تاریخچه انتخاب شهرت و تهیه سجل در سده
مقدمه
در اوایل قرن جاری دهستان ماربین شامل حدود 58 آبادی به مرکزیت سده متشکل از سه ده نزدیک بهم و بزرگ خوزان، ورنوسفادران و فروشان، به عنوان یکی از دهستانهای اصفهان شناخته می شد.
سه قریه تشکیل دهنده سده جدا از هم بوده و صحراهای هر محل آنها را از محل دیگر جدا می کرده است و حتی راه ارتباطی مناسبی بین آنها وجود نداشته است. بین سده و اصفهان و نجف آباد و مرکز کشور رفت و آمد بوده ولی جاده مناسبی وجود نداشته است. سفر با پای پیاده، الاغ و درشکه انجام می شده است و در مرکز دهستان خیابان کشی وجود نداشته است.
کدخداها در هر محل بعضی از امور را انجام می داند و معاملات و اسناد نزد روحانیون محل تنظیم می شده است. مکتب خانه ها مراکز آموزشی منطقه محسوب و در برابر اولین دبستان شهر مقاومت می شده است. حکیمان و عطاران و دلاکان و ماماها کار درمان و خدمات رسانی بیماران را به عهده داشته اند.
مشاغل در هر محل از محلات سه گانه با هم متفاوت بوده است.کشاورزی و دامداری دباغی، چرم سازی، پیله وری، حجاری، معدن کاری شغل ساکنان بوده است. کشت پنبه و تنباکو و گاه تریاک رایج بوده است. گیوه چینی، چرم سازی و زهتابی رونق خوبی داشته است.حدود40 تا 50 هزار نفر در اوایل قرن در منطقه ساکن بوده اند. زمین های بسیاری از روستا ها مانند کرتمان، هرستان، اسفریز و جوی آباد مالک عمده داشته و ساکنین روی املاک آنها کشاورزی می کرده اند. منبع آب کشاورزی و آشامیدنی قنات و مادی اختصاصی هر محل و چاه های حفر شده در خانه ها بوده است. در اوایل این قرن ژاندار مری ، مالیه و نمایندگی اداره فرهنگ مراکز اداری فعال سده بودند که بعدا بلدیه و حصبیه و پست هم به آنها افزوده شد. در این سلسله مقالات قصد آنست که تحولات دو سه دهه اول قرن جاری در سده با عنوانی که در روزنامه های آن زمان به کار می رفت یعنی اصلاحات در سده بر شمرده شود.
1-انتخاب شهرت وتهیه سجل
پیش از معمول شدن نام خانوادگی استفاده از القاب و عناوین تنها با اجازه حکومتی و با استفاده از نفوذ و موقعیت امکان پذیر بود. در سال ۱۳۰۴و سالهای بعد لوایحی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که بر اساس آن استفاده از القاب برای ایرانیان ممنوع و تنها القاب مجاز، آقا برای مردان و بانو برای زنان، در نظر گرفته شد و انتخاب شهرت (نام خانوادگی) برای کلیه اتباع ایران اجباری گردید. از آن زمان تاکنون بیش از ۱۰ هزار نام خانوادگی در ایران به ثبت رسیده است. محمدی، حسینی، احمدی، رضایی، مرادی و حیدری، بیشترین نام های خانوادگی انتخاب شده می باشد.
روشهای انتخاب شهرت:
با اجباری شدن انتخاب نام خانوادگی مامورین دولتی به آبادیها مراجعه و با همکاری کدخدایان، بزرگ هر خانواده را برای انتخاب نام خانوادگی فرا می خواندند. انتخاب نام خانوادگی بر پایه نام پدر یا پدر بزرگ، شخص نامی در خاندان، شغل و یا یک صفت برجسته در خاندان بود.
انتخاب نام خانوادگی در ماربین
در دهستان ماربین و مرکز آن سده با فاصله کمی از تصویب قانون انتخاب شهرت در مجلس اقدامات برای انتخاب نام خانوادگی با کمک کدخدایان و استخدام مامور تقریبا برای هر محل صورت می گیرد. دراسفند 1307سرهنگ سیف امیر حسینی مفتش کل احصاییه به همراه دیوسالار رییس سجل ولایتی برای سرکشی به امور احصاییه بلوکات نجف آباد و سده به این مناطق می آیند.
در سده، اولین شناسنامه درسال 1308 برای فردی به نام میرزا مهدی دیبا صادر شد .وی متولد 1288خورشیدی بود ولی تنظیم و صدور سند سجلّی او در سال 1308 انجام شد.
