دانشنامه شهرستان خمینی شهر

محمدعلی شاهین
روزنامه نگار، پژوهشگر
اشاره :
هدف از این نوشتار معرفی شرح‌ حال‌نگاران ماربین و آثار آنها می باشد. افراد ی که از اهالی ماربین بوده و آثار آنها به طور اختصاصی در مورد ماربینیان است و یا اینکه اثر آنها عام است گرچه شخصیت های از این منطقه را هم معرفی کرده اند.
ثبت افراد موثر جامعه از هر قشر و گروهی و نگارش ویژگی‌های زندگی آنها زندگی‌نامه‌نویسی یا شرح ‌حال‌نگاری گفته می شود. این دانش بخشی از علم تاریخ و یکی از ارکان آن به‌ شمار می‌آید. اصطلاحات و عبارات دیگری در این مورد وجود دارد که آشنایی با آنها به روشن تر شدن موضوع کمک می کند.
تذکره نویسی
عبارت آشنایی است که در گذشته همین ماموریت را برعهده داشته است. تذکره در لغت به معنی "یاد کردن" و در اصطلاح به معنی تألیف و تدوین مجموعه یا کتابی که در آن شرح احوال شاعران، نویسندگان، عارفان، فقیهان و ... گرد آمده باشد.
تذکره نویسی به دلیل نگارش آثاری که بیشتر شاعران را در برمی گرفته به تدریج به معنی نگارش زندگی و اشعار شاعران به کار رفته است.
علم رجال
عالمان این علم تنها در خصوص احوال راویان و محدثان روایات اسلامی از جهت موثق و قابل اعتماد بودن و عدالت آنها می پردازند.
تراجم
تراجم صیغه جمع است و منظور از آن کتاب هایی است در آنها زندگی نامه اشخاص آمده است و از جهات مختلف تاریخی، علمی و غیره به آن پرداخته شده است.
به عبارت دقیق تر علم تراجم شاخه ای از تاریخ نگاری اسلامی است که در باره احوال شخصیت‌های بارز از قبیل دانشمندان، ادیبان، فرهیختگان، هنرمندان و امثال آنها می پردازد. راویان احادیث نیز در این دایره قرار دارند.کتاب های تراجم را می توان دانشنامه هایی دانست که محتوای آنها را اطلاعات مربوط به افراد نام آورتشکیل می دهدکه البته می تواند مربوط به یک کشور، فرهنگ، دوره و حتی یک شهر و محدوده جغرافیایی خاص باشد.
زندگی‌نامه‌نویس زاد روز و مرگ افراد، ویژگی‌های اخلاقی، میزان معلومات و درجات علمی، کارهای اجتماعی، زندگی سیاسی، مصاحبه‌های مهم ، آثار وتالیفات و سفرهای شخصیت را ثبت می کند وبستگی به نوع کتاب هویت شخصی و خانوادگی و از زندگی فردی و اجتماعی او را به رشته تحریر در می آورد .
یادنامه نویسان یا شرح‌حال‌نگاران از یک دستور عمل مشخصی در نگارش آثار خود بهره نجسته اند گرچه می توان آثار آنها را به انواعی دسته بندی کرد. پس از این مقدمه به معرفی شرح‌حال‌نگاران منطقه ماربین و آثار آنها پرداخته می شود.
مافروخی هرستانی
یکی از قدیمی ترین این افراد مافروخی است که کتاب خود محاسن اصفهان را در قرن پنجم به عربی نگارش کرده است.گرچه این اثر شامل هیچکدام از انواع شرح ‌حال‌نگاری که ذکر شد نمی شود ولی وی در لابلای مطالب خود افرادی را از متقدمین و هم دوره ای های خود نام برده است. چند نفری از آنها از جمله آذر شاپور و ابو عبدالله اندوانی و ابوالعباس خوزانی از منطقه ماربین هستند. مافروخی در اثر خود وصفی نیز از منطقه ماربین کرده است.
محمد طاهر نصرآبادی
وی از معروف‌ترین تذکره نویسان تاریخ ادبیات فارسی است که درسال 996 خورشیدی( ۱۰۲۷ق) به دنیا آمده است.
نصرآبادی خود ادیب و شاعر بوده و دارای آثار چندی به نظم و نثر می باشد ولی مشهورترین اثر او تذکره الشعراء است که به تذکره نصرآبادی معروف است.
این اثر در سال ۱۰۷۲ قمری به زبان فارسی نوشته شده است و حاوی شرح حال صدها تن از شاعران و عالمان و خوشنویسان و ادبای معاصر وی در قرن ۱۱ قمری است. تذکره یک مرتبه توسط وحید دستگردی در سال ۱۳۱۷ و دیگر بار با تصحیح محسن ناجی نصرآبادی در سال ۱۳۷۸ توسط نشر اساطیر تهران در دو جلد منتشر شده است. در تذکره نصرآبادی اسامی بیش از 20 نفر از شاعران ماربین از جمله عشرتی، فارغا، میرزا عنایت و راهب از قرای فروشان، ورنوسفادران، خوزان و رنان همراه با ابیاتی از آنها ثبت شده است که اگر وی از آنها نام برده نبود امروزه هیچ نشانی از ایشان باقی نبود.
