فاطمه ثابت راسخ
در لابلای مطلب گوناگوگون در فضای مجازی یک عنوان نظرم را جلب کرد:
«کتاب آدم دوسره در آستانه روز قلم منتشر شد» در خبر آمده بود: «مجموعه داستان کوتاه با عنوان«آدم دوسره» از زیر چاپ خارج شد. این مجموعه را محمدعلی شاهین بر پایه سبک زندگی و باورهای مردم برخی از مناطق ایران در دهه هایی اولیه قرن 14 نگارش کرده است. آدم دوسره شامل 29 داستانک است که در 150 صفحه نگارش شده است.» البته عناوین داستانها هم آمده بود. اسم و طرح روی جلد کتاب حس کنجکاوی مرا برانگیخت.بایستی آنرا می خواندم چون می دانستم خواندن، دروازه ورود به دنیای تفکر، تخیل و تجسم است. برای همه ما خواندن و آشنایی با کتاب های تازه منتشر شده می‌تواند جذاب باشد این شد که تصمیم گرفتم کتاب را تهیه کنم. در ابتدا ذهنم درگیر عنوان کتاب شد اندیشیدم کتاب آدم دو سره صحبت از انسان اهل تظاهر و دو چهره می‌کند. وقتی کتاب را باز کردم عکس دوچرخه قدیمی با خرجینی روی آن نظرم را جلب کرد. مرا به گذشته و زمان بچگیام برد. متن پشت جلد را که خواندم متوجه شدم داستانهای کوتاه کتاب مرا به دهه های اولیه قرن 14 بر میگرداند انگار که یک دور در آن دوران زندگی کردهام.گرچه داستانها مجزا و کوتاه با عناوینی مانند باز هم تابستان، پا به پای ننهجون، پاداش برف روبی، پالان دوز، جذامی، نسخه شیر.و..بودند ولی هرکدام صحنهای از زندگی را به نمایش می گذاشتند مانند یک طول عمر.
روزهایی که کتاب را میخواندم مصادف با اوایل ایام محرم بود وجالب اینکه نویسنده با داستان «نسخه شیر» شرایط برگزاری مراسم محرم را به تصویر کشیده است محرمی که در زمستان بوده و همدلی و همیاری مردم برای آماده سازی گذر و تدارک مراسم در حدود شاید 70 سال قبل راترسیم کردهاست که با خواندن آن و آنچه این روزها در جریان است می توانی این دو برهه از زمان را با هم دیگر مقایسه کنی.در آخر به این قضاوت رسیدم که داستان ها ارتباط عمیقی با خواننده های ایرانی می تواند پیدا کند چون موضوعاتی که به آن پرداخته شده با تجربه زیسته مان همخوانی دارد.یا خودمان تجربه کردهایم یا از زبان بزرگترها شنیدهایم زیرا داستانهای کتاب ریشه در باور و عقاید مردم در گذشته دارد و خاطراتی از وهم، ترس، اندوه، تنش میان انسان ها را مرور می کند انسانهایی که بواسطه ترس ها و اضطرابهایشان در کنار هم قرار گرفته اند. متن داستان ها بسیار سلیس و روان است گرچه بعضی لغات مربوط به آن دوران ناگزیر بکار رفته که ممکن است برای برخی روشن نباشد. خواندن کتاب و شناخت شخصیت ها و زندگی کردن با آن ها، باعث گسترده شدن جهان ما می‌شود و لذتی وصف ناشدنی دارد. نویسنده گاهی سراغ مسائل اجتماعی یا فرهنگی رفته و زمانی به درونیات شخصیت ها و مسائل و مشکلات قشر متوسط و پایین پرداخته است. اما پرسشهای پس از خواندن کتاب در ذهنم شکل گرفت که تنها نویسنده پاسخگو می تواند باشد برای همین سراغ محمدعلی شاهین رفتم تا سوالاتم را بپرسم که ماحصل آنرا می خوانید. امیدوارم لذت و تجربه ی جادویی زندگی با شخصیت های نوشته شده را از دست ندهید.
