نویسنده : عبدالعلی ترابی- کارشناس ارشد تاریخ
مقدمه:
با روی کار آمدن رضاشاه به وسیله انگلیسی ها، کسانی که ترک فرهنگ سنتی و مذهبی و دلسپردگی به فرهنگ غربی را سبب پیشرفت و حرکت به سوی دروازه های تمدن می دانستند در پست های کلیدی و حساس کشور قرار گرفتند.کشف حجاب در هفدهم دی ماه 1314 به طور رسمی توسط رضاشاه اعلام شد. رضاشاه سیاست کشف حجاب را با کارهای فرهنگی و فشارهای پلیسی دوشادوش هم اجرا می کرد اما به جز برخی مناطق شهری و آن هم در میان برخی طبقات خاص، این امر محقق نگشت و اکثریت زنان و مردان شیعی و متدین ایران در مقابل آن ایستادگی کرده، به این سیاست ضد دینی تن ندادند. یکی از مناطقی که حکومت پهلوی در پیشبرد کشف حجاب و یا به قول خودشان نهضت نسوان در آنجا دچار مشکل اساسی گشت، سده یا خمینی شهر امروزی است. اسناد تاریخی ذیل، میزان مقاومت زنان و مردان متدین و حسینی خمینی شهر را در برابر کشف حجاب رضاخانی مشخص می سازد.
سند اول:
وزارت داخله، اداره کل شهربانی اصفهان، سواد راپورت محرمانه آگاهی، نمره 185، مورخه 6/1/1315.
ریاست دایره آگاهی- با اعاده عین مرومه محرمانه نمره 14927 حکومت متضمن راپورت واصله از سده حسب الامر اینجانب برای بازجویی در اطراف راپورت مذکور به سده رفته و بازجوییهای محرمانه نموده برای کشف حجاب سه مجلس دعوت از طرف مدرسه دولتی و بلدیه و مالیه محل به عمل آمده که عده ای از اهالی با خانمهای خود در آن مجلس حضور به هم رسانیده و چند مجلس خصوصی دیگر نیز برحسب دعوت کدخدایان انجام گرفته و بعدًا غیر از خانمهای مأمورین ادارات، زنهای سده کما فی السابق با حجاب در معابر عبور می کنند. چنانچه به همین طریق مشاهده نمودم. ولی در نظر دارند که به وسیله مأمورین امنیه با التزام از حمامیها و غیره قضیه را عملی کنند. از این روی کشف حجابی نیست که رییس بلدیه سده موفق به رؤیت زنها بشود. از طرفی مومی الیه دارای خانواده و اولاد می باشد که آنها نیز در سده ساکن و با داشتن عایله و وضعیت محلی سده اقدام به اینگونه عملیات به نظر مستبعد می آید. شخصی هم که در راپورت به مشارالیها اشاره شده کلفت منزل متصدی بلدیه است، بنا به مراتب معروضه و تحقیقاتی که محرمانه به عمل آمد راپورت مذکور بی اساس و ممکن است در اثر عدم رضایتی که راپورت دهنده از متصدی بلدیه داشته یا تحریک دیگران که ناراضی هستند مبادرت به تقدیم این راپورت نموده که توجه اولیای امور را جلب نموده باشد.
سند دوم
وزارت داخله، حکومت اصفهان، نمره 3027، تاریخ 26/2/1315، فوری
شهرداری سده- بر طبق اطلاعاتی که رسیده است، مسیله نهضت نسوان در آنجا جریانی نداشته و به همان حال بطیی باقی مانده است که فوق العاده از شما و سایرین تعجب دارم. لازم است به محض ورود این مراسله کمیسیونی مرکب از نمایندگان انجمن شهرداری و کدخدایان مهم با حضور آقای فرمانده گروهان امنیه اصفهان تشکیل داده و با مساعدت آنها اقدامی نمایید که هر چه زودتر موضوع عملی گردد و این موضوع را هم