راویان:
باقر محمدی، متولد 1313، کرامت عمادی متولد 1324، اکبر شاهین متولد 1327، فتح اله كريمي، سیدمهدی جعفریان متولد 1335
اشاره: منصب کدخدایی، به عنوان متصدی امور روستا، دارای پیشینه طولانی است و به قرون سوم و چهارم هجری برمی‌گردد. در دوره صفویه و قاجاریه نیز، همین منصب وجود داشته است1 و طی دورههای مختلف تا دوره مشروطه، ساختار و کارکردهای تقریباً مشابهی داشته است. در دوره مشروطه و در اولین دوره مجلس ملی، در 14ذی‌القعده 1325، با تصویب قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام، ده به عنوان کوچک‌ترین واحد حکومتی و در پایین‌ترین رده تشکیلات پذیرفته شد با تصویب قانون کدخدایی این منصب تبدیل به منصبی کاملاً اداری شد2. در پرسش و پاسخهای آورده شده سعی بر آن است نقش تاریخی کدخدایان در روستاهای ماربین واکاوی و ثبت شود.
سوال اول این است که به جز روستاهای پراکنده ماربین سه روستای فروشان و خوزان و رنوسفادران هم کدخدا داشته است؟
بله هرکدام از این سه روستا دارای کدخدایی جداگانه بوده اند و این به معنی مستقل بودن این سه روستا از همدیگر بوده است.
آیا متن و نوشته ای قدیمی وجود دارد که اسمی از کدخداهای این محلات برده باشد؟
بله درجریان اخراج نعیم سدهی از منطقه که حدود سال 1260 خورشیدی رخ داده از فردی به نام حاج میرزااسداله کدخدای فروشان نام برده شده است و یا (نامی) که دست نوشته هایی از او در توصیف سده در دوران قاجار وجود دارد به فردی به نام مختار اشاره کرده است که نشان از وجود سه کدخدا برای سه محل در آن دوران دارد.
به غیر از سه محل اصلی نام برده شده دیگر آبادیهای ماربین هم دارای کدخدا بوده اند؟
خبری در روزنامه اخگر اسفند 1316 مبنی بر دستور افزایش تعدا کدخدایان سده چاپ شده براساس این خبر
در تاریخ مذکور فرماندار وقت اصفهان سفری چند منظوره به سده میکند. وی با توجه به جمعیت 50 هزار نفری قصبه و تقاضای اهالی و مالکین دستور افزایش تعداد کدخدایان را از سه نفر به 12 نفر صادرمیکند تا بتوانند پاسخگوی مردم باشند.3 این افزایش احتمالا برای روستاهای اطراف بوده است گرچه برپایه اظهارات شفاهی ردپای کدخدایان را در بسیاری از آبادیهای ماربین پیش از آن می‌توان پیداکرد.
این کدخدایان تابع شرح وظایف و قوانینی خاصی بوده اند؟
باید توجه داشت همانطور که در مقدمه آمد کدخدایی در روستاها بسیار پرسابقه و ریشه‌دار بوده و در گذر زمان، به صورت یکی از سنن اجتماعی و یکی از ارکان آن درآمده بود.اما بعد از مشروطه، دولت برای گسترش نفوذ خود در روستاها از طریق کدخداها سعی در قانونمند کردن آن برآمد که پیش از این تحت نفوذ مالکین بودند. تصویب قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام، در 14 ذی‌القعده 1325را می‌توان آغاز نفوذ دولت در روستاها دانست. طبق این قانون، اداره امور ده برعهده کدخدا و اداره امور هر ناحیه روستایی، به شخصی تحت‌عنوان «ضابط» محول شد. کدخدا با رضایت اکثر ساکنان ده و با تصویب مباشر و مالک و امضای نائب‌الحکومه، بدین سمت استقرار می‌یافت. با تصویب این قانون، نقش کدخدا به عنوان اداره‌کننده امور روستایی به رسمیت شناخته شد و نقش مالکان در انتخاب و عزل و تعیین وظایف کدخدا از بین رفت گرچه بسیاری از محققین چندان این موضوع را باور ندارند. البته در مجالس بعدی قوانین مکملی در این ارتباط تصویب شد.4
برای کدخدایان هم حکمی صادر می‌شد؟
بله مثلا حکمی در سال 1317 برای کدخدای جوی آباد توسط وزارت داخله بر اساس مقررات قانون کدخدایی مورخ بیست آذر 1314 صادر شده است.5
عمده ترین وظایف کدخدایان چه موضوعاتی بوده است؟
در شرایط عادی و معمول اکثر کارهای روستا با نظر و دخالت کدخدایان صورت میگرفته است. ولی در دوران پس از مشروطیت و تغییر و تحولات دوران رضاشاه از جمله سربازگیری، تعیین نام خانوادگی، کشف حجاب و حل و فصل بعضی مشکلات بهداشتی، کدخداها عامل بودهاند و به همین خاطر دستورالعملهایی خطاب به کدخدایان صادر میشده است.