*چرا آدم دوسره؟
در فرهنگ مردم باورهایی از موجوداتی وجود دارند که آنها واقعی نیستند، خیالی هستند، وهمی هستند. اسامی آنها در هر منطقهای و فرهنگی فرق می کند. البته بعضی آنها فرا محلی هستند. این موجودات وهمی از سیاست تا خانه کاربرد دارند مثلا برای انحراف افکار، ترساندن بچه ها و کنترل جوامع. دو داستان براساس اینگونه موجودات با عناوین آدم دوسره و یک سر و دوگوش در کتاب وجود دارد. عنوان کتاب هم نام یکی از این موجودات وهمی است که روزگاری عدهای به وجود آن باور داشتند.
*هدف شما از نگارش اینگونه کتابها چیست؟
برای ثبت تاریخ و فرهنگ یک منطقه به روشهای مختلفی عمل می شود، مانند تاریخنگاری شفاهی، خاطره نگاری، ثبت رخدادها، نگارش موضوعی تاریخچهها و تاریخنگاری عمومی. یکی از روشها استفاده از داستان و نمایشنامه است. این دو مجموعه با استفاده از داستان نویسی بر پایه سبک زندگی، باورها، شرایط محیط و... با روش داستان نویسی است.
*در متن داستانها کلماتی وجود دارد که برای نسل فعلی آشنا نیست، مانند خرند، سوک، هیار، مطبخ و غیره، آوردن این لغات عمدی بوده؟
فضای داستانها مربوط به گذشته است، طبیعی است که لغاتی که وجود دارد هم مربوط به آن دوران است که بعضا ممکن است نسل فعلی با آنها آشنا نباشند. استفاده از این لغات، ضمن حفظ ادبیات آن دوران، مانع فراموشی آنها و ریزش گنجینه لغات می‌شود، ضمن اینکه مسنترها را به حال و هوای گذشته بر می گرداند.
*قبل از اینهم کتابی به این سبک منتشر کردهاید؟
بله در سال 1398 یک مجموعه با چهل داستان با عنوان «چهل پسینه» به شکل مشترک با سرکار خانم لیلا پیمانی منتشر شد. نام آن از یکی از داستانهای کتاب با همین عنوان گرفته شده است که در منطقه اتفاق افتاده است. جالب اینکه اخیرا متوجه شدم رویداد چهل پسینه در حافظه تاریخی اهالی خوانسار و روستاهای اطراف آن هم وجود دارد.
*تفاوتی هم بین این دواثر هست؟
در چهل پسینه محل وقوع حوادث که همان منطقه ماربین و سده باشد، مشخص است ولی در آدم دوسره منطقه مشخص نشده و جنبه عمومی حداقل برای بخشی از کشور، مشابه با منطقه ما دارد.
*دو کتاب مذکور قابلیت تبدیل به شکلهای دیگر مانند نمایشنامه، تئاتر، مستند، فیلم کوتاه و مناسب با فضای مجازی دارد؟
بله تمام آثاری که تا کنون منتشر کردهام در واقع مستند سازی و تولید محتوا است که افراد دیگر به ویژه هنرمندان علاقه مند همشهری، می توانند به روش و هنری که در آن تخصص دارند، چه در فضای مجازی و چه فضای حقیقی از آن استفاده کنند. سابقه این کار هم وجود دارد. مثلا تعدادی از داستانهای چهل پسینه به شکل نمایش رادیویی، توسط هنرمندان خوب شهرمان اجرا شده است. امیدوارم دوستان هنرمند جوان این دو مجموعه را دست مایه تولید تئاتر، نمایشنامه، فیلم های کوتاه و... قرار دهند.
*یک سوال اساسی، موضوعات این 79 داستان را از کجا پیدا کردید؟
از خاطراتی که پدر بزرگها و مادر بزرگها برایمان تعریف می کردند و از خاطراتی که در مطالبی که راویان در گفتگوهای تاریخ شفاهی تعریف می کردند.
*و عنوان آدم دوسره را؟
از شعری که مادرم می خواند و در متن داستان آمده است.
*آدم دوسره چندمین کتاب شما برای ثبت تاریخ و فرهنگ منطقه است؟
هیجدهمین کتاب است که امیدوارم تا چندماه دیگر دو کتاب جدید هم منتشر شود.
*موضوع آن دو کتاب را مایلید اعلام کنید؟
بله یکی در باره تاریخچه رسانه ها و دیگری تحولات صد ساله منطقه در ابعاد گوناگون.