جدا و به زمین ها آبرسانی می کند در اصطلاح ساکنان مناطق اصفهان مادی خوانده می شود که شاید به نام اولین ایجاد کنندگان آنها یعنی مادها باشد. مادی ها در مسیر خود انشعاباتی پیدا می کنند که به آنها جوی میگویند. آب درون جوی ها از طریق یک ورودی که واره خوانده می شود وارد یک باغ و یا قطعه زمین می شود.

بر طبق طومار موسوم به شیخ بهایی 154 مادی از زاینده رود از کهرنگ تا انتهای مسیر رود جدا می شود .76 مادی از تونل کهرنگ تا پل کله که39 نهر از سمت راست و37 مادی از سمت چپ منشعب می شود.این تقسیم بندی از پل کله به سمت پایین دست رودخانه صورت گرفته است در این محدوده جمعا 78 مادی قرار دارد که 27 نهر در سمت چپ و 31 نهر در سمت راست رودخانه است. از این تعداد 11 مادی آن در بلوک ماربین وجود دارد که دهانه تعدادی از آنها در داخل همین بلوک و تعدادی دیگر مانند مادی هُرستان، مادی محمود آباد کوشک و... در داخل لنجان سفلی یا اَلِنجان یعنی بلوک بالاتر قرار داشته است. براساس طومار شیخ بهایی ماربین 4 سهم از آب زاینده رود را دارد که در خود منطقه به 282 سهم تقسیم می شود. براتی، ابراهیم (1387)، درچه نگین زاینده رود، اصفهان، انتشارات کنکاش ص 14

اسامی مادی های ماربین

بر پایه نوشته های کتاب تحقیقی زاینده رود از سرچشمه تا مرداب در بلوک ماربین مادی و جوی بدون حقابه وجود ندارد و تعداد نهرهای منشعب از رودخانه از گذشته های دور تا کنون تغییری نیافته است بلوک ماربین در کل دارای 7 رشته مادی مستقل و3 رشته جوی حقابه دار است که سهام و قریه ها و باغات آبخور آن در طومار شیخ بهایی ثبت است. این مادی ها عبارتند از:

مادی ناجوان: در زیر مادی مادی فدی جی محاذی جلالان

مادی قمش (غمش): محاذی قلعه موجان در زیر مادی نایج جی. یک رشته چشمه در کنار رودخانه دارد که، بر روی مادی می ریزد. این مادی به قرای جوزدان، بیدآباد ، پاران، لنبانین، الیادران، آفاران، فردوان، لنبانچی، برزان، مورچاد، ستجرد، بیدآباد و چهارسوق شیرازی ها آبرسانی می کرده است.

مادی شاه کبیر

مادی کارلادن: محاذی دهکده دریچه(درچه)در زیر مادی علی آباد لنجان است. این مادی به قرای کارلادان، جورتان، آزادان، ککنان، موجان و مزارع کارلادان مشهور به نصرآباد آبرسانی می کرده است.

مادی صرم مشهور به حسینی: محاذی املاک دُرجزین زیر مادی دُر است. این مادی به قرای زران، الیادران، لادان، کوهان، آشنستان، بهرانچی، جنبران، جاوان، سهرانچی، ولدان، کلیچه، کرم، برزان، فرتوان و در سمت رنان به قرای رنان و دهچی درمومارت، سودان و محلات ماشاه، زاجان و طاحونه آبرسانی می کرده است.

مادی جروکان: محاذی املاک دُر، در زیر مادی جزینقرار دارد. این مادی به قرای درب باغ، چهارم، احمد آباد، وازی، جواباد، مارمار، آشنستان، ککنان، جروکان، قلعه فروشان و چند مزرعه و باغ آبرسانی می کرده است.

مادی هرستان: محاذی املاک فلاورجان در زیر مادی شهاب آباد ارامنه واقع است.

مادی قرطمان( کرتمان): محاذی املاک درچه عابد در کشیک النجان در زیر مادی محمود آباد واقع است. این مادی به قرای کرتمان، زیار، میان رشید و از زمان قاجار(صدر اعظم) به طهرانچی، ولاشان و مزرعه قلعه ارباب ( احتمالا قلعه امیریه فعلی) به دلیل خرابی قنوات آنها آبرسانی می کرده است.

