پنج شنبه, 23 اسفند 1403 Thursday 13 March 2025 00:00

دانشنامه شهرستان خمینی شهر

محمدعلی شاهین
تبدیل پشم به نخ از دیر باز در این دیار رایج بوده است، زمانی در بازار ورنوسفادران تعداد زیادی مغازه پنبه زنی وجود داشته است . 

تبدیل پنبه و پشم به نخ برای تولید محصولات داخلی و نیز فروش به تولیدکنندگان در دیگر نقاط کشور از جمله قالیبافان از دیر باز در منطقه رایج بود. به شکل سنتی تمامی ‏مراحل فرایند تولید نخ از پشم با دست و ابزارهای ساده مانند کمان، چرخ‏ های چوبی ریسندگی و کلاف‏ کنی، همگی تولید شده در منطقه، انجام می‏شد. این وضعیت تا وارد شدن دستگاه‏ ها‏یی که پشم را حلاجی می‏کرد ادامه داشت. در پایان دهه 1320، یک دستگاه حلاجی وارد شهر شد. در اوایل دهه چهل یک شرکت تعاونی توسط عده ‏ای از فعالان سنتی تبدیل پشم به نخ تاسیس گردید. این شرکت یک کارخانه ریسندگی خریداری و در یکی از کوچه‏ های خیابان امیرکبیر نصب کرد. در سال‏های بعد کارخانه‏ های ریسندگی متعددی اغلب در منطقه کوه کوچک دایر و این شغل وارد مرحله جدید و پر رونقی شد و از آن پس فراز و نشیب ‏های زیادی را طی کرد و از رونق افتاد. در سال 1403 همچنان تعدادی به تولید نخ با دستگاه‏ های جدید در منطقه و فروش آن به صنایع زیردستی مثل پتوبافی و قالی‏بافی در سراسر کشور ادامه می‏دهند.

تولید نخ به روش سنتی

تا اواخر اواخر دهه 1330 تولید نخ از پشم در سده توسط دست صورت می گرفت که در مراحل مختلف آن علاوه بر اعضای خانواده مشاغلی با عناوین پشم چین، پشم فروش، پشم جور کن، حلاج ،پشم ریس،کلاف کن و گولی پیچ، رنگرز، گاریچی و حمال و دلالان و واسطه ها در آن درگیر بودند. برخی از این کارها توسط زنان و برخی به وسیله مردان انجام  می گرفت. ابزار مختلفی مانند چرخ ریسندگی و کلاف پیچی و ابزار دستی و قابل حمل مورد استفاده قرار می گرفتند. در راس این چرخه تولید یک کار فرما و تاجر بود که با خرید پشم از پشم فروش و پیگیری مراحل آن از جورکردن تا کلاف شدن و رنگرزی در نهایت محصول را که خامه نام داشت به مصرف کنندگان مختلف که بیشتر بافندگان فرش بودند می فروخت. محل کار بیشتر در خانه ها بود و هرکس بخشی از کار را انجام می داد. کارگاه هم اگر بود در خانه کارفرما دایر بود. پشم ریسی و کلاف توسط زنان در خانه های خودشان انجام  می گرفت. در بازار ورنوسفادران به ویژه سرای قنادیها چند مغازه خامه ها را به مشتریها که از مناطق دیگر بودند می فروختند.در این بازار مرحومین سراییان، اخوان و شاهین مغازه داشتند، پیش از آنها مرحوم حاج رجبعلی شاهین و حاج کاظم قاسمی از سرمایه گذاران و کارفرمایان تولید خامه بودند که در خانه خود که چند قسمتی بود و در واقع کار گاه هم بود به خرید پشم و جور کردن و حلاجی آن و فروش خامه اشتغال داشتند. آنها در منزل خود قسمتی به نام خلوت داشتند که مشتریان خود راکه از شهرهای دیگر بودند پذیرایی می کردند. مشتریا ن از شهرها و روستاها ی چهارمحال بختیاری از جمله سامان و چالشتر، کاشان و میمه مثل جوشقان ، تبریز و استان فارس مانند آباده بودند.

مراحل کار
الف:   جور کردن پشم
گوسفندان در آب شستشو داده شده و پشم توسط پشم چین از گوسفند چیده می شد . بعد از جمع شدن پشم ها ، رنگ های مختلف آن از هم جدا می گردید. این کارکه توسط خانم ها و آقایان انجام می گرفت، جور کردن نام داشت و به شاغلین آن پشم جور کن می گفتند.
ب:   حلاجی
درمرحله بعد پشم ها توسط کمان زده می شد این مرحله در انحصار مردها بود و به حلاجی معروف بود و شاغلین آنرا حلاج می نامیدند. ابزار حلاج ها کمان حلاجی بود که چوبی کمانی شکل با زه بود که با کوبیدن کمانچه به زه که در درون پشم ها قرار داشت آنها رشته رشته می شدند .
ج:   نخ ریسی
پشم های حلاجی شده توسط خانم ها توسط چرخ به نخ(دوشکی) تبدیل می گردید. دوشکی ها معمولا توسط اعضای خانواده و یا زنان روزمزد به گولی و با چرخ کلافی به شکل کلاف در می آمد که به آن( خامه) می گفتند. خامه ها در گونی های بزرگ بسته بندی می گردید که هر بسته را یک (عدل ) می گفتند .این خامه ها به مشتریها که در شهرهای دیگر قالی می بافتند فروخته می شد.



inner