همایونشهر در پیشینه خمینی شهر
پیشینه
در سال های پایانی دهه 1330 تفکراتی در جهت تغییر نام سده به همایونشهر در جامعه مطرح شد. به گفته بعضی در مصاحبه های تاریخ شفاهی اولین بار این نام در سفر استاندار استان دهم تیمسار برزن به سده برای کلنگ زنی ورزشگاه بزرگ شهر در قالب یک شعر مطرح گردید که حضار با کف زدن از آن استقبال کردند. در سفر اقبال نخست وزیر وقت به سده در آبان 1338 تغییر نام سده به همایونشهر به طور جدی مطرح و از آن پس مورد استفاده رسمی قرار گرفت. بسیاری از مردم این تغییر نام را نپذیرفته و همچنان از نام سده استفاده می کردند.
جمعیت همایونشهر
در اولین سرشماری پس از تغییر نام سده به همایونشهر یعنی در سال 1345 جمعيت بخش ماربین87560 نفر و جمعیت همایون شهر 46836 نفر بوده است.در سرشماری سال 1355 جمعیت بخش ماربین 130568 نفر و جمعیت همایون شهر 65495 نفر گزارش شده است.
ریشه نام همایونشهر
همانطور که ذکر شد همایونشهر همان سده است که در اواخر دهه 1330 به همایونشهر تغییر نام داد بنابراین ریشه تاریخی ندارد ولی چرایی دارد.
1-کلمه سده نزد دیگران از منطقه یک ده را تداعی می کرد و در عمل مشکلات فرهنگی و اقتصادی خاص خود را برای اهالی به دنبال می آورد و به زعم بسیاری مانع پیشرفت آن می شد آنهم برای شهری که تاریخی همپای اصفهان داشت، بنابراین باید نام دیگری انتخاب می شد که نشان از شهرداشته باشد. پس (همایونشهر) انتخاب شد که مرکب از(همایون) به معنی مبارک و شهر باشد که در مجموع به معنی شهر مبارک می باشد.
چنان که شعر آیت اله صهری که در آن زمان سروده شده نشان می دهد
فصل فروردین هما افراشت پرّ پرنیان / شد همایون شهر ما شهر همایون در جهان
2-به دلیل وجود تفکرات شاه دوستانه در عده ای همانطور که در سخنرانی های مراسم استقبال از اقبال نخست وزیر در سده مطرح شد (همایون) ازلقب محمد رضا شاه و با اجازه وی گرفته شده که به معنی شهر منتسب به وی می باشد.چنانچه در شعر یکی از شاعران آن زمان مشهود است.
چشم تمام روشن وخرم دل همه/تا نصب شد به شهر همایون مجسمه
زهی زهمت فرخنده رای مهرابی(1)/ زشاه نصب نمودند این مجسمه را
سزد که خوانده شود نام او همایونشهر/که شهردار همایون بدید لازمه را
3- همایون ازنام آذرهمایون گرفته شده است، همایون دختری از نسل سام بود که گفته می شود در مقابل اسکندر در قلعه کهندژ مقاومت کرد.البته در سخنان پیشنهاد دهندگان نام همایونشهر چنین استنادی وجود ندارد.
موقعیت جغرافیایی
در زمان تغییرنام سده به همایونشهر همچنان در تقسیمات جغرافیای بخش ماربین مطرح و فقط مرکزاین بخش تغییرنام داده بود. تنها یکی دو منطقه ازجمله اندان که به عنوان روستا محسوب می شد به همایونشهراضافه و یکی ازمحلات آن شد.در همین دوران تلاش های برای ایجاد یک حوزه مستقل برای فرستادن نماینده به مجلس تحت نام حوزه ماربین صورت گرفت که در نهایت در سال 1342 محقق شد.در این دوران دادگاه، شهربانی، سازمان بیمه های تامین اجتماعی، جمعیت شیر و خورشید، خانه زنان، کتابخانه عمومی و کودک، لوله کشی آب و فاضلاب.دایر و احداث شدند. مدت حدود 20 سالی که نام همایونشهر بر شهربود برخی خیابانها و بناهای در شهر ایجاد شدند و نام های بر آنها گذاشته شد که تاریخچه و ریشه نام آنها ذکر می شود.
پیشینه و ریشه نام اماکن همایونشهر
کشتارگاه بهداشتی همایونشهر
در نیمه دوم سال 1342 شهرداری همایونشهر، یک کشتارگاه در امتداد خیابان ورنوسفادران بعد از ایستگاه کلثوم احداث کرد. مقابل این گشتارگاه چند سال بعد زایشگاه ساعی ساخته شد.