افرادی که با آنها گفتگو شده چه نوع اقداماتی از کدخدایان ذکر کرده اند؟
نظارت و پیگیری كارهايي مانند لاروبي ماديها و جویها با همياري مردم، انتخاب آبمال، دلاك، سلماني (آرايشگر)، حمامي، دشتان(نگهبان صحرا) در دوران جدید تاسیس مدارس و همکاری با سپاه دانش و ترویج وهمچنین انتخابات مجالس که البته در انتخابات با طرفداری ازیک داوطلب نقش مهمی بازی میکردند.
در گفتگوها اسامی چه کسانی به عنوان کدخدایان محلات و آبادیهای ماربین، مطرح شده است؟
اسامیافراد متعددی مطرح شده که البته به لحاظ زمانی از اواخر دوره قاجار تا پایان کار کدخدایان را در بر میگیرد.8 این اسامی عبارتند از سلطان نایب و کدخدا موسی و لطفاله خان امیریوسفی و حاج رمضان حاج هاشمی و دایی رحیم از ورنوسفادران، حاج ابوالحسن حیدری از فروشان، غلامعلی کیانی و محمدحسن و یداله رزمجو از خوزان، محمدجعفر عمادی و حاج علی اصغر رحیمی از اندان، حاج رمضان رضایی از کوجان، حاج عباس ذوالفقاری از عاشق آباد، کیقبادی از لیمجیر، غلامعباس عظیمیاز دستگرد، حاج مختار محمدی از جویآباد، حاج رجبعلی جعفری از هرستان، رضایی از آدریان، حاج عباس کاشی از درچه، امینی از دینان، مهرابی از کوشک، ابراهیمیی از اصغرآباد، محمدباقر و عزيزاله و براتعلي از کرتمان، سلطانیان از تیرانچی، جاج حسن سلطانی و حاج عبدالرحیم سهرابی از رهنان، حاج علی کشانی از بهرام آباد. و کدخدایی از الیادران.
قضاوتهای گوناگونی در خصوص کدخدایان وجود دارد که بسیاری وقتها منفی است، گفتگوهای انجام شده شرایط را چگونه ترسیم می کند؟
کدخداها به لحاظ رفتار و دامنه نفوذ و شهرت و مسولیت پذیری یکسان نبودند. برخی مردمی بوده و منافع مردم را در نظر داشتند و حتی برخی از خیرین بودند.
از مشهورترین این کدخداها حداقل از دوران قاجار تا دهه 1350 چه کسانی را می‌توان نام برد؟
لطفاله خان امیریوسفی از ورنوسفادران، غلامعلی کیانی از خوزان، محمد جعفر اندانی از اندان، مختار محمدی از جوی آباد.
اطلاعات و نقل قولهایی از رفتار افراد نام برده وجود دارد؟
لطفاله خان امیریوسفی از دوران قاجار تا اوایل حکومت رضا شاه کدخدا بوده و نفوذ زیادی در محل و سده داشته است برای خود افرادی از جمله یک زن برای امور زنان در خدمت داشته است و بعد از آن حاج رمضان فرزند حاج هاشم جایگزینش می شود و بعد از حاج رمضان فرزندش دایی رحیم کدخدا بوده است.
حاج غلامعلی کیانی در دو سه دهه اول قرن 14 کدخدای خوزان بوده و جذبه خاصی داشته و در اوج فعالیت توده و دمکرات طرف دموکراتها را می گرفته است وپس از استعفای وی فردی به نام محمد حسن جانشینش می شود.
محمد جعفر اندانی (1333 -1270ش) فرزند محمد علی
کدخدا و واعظ در محله اندوان در دهه های اول قرن جاری بوده و سخنان ایشان بیشتر در جهت کارهای اجتماعی و قانونمند کردن مردم و برقراری امنیت بودهاست. آیت اله منتظری در تعریف خاطراتش از سده نقل می کند به سده می آمده و پای سخنان محمد جعفر می نشسته است.
مختار محمدی کدخدای جوی آباد که فردی خیر و فرهنگی بوده است.
........................................
1-اصفهان در گذشته دارای 153 محله بوده است که هر محله دارای کدخدا و کدخدایان زیر نظر کلانتر و کلانتر زیر نظر دیوان بیگی کار می‌کرده است.
2- بختیاری محمد، آبادیان حسین، یوسفیفر شهرام منصب کدخدا در جامعهی روستایی دورهی قاجار.
3- روزنامه اخگر، شماره317 ، تاریخ9 اسفند .1316
4- یوسفیفر، شهرام جایگاه و ساختار منصب کدخدا در مدیریت روستایی ایران از مشروطه تا پایان حکومت پهلوی‌اول ( 1285 تا 1320ش/۱۹۰۶ تا ۱۹۴۱م)،
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
5- تصویر این حکم در موزه اسناد شهرستان خمینیشهر واقع در خیابان مدرس، خانه مجیر و کتاب از زبان اسناد تالیف نگارنده موجود است.
6- اصل این اسناد در مرکز اسناد اصفهان و ملی نگهداری می شود.
7- توفیق، هفته‌نامه فکاهی و طنزفارسی که از سال ۱۳۰۲ تا سال ۱۳۵۰ منتشر می‌شد وطرفداران زیادی داشت.
8- در سال 1354 ه.ش، کدخدا از سیستم اداری ایران حذف و مناصب دیگری همچون «دهبان» و «انجمن ده» جایگزین آن شدند.
