محمد علی شاهین
نقل قول ها وباورهایی از وجود چندین دژ در منطقه وجود د ارد و توصیف ها، داستانها و گاه افسانه هایی در خصوص آنها نقل می شود ولی امروزه تنها نامی از آنها باقی مانده است . مفاهیم هر کدام عبارت است از:
بارو :
استفاده از کلمه بارو به دوره ساسانیان باز می گردد و به استحکاماتی اطلاق می شده که اطراف شهرها و یا روستاها و بیش از همه، قلعه ها می ساخته اند تا خطر حمله راهزنان یا دشمنان را دفع کنند.
باروها معمولاً از خشت خام ساخته می شدند. ولی در مناطق کوهستانی استفاده از سنگ نیز رایج بود. در مناطق جنگلی که الوارهای چوبی در دسترس بود، باروها ترکیبی از چوب و خشت بود.
قلعه ها
قلعه ها سازهای خشتی با امکانات لازم و برج دیده بانی بودند که به دلایل چندی بنا می شدند.از جمله وجود املاک وسیعی برای کشاورزی در یک منطقه به دور از آبادی بود، تا کشاورزان ثابت و یا موقت در آن ساکن شوند. این قلعه ها دارای امکانات اولیه بود و انبار و محل نگهداری حیوانات و وسایل نیز داشت. دلیل اصلی ساخت این قلعه ها تامین امنیت و رفاه کشاورزان شاغل در آن منطقه بود. معمولا برج دیدبانی هم در دیواره قلعه ایجاد میشد. در اکثر مناطق این قلعه‌های ارباب و رعیتی با گذشت زمان به روستا تبدیل شدهاند. در منطقه ماربین قلعه امیریه یا گبر، قلعه جعفرآباد، قلعه وازیچه، قلعه تیرانچی، و قلعه خوشاب از جمله این قلعه ها بوده اند. دلیل دیگر ساخت اینگونه بناها امنیتی و حفاظت محل از ورود دزدان به محلات بوده است که معمولا در ورودی محلات ساخته میشد. قلعه لادره، و قلعه آقای فروشان از این دسته اند. گاه در مناطق دور افتاده اشرار هم چنین قلعه هایی را میساختند. اسامی و تعداد این قلعه ها در استان اصفهان در سندی از سال 1318 با عنوان ص‍دور ف‍رم‍ان تخریب برج و باروها و ق‍لاع ق‍دی‍م ده‍ات ساخته اشرار، توسط رض‍اش‍اه پ‍ه‍ل‍وی و ص‍ورت اسامی برج و ب‍اروه‍ای استان اصفهان آمده است.
منبع: آرشيو ملي ايران شناسه سند: ۲۹۱/.۲۶۲۹
قلعه یا دژ
دژ، دز یا قلعه یک ساختمان مستحکم بوده که در دورهای طولانی از تاریخ توسط نجیب‌زادگان در اروپا و خاورمیانه ساخته می‌شده است. مالکان از دژها به عنوان منطقه مستحکم شخصی استفاده می کردند. بنابراین در ساده‌ترین تعریف دژیک عمارت شخصی مستحکم می‌باشد.
نجیب‌زادگان ومالکان این قلعه‌ها را برای کنترل مناطق پیرامون خود بنا می کردند که دارای ساختارهایی تدافعی و تهاجمی بود.
علاوه براین قلعه های شخصی قلعه‌های شهری برای کنترل مردم محلی و راه‌های مهم حمل و نقل بنا می شدند. در روستاها قلعه‌های اغلب در کنار مکانهایی مانند آسیاب‌ها و زمین‌های حاصلخیز ساخته می‌شدند.
بسیاری از قلعه‌ها در اصل از گل و چوب ساخته می شدند که با کمک سنگ قدرت تدافعیشان افزایش می یافت. قلعه‌های اولیه اغلب از امکانات دفاعی طبیعی و عوارضی مانند برج‌ها استفاده می‌کردند، و بر روی یک برجک دفاعی مرکزی استوار بودند. مسیرهای منتهی به برخی قلعه‌های بزرگ و بسیار پیچ در پیچ بودند.از وجود سه دژ باستانی در منطقه روایتهیی وجود دارد
گاه از قلعه به عنوان یک سنگر یا زندان استفاده می شد و در بسیاری از موارد مکانی برای سرگرمی افراد صاحب نفوذ بود.
برج‌ها
برج در لغت به معنی بلند و باریک است که منظور شکل استوانهای است که چند پهلو دارد. برج میتواند مستقل بوده و یا جزیی از دیوار شهر و بارو و قلعه باشد. این سازه برای دیده بانی استفاده می‌شده است. در بدنه قلعه های کوچک و بزرگ منطقه و ورودی محلات و آبادیها و حتی برخی باغهای بزرگ از جمله باغی در منطقه خوشاب اینگونه برج‌ها وجود داشت. از برجهای در محله لادره، سر در یخجال، قلعه آقای فروشان، اسفریز (کوچه برج)، قلعه جعفرآباد و دیگر نقاط نام برده شده است که در دوران مختلف تخریب شده اند.
منابع: ژان-کلود ووازن ،قلعه‌ها و دژهای ایرانی مترجم: مریم چهرقان، بین‌المللی الهدی:1394
صرامی ، رسول ، سده در گذر زمان ، اصفهان: پویش اندیشه ، 1382.
پایگاه مجازی محلی جوی آباد / jooyabadold.ir
هوازاده، مهدی، جوی آباد دیاری ازدوران کهن،1383 .