کتابخانه عمومی همایون شهر
کتابخانه عمومی همایون شهر در سال 1344 در زمینی مجاور شهرداری به بهره برداری رسید و سال ها به عنوان تنها کتابخانه شهر مطرح بود. در سال 1370 ساختمان قدیمی تخریب و با مشارکت اداره ارشاد و شهرداری کتابخانه ای در 3 طبقه ساخته و «الغدیر » نام گرفت.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همایونشهر
در سال 1345 جنب شهرداری همایونشهر ساختمانی برای تاسیس شعبه ای ازکانون مذکور در همایونشهر ساخته شد که بیشتر بین مردم به کتابخانه کودک معروف بود. در سال 1382 کتابخانه تخریب و با اضافه شدن بخشی از زمین شهرداری درمانگاه تامین اجتماعی به جای آن ساخته شد و کانون به بلوار آیت اله صهری، پشت سالن مادر تغییر مکان داد.
زایشگاه شیر و خورشید ساعی
در دهه 1340 نیاز به زایشگاهی برای همایونشهر سبب شد تا معتمدین محلی پیگیر احداث آن شوند که در نهایت یکی از تجار شهر یعنی محمد حسین ساعی ورنوسفادرانی هزینه ساخت آنرا تقبل کرد. این زایشگاه در حوالی ورزشگاه بزرگ شهر ساخته شد و به نام خیر سازنده آن (زایشگاه شیر و خورشید ساعی) نام گرفت. نام شیر و خورشید از نهاد شیر و خورشید(هلال احمر بعد انقلاب) که آن زمان متولی این امور بود، گرفته شده است.
دانشگاه صنعتی آریامهر
در اواخر دهه 1340 زمین های دامنه کوه پلارت یا سید محمد همایونشهر برای احداث دانشگاه صنعتی مناسب تشخیص داده شد و پنج میلیون متر مربع زمین به این دانشگاه اختصاص یافت. در اردیبهشت ماه 1352 محمدرضا پهلوی به منطقه سفر و اجازه ادامه ساختمان دانشگاه را می دهد. حسن اوحدی نماینده وقت همایونشهر روز بعد در مجلس از او تشکر می کند. احداث چند خیابان درشهر و خیابان مقابل دانشگاه به این دوران ارتباط دارد. نهایتا دانشگاه در سال 1356 رسما با نام دانشگاه صنعتی آریامهر شروع به کار می کند. در مصوبه هیات وزیران در سال 1366 تشکیل سه دهستان در شهرستان خمینی شهر دانشگاه صنعتی در خوزه دهستان ماربین سفلی و با نام دانشگاه صنعتی قلمداد می شود. پس ازانقلاب کشمکش های بر سر نام این دانشگاه و تابعیت آن بین نمایندگان خمینی شهر و اصفهان به وجود می آید که در نهایت دانشگاه صنعتی آریامهر به دانشگاه صنعتی اصفهان تغییر نام پیدا می کند. زمین های این دانشگاه به تدریج از 5 میلیون متر مربع به 23 میلیون متر مربع گسترش می یابد.
پادگان سپاه بهداشت
پیش از انقلاب در اواخر دهه 1340 به منظور تربیت سپاهیان بهداشت در زمینی به مساحت 65 هزار متر مربع در شمال شهر که دور تا دور آن زمین بایر بود پادگانی شروع به ساخت شد که اتمام آن به پیروزی انقلاب رسید. با شروع جنگ پادگان در اختیار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و پادگان امام حسین(ع) نامیده شد.
منبع آب
در نیمه اول سال 1346 منبع آب در ابتدای خیابان فعلی امیرکبیر ساخته و آب چاه های فلمن درچه در کنار رودخانه به آن منتقل و لوله کشی شبکه آب همایون شهر آغاز شد.
شبکه (کانال) نکوآباد
برای انتقال آب سد زاینده رود اولين سد انحرافی در ٤٥ كيلومتری بالادست شهر اصفهان و در جوار روستای نكوآباد در سال 1350 احداث شد. شبکه با دو رشته كانال اصلی آبیاری اراضی سواحل راست و چپ رودخانه را ممکن می کند. آبرسانی به اراضی کشاورزی بخش های از ماربین و همایونشهر توسط همین شبکه برنامه ریزی شد. نام کانال از نام روستای مبدا یعنی نکوآباد گرفته شده ولی مردم، بخشی از کانال که در مرز محدوده خمینی شهر و اصغرآباد قرار دارد را کانال اصغرآباد می نامند.