تقسیم بندی و ریشه نام های خانوادگی در ماربین و سده:
انتخاب نام خانوادگی و ریشه های آن در ماربین و سده شبیه بقیه نقاط کشور بوده است. باید توجه کرد وقتی کدخداها و افراد صاجب نفوذ یک نام خانوادگی را بر می گزیدند برای بزرگ جلوه دادن خاندان خود دیگران را به انتخاب همان شهرت تشویق می کردند. ریشه نامهای خانوادگی موجود در منطقه به مواردی که آورده می شود قابل تقسیم است
1-شهرت ها بر اساس نام پدر یا پدر بزرگ:
از آنجا که بزرگترین فرد خاندان برای انتخاب نام خانوادگی فرا خوانده می شد وی در بسیاری از موارد نام پدر خود را به این منظور انتخاب می کرد. گاه پیشوندها و پسوندهای مانند حاج، امیر، پور، زاده، نسب،ان و... به آن نام اضافه می شد. تعداد ی از نام های خانوادگی بر این اساس عبارتند از: ابراهیمی، احمدی، اسحاقی، ، باقری، جعفری، حیدری، حسنی، حسینی ، خلیلی، رحمتی، رحیمی، رفیعی، ، زمانی، صادقی، عباسی، عسگری، قاسمی، سبحانی، سلطانی، غفوری، قربانی، کریمی مالکی، نعمتی، محمدی، مهدی، هاشمی. یوسفی
2-شهرت ها براساس شخص نامی در خاندان:
برخی خاندانها در پیشینه خانواده خود فرد مشهوری داشتند که نام خانوادگی را با استفاده از نام یا شهرت انتخاب کرده اند البته تعدادی نیز از آنها بدون نسبت خانوادگی پیروی کرده اند. برحی از این موارد عبارتند از: اشرفی، آقا محمدی، ابطحی، افضلی، پیمانی، ذاکری، سرتیپی، سیادت، شریفی، شفیعی، طاهری، عقیلی، فیض، قریشی، کیانی، مختاری، مقدس، ملک، میردامادی، میرلوحی، نجمی و نورایی.
3-شهرت ها براساس شغل:
برخی از مشاغل که در منطقه به نام خانوادگی تبدیل شده اند عبارتنداز: باقلوایی، چاووشی، چوله ای، حجار، حلوایی، حدادی، خطاط، چوبداران، دباغی، دیباجی، رنگرز، زهتاب، صابونی، صباغ، صرام، صفاری، فخاری، قارایی، قپانی، گازر، گچکار، کلانتر، گلکار مکاری،، نجار پور، ندافی و نعلبندی
4-شهرت ها براساس محل های از منطقه:
انتخاب نام خانوادگی با استفاده از نام محلات و آبادیهای ماربین بسیار محدود بوده ولی گذاشتن نام محلات مانند فروشانی، خوزانی، ورنوسفادرانی، کوشکی به عنوان پسوند شهرت متداول و رایج بوده است. نام منطقه یا بخشی ازآن مانند سدهی، دهنوی و درچه ای در مواردی به عنوان نسبت در خارج منطقه و مثلا در حوزه ها به کار می رفته است. با این وجود نامهای خانوادگی نصر، جزینی، علیرضایی، سعیدی، سرائیان و سدهی از این دسته اند.
5-شهرت ها براساس شهر و یا منطقه اولیه فرد:
افرادی از مناطق دیگر به سده مهاجرت کرده اند که نام زادگاه و قومشان برای نام خانوادگی انتخاب شده است از جمله آذربایجانی، بختیاری، ترکان، جبل العاملی، حبشی، شیرازی، عراقی، قمی، کربلایی، مشهدی، نجفی و یزدی
6-شهرت ها بر اساس صفت بارز:
گاه خاندانی به صفت فیزیکی و اخلاقی خاصی مشهور بوده بوده و آن صفت برای نام خانوادگی انتخاب شده است. برخی از آنها عبارتند از: رنجبر، پرنده، توکلی، سرخی، شیربچه، صهری، عابدی، عشقی، ماهوش، محب و مومنی.
شهرت ها براساس خاندانهای سادات:
نام های خانوادگی سادات، سیادت، فاطمی، موسوی، نوربخش و...نامهای خانوادگی سادت است.
تذکر: در دورانهای بعدی افرادی نام خانوادگی خود را تغییر داده و نام خانوادگی جدیدی برای خود انتخاب کردند که به این ترتیب ریشه یابی نمی شود و نوعی انتخاب است. افرادی هم تغییراتی در نام خانوادگی قبلی به وجود آورده اند مثلا پسوندی را حذف و یا عناوینی مانند اصل و مطلق و غیره به نام خانوادگی اولیه اضافه کرده اند.
سوادهای نم کشیده مامورین احصاییه:
در مواردی به دلیل کم سوادی و یا نا آشنا بودن مامورین صدور شناسنامه نام های خانوادگی خاصی برافراد مانده است آمده است از آنجا که نام خانوادگی انتخابی معمولا شفاهی گفته می شده و یا مامور محلی نقل می کرده است شهرت در نگارش جور دیگری نوشته می شده است، مثلا میرابی به مهرابی، حوا زاده به هوا زاده، سراییان به سروشیان، ابطحی به ابطهی و لبافی به لوایی در نگارش تبدیل شده است.
منبع:
شاهین محمدعلی، نام ها و نشانه ها، اصفهان، گفتمان اندیشه 1398.فصل هفتم