مادی محمود آباد کوشک مشهور به گبری: مقابل املاک درچه. این مادی به قرای کوشک ماربین، محمودآباد، دهنو و امین آباد و از زمان قاجار (صدر اعظم) به قرای ثلاثه شامل خوزان، ورنوسفادران و فروشان و قرای دستجردقداده، انداآن، آدریان، اسفریز با سهمیه ای که توسط تنبوشه(طمبوشه) مقرر شده بود، آبرسانی می کرده است.

حسینی ابری، سیدحسن، زاینده رود از سرچشمه تا مرداب، نشر گلها، اصفهان، 1379 صص 124 تا 131.

در باره مادی ها توجه به این نکات لازم است:

1-یک مادی ممکن است در مسیر خود از چندین آبادی و منطقه کشاورزی بگذرد و به آنها آبرسانی کند مانند مادی تیران که در نهایت به اصفهان می رفته و در مسیر اراضی ماربین را آبرسانی می کرده است، یا مادی گبر که از کوشک، گاردر، اسفریز و دهنو عبور کرده و به محمودآباد می رسد.

2- در اثر تغییر کاربری زمین های کشاورزی در آبادیهای ماربین بسیاری از جوی ها و بخش های از مادی ها از بین رفته اند و گاه تنها نامی از آنها مانده است همانطور که صحرا ها هم به همین سرنوشت دچار شده اند..

3- بخشی از آب مادی ها گاه در نقطه ای به یک قنات اضافه می شد که به آن غور می گفتند، مانند اضافه شدن بخشی از آب مادی گبر در نزدیکی اسفریز به قنات دهنو که به غور دهنو(غوردونه) معروف بود.

4-گفته شده وزیر فتحعلیشاه قاجار یعنی محمد حسین خان صدر دستور داد تعدادی قنات حفر کنند وآب آن ها به مادی های “سِدِه” و” آدِریان” اضافه شود زیرا این محلات از زمان حمله افغان دچار خسارت شده و آبرسانی آنها مختل شده بود. هچنین وی برای مادی گبر و کرتمان سهمیه های جدیدی مشخص کرد.

ریشه نام مادی های ماربین

ریشه نام مادی: استاد مهریار معتقد است حفر نهر از رودخانه و آبیاری زمین های حاشیه آن ابتکار مادها بوده و مادی منتسب به آن قوم است. بهر حال مادی نام سازه آبرسانی یا نهر شده است که خود در هر مکانی نامی یافته است. بیشتر اسامی مادی ها از نام آبادی که به آن آبرسانی می کرده گرفته شده است که برای یافتن ریشه نام آن باید به ریشه نام آبادی مراجعه کرد. گاه مادی یک نام اصلی دارد ولی بخشی از آن که از یک منطقه خاصی عبور می کند نام آن منطقه را می گیرد، مانند مادی گبر که در منطقه عبور از گاردر ورنوسفادران به جوی گاردر شناخته می شود.

مادی های صَرم، شاه کبیر، قمش و گبر از جمله نام هایی است که نام آبادی بر روی آنها نیست و نامشان ریشه دیگری دارد.

بر روی جوی ها معمولا نام صحرای آن منطقه و یا مشخصه ای از آن جوی گذاشته می شد، مانند جوی سه ربعی و یا بارکمر که اولی از روی مشخصه که سهم آن یعنی دریافت سه ربع آب و دومی از نام صحرایی که به آن آبرسانی می کند گرفته شده است.

ریشه نام مادی گبر

گفته می شود این نهر در زمان خوارزمشاهی توسط سه برادر زرتشتی برای زمین های در اختیار خود درکوشک و دهنو و محمودآباد حفر شده و نامش را از آیین آنها گرفته است. جعفریان کوشکی، جعفر، یادمان کوشک ماربین، مجتمع چاپ خمینی شهر، 1391. صص16 و17.

همین مادی در منطقه عبور از گاردر جوی گاردر نامیده می شود.

ریشه نام مادی قمش

در مورد ریشه نام آن اختلاف نظر وجود دارد ولی معانی چندی برای آن ذکر شده است.

1- در فرهنگ فارسی معین به معنی ادا و اطوار، ناز و کرشمه آمده است.

2- در دزفول نهرهای زیر زمینی منشعب از رود دز را قمش می نامند.

3- استاد مهریار آنرا به معنی آب روان دانسته است.

مهریار، محمد، فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان، اصفهان، فرهنگ مردم 1382، صص562 و 815 و 816.