پیشینه و ریشه نام خیابان های همایونشهر
خیابان کهندژ
از اوایل دهه 1340 احداث این جاده از پیچ موسوم به دارالزهرا شروع و تا اصفهان ادامه یافت وبه این ترتیب مسیرارتباطی جدیدی ازهمایونشهر به اصفهان دایر گردید. این جاده در اوایل دهه 1350 دو بانده شد. نام آن از کهندژ باستانی که در مسیر بخشی از جاده بود گرفته و پس از انقلاب به بلوار آیت الله شهید عطاالله اشرفی (1361-1281)، شهید محراب خمینی شهری تغییر نام داد.
خیابان های شمالی، جنوبی
در این مدت دو خیابان جنوبی، شمالی یکی در شرق و دیگری در غرب به نام های خیابان کوروش و داریوش احداث شد که بعد از انقلاب به دکترشریعتی و توحید و شهید محمد منتظری تغییر نام یافت. خیابان مدرس فعلی در امتداد خیابان کوروش در سال 1351 کشیده شد وبعد انقلاب کامل شد. در همین دوران یعنی دهه 1350 خیابان داریوش به ایستگاه کلثوم وصل شد که بعد انقلاب بلوار آیت اله جبل العاملی نامیده شد نامش را از نام آیت الله شیخ عبدالجواد جبل عاملی(1367-1283) مجتهد و استاد برجسته حوزه علمیه قم گرفته است.
فلکه پمپ بنزین
مسیر خیابان جنوبی یا سده که در نهایت به جاده آتشگاه وصل می شد در دهه 1340 با احداث خیابان کهندژ برخورد و میدانی در تقاطع این دو مسیر ایجاد شد که به دلیل احداث همزمان اولین پمپ بنزین در جوار آن، ایستگاه پمپ بنزین نام گرفت. بعد از انقلاب میدان 22 بهمن به مناسبت روز پیروزی انقلاب اسلامی نامیده شد.
محلات همایونشهر
هسته اصلی همایونشهر را همان سه محل خوزان، فروشان و ورنوسفادران تشکیل می داد که اندان و اسفریز ازآبادی های کهن ماربین به آن اضافه شده و چند محله جدید کشتارگاه و جوادیه به تدریج در آن شکل گرفته بود.نام ها و نشانه های افزوده ها آورده می شود. این محلات در بخش محلات معرفی شده است.
محله کشتارگاه
در دهه 1340 تعدادی از ساکنین بومی از ورنوسفادران به ویژه محلات گاردر و گارسله در زمین های بایر شمال محله گارسله و رشته قناتی که ازاین منطقه می گذشت و در حاشیه جاده تاریخی دوشاخ به دلیل ارزانی زمین آن مبادرت به ساختن خانه کردند. این منطقه در حاشیه خیابان های سلمان فارسی، استاد طلایی و حافظ فعلی واقع می باشد. از آنجا که تنها منطقه نام دار نزدیک این منازل کشارگاه شهرداری بوده است محل به کشتارگاه معروف شد. از دهه 1350 به تدریج تعدادی از مهاجرین بختیاری هم در این متطقه ساکن شدند. پس از انقلاب قطعه زمین بزرگی در ادامه همین منطقه توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تقسیم بندی و به نیازمندان جهت خانه سازی واگذار شد.( گفتگو با برات طاهری از بازرسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در اوایل انقلاب). در سالهای بعد منطقه، قائمیه نام گرفت که در حوزه شهرداری ناحیه دو واقع می باشد. خیابان های سعدی، مولوی، هاتف، عطار در این محدوده واقع می باشد. منطقه ای که در دهه 1340 شکل گرفت و کشتارگاه نامیده شد در سال 1397 به پارک پیروزی در شرق، بلوار باغبان در غرب، میدان نماز در شمال و خیابان استاد طلایی در جنوب محدود می باشد.
محله جوادیه
این محله که به نوعی گسترش محله فروشان از سمت جنوب محسوب می شود در غرب و شرق بلوار امیرکبیر پس از چهار راه فرمانداری واقع است و با آدریان و اندان همسایه می باشد. محله از ساخت و ساز تدریجی در زمین های کشاورزی فروشان شکل گرفته است. در ابتدا به آن عمو فلکا اطلاق می شد که گویش عامیانه عمو فضلگاه یا بابا فضلگاه است. عمو فضلگاه از صحاری فروشان حساب می شود که زمانی فرد زاهدی به نام فضل در آن ساکن بوده است.(ر.ج.فروشان).
منبع: شاهین محمدعلی، نام ها و نشانه ها، اصفهان، گفتمان اندیشه 1398، فصل چهارم
