مسجد گاردر
تاریخ بنا: 1044 خورشیدی( 1076ه.ق)
شمارهٔ ثبت آثارملی : ۱۷۸۱۱
تاریخ : ۱۴ اسفند ۱۳۸۵
نشانی: خمینی شهر خیابان امام شمالی، جوی گاردر مرکزی روبروی حسینیه گاردر
تاریخچه:
مسجد اولیه در دوران صفویه بنا نهاده شده است مسجد قدیمی به مرور زمان خراب شده تا شخصی به نام حاج سیدهادی با استفاده از موقوفات حاج حسن حاج کربعلی ظاهرا در دوران قاجار آنرا توسعه داده است. ستونهای سنگی آنرا نادعلی علی اسماعیل تراشیده است. موقوفه ای برای مسجد گاردر در فروردين 1215 خورشیدی ثبت شده است. از دهه 1340 چند بار عده ای پیشنهاد تخریب و ساخت مسجد جدید را داشتند که خوشبختانه این اتفاق نیفتاد و آخرین بار مسجد در سال 1393 تحت نظارت اداره میراث مرمت گردید.
معماری
مسجد مساحتی در حدود ۲۰۰۰ مترمربع دارد و به شیوه دو ایوانی و حیاط مرکزی است. ورودی بنا جلوخانی با قوس جناغی و با نمای آجری شامل سردر ورودی و هشتی است. روی سردر آن که از چهار قطعه سنگ تشکیل شده، نقوش و کتیبه نستعلیق حجاری شده وجود دارد و به نظر میرسد یادگاری از مسجد صفوی باشد. هشتی دهلیزی با سقف عرقچین است که از یک طرف به صحن مربع شکل مسجد و از طرف دیگر به شبستان متصل است. سنگاب مسجد در این دهلیز جای دارد. تمام بنا با خشت ساخته شده اما نمای حیاط آجری است و مصالح اصلی آن را در مقابل فرسایش حفاظت میکند. گنبد خانه در ضلع جنوبی با گنبد یک پوسته، بدون تزیین و ساده اجرا شده است. محراب گنبد خانه با مقرنس کوچکی تزیین گردیده و قسمتی از سوره فتح به صورت کتیبه سفید در زمینه لاجورد دور تا دور قوس محراب را فرا گرفته است. این کتیبه به تاریخ ۱۳۲۹ و به اسم میرزا علیاکبر است. شبستان بنا در ضلع شمال شرقی و در حدود ۸۰ سانتیمتر از سطح مسیر اصلی پایینتر است. طاق و چشمه های خشتی با خیز کم بر روی ۱۹ ستون سنگی و مدور با سر ستونهای مربع شکل، بنا شده اند.. شبستان فاقد محراب است و شاید طی دخل و تصرفات از بین رفته است.
یکی از مساجد شهرستان خمینی شهرکه سابقه تاریخی دارد مسجد گاردر است .این اثر در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۸۱۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. گسترش و تجدید بنای آن مربوط به دوره قاجار می باشد. نامش از نام جوی گاردر که مسجد در حاشیه آن ساخته شده گرفته شده است. کتیبه ای سنگی در ورودی مسجد ، تاریخ 1076ه.ق (1044خورشیدی) را نشان می دهد . گفته می شود از زمان صفوی در این مکان مسجد کوچکی وجود داشته که به مرور زمان خراب شده و شخصی به نام حاج سید هادی با استفاده از موقوفات حاج حسن حاج کربعلی مسجد فعلی را به جای آن ساخته است. در سال 1393 با حفظ معماری و تحت نظارت میراث تعمیراتی در این بنای با ارزش که برخی فکر می کردند باید آنرا تخریب و مسجدی نو ساخت انجام گرفت.
معماری مسجد
معماری مسجد گاردر به شیوه دو ایوانی و به شکل حیاط مرکزی می باشد. مساحت این بنا در حدود 2000 متر مربع و با خشت ساخته شده اما نمای حیاط آجری است که مصالح اصلی آن را در مقابل فرسایش حفاظت می کند مسجد از بخش های مختلف ذیل تشکیل شده است.
سر درب
سر درب مسجد از چهار قطعه تشکیل شده است که بر روی خود نقوش و کتیبه نستعلیق حجاری شده دارد و یادگاری از بنای مسجد در دوران صفوی می باشد . ورودی بنا جلو خانی با قوس جناغی و با نمای آجری است
هشتی
درورودی این بنا یک هشتی دهلیزی با سقف عرقچین ساخته شده که از طرف غرب به صحن مربع شکل مسجد و از سمت شرق به شبستان آن متصل است . در این دهلیز سنگاب مسجد قرار گرفته است.
گنبد خانه
در ضلع جنوبی بنا گنبد خانه قرار دارد که گنبد آن یک پوسته ، بدون تزیین و ساده می باشد. محراب گنبد خانه با مقرنس کوچکی تزیین گردیده و قسمتی از سوره فتح به صورت کتیبه سفید در زمینه لاجورد دور تا دور قوس محراب را فرا گرفته است. نام میرزا علی اکبر و تاریخ 1329 روی این کتیبه ثبت شده است.
شبستان
در ضلع شمال شرقی بنا و در حدود 80 سانتیمتر از سطح معبر پایین تر از سطح حیاط مسجد شبستان بزرگی بنا شده است . 19 ستون سنگی مدور با سر ستون های مربع شکل ، در این شبستان طاق های خشتی را بر فراز خود دارد فردی به نام نادعلی علی اسماعیل این ستون های سنگی تراشیده است. سقف آن طاق و چشمه ای با خیز کم است . در این شبستان محرابی وجود ندارد.
این مسجد روبروی حسینیه و مجاور حمام گاردر قرار دارد . چناری تنومند نیز روبروی این مسجد وجود داشت. بین مسجد و حمام کوچه ای است که کوچه پشت حمام نام دارد ، درب مسجد روبروی کوچه ای که به سرای قنادی ها و ورودی بازار ورنوسفادران می رود واقع شده است.