محمّد حسن ورنوسفادرانی
وی صاحب تفسیر ورنوسفادرانی است و بیشتر به خاطر این اثرش معروف است اما دارای تذکره ای به نام
تذکره الاخوان است که آن را در سال 1209خورشیدی نگارش کرده و محل نگهداری نسخه اصلی آن کتابخانه آیت اللَّه مرعشی نجفی است.
محمّدحسین دهنوی
وی فاضل و ادیب قرن 12 و 13 که اثری تحت عنوان علما و روحانیون قرن 13 دارد.
سیدعبداله میردامادی سدهی
سید عبداله در سال 1130خورشیدی به دنیا آمده وتا سال1206 زیسته است او دارای تالیفاتی از جمله
کتابی در رجال است.
دکتر سیدرضا ابوالبرکات دیباجی
در بین دست نوشته های فیلسوف و استاد دانشگاه دکتر سیدرضا ابوالبرکات دیباجی تالیفات چاپ نشده چندی وجود داردکه یکی از آنها شجره نامه سادات ديباجي است. وی در سال 1365 دار فانی را وداع گفت.
سیّد جمال الدّین میردامادی خوزانی
متولد 1283خورشیدی است. او در اصفهان و تهران متصدی دفتر ازدواج، طلاق و اسناد رسمی بوده و150 کتاب خطی از خاندان میردامادی را جمع آوری و برخی از جمله لطائف غیبیه سیّد احمد علوی عاملی را به چاپ رسانده است. میردامادی در مقدمه همین کتاب رساله ای در شرح احوال رجال خاندان میردامادی نگارش و چاپ کرده است. وی در سال 1375 وفات یافت.
محمدآقا راجی
راجی محقق، نویسنده، شاعر و واعظ در سال 1302 خورشیدی در محله فروشان زاده شد. وی 6 عنوان کتاب را در طول زندگی خود در هفت جلد نگارش کرد.
در بین آثار وی تذکره ای از شاعران سده وجود داشته که طی آن کلیه شاعران سده از دوره صفویه تا زمان تالیف تذکره معرفی شده اند. راجی این اثر را "تذکره الادب" نامیده بود. به گفته فرزندان وی نسخه خطی آن بسیار مرتب با مرکب سیاه و قرمز نوشته شده بودکه قرار برچاپ آن بوده است اما متاسفانه در سال 1373 که وی وفات می یابد همراه با چند اثر تحقیقاتی دیگر ش، مفقود می شود.
سید حسن موسوی آدریانی
آیت اله سید حسن موسوی آدریانی متولد 1312 خورشیدی در تالیفات خود ثقات الرجال را در4 جلد به زبان عربی دارد که زندگینامه بزرگان در آن به رشته تحریر درآمده است. وی در 7 بهمن 1385 وفات یافت.
دکتر فضل الله صلواتی
فضل اله صلواتی روزنامه نگار، نویسنده و استاد دانشگاه دارای آثار متعددی است که یکی از آثار وی مربوط به موضوع ما می شود و آن مجموعه مقالات درباره شخصیت ها نام دارد.
رسول صرامی
وی متولد 1347 است وکتاب سده در گذر زمان را در سال 1382به چاپ رسانده است. این کتاب در مورد تاریخ سده به طور عام نگارش یافته است.گرچه کتاب وی یک اثر اختصاصی شرح‌ حال‌نگاری نیست ولی به طور اختصاصی اطلاعات زیادی در مورد شخصیت های ماربین و سده با هر میزان که به آنها دسترسی ممکن شده در آن آورده شده است.
سید باقرآیت میردامادی
این شخصیت روحانی در سال 1315 متولد شده و دارای آثار و تالیفات متعددی است. او در اوایل دهه 1380 کتابی تحت عنوان خمینی شهر، شهری که ازنو باید شناخت به چاپ رساند گرچه این اثر، به پیشینه خمینی شهر به طور عام پرداخته است اما اثر وی حاوی اطلاعات جامعی در مورد روحانیون منطقه به ویژه خاندان میردامادی می باشد.
محمدعلی شاهین
نگارنده در کتاب هزار سال خمینی شهر حدود 800 رخداد را از بیش از هزار سال تاریخ منطقه ثبت کرده است. در بین این وقایع وفات و یا تولد تعدادی از مشاهیر شهر به عنوان یک رخداد در نظر گرفته شده است بنابراین هزار سا ل خمینی شهر هم در این پوشش نوعی شرح‌حال‌نگاری به حساب می آید.
تک نگاران
زندگینامه تعدادی از شخصیتهای ماربین از جمله علما، خیران، کارآفرینان و سرداران شهید به طور اختصاصی نگارش شده که معرفی آنها فرصت جداگانه ای می طلبد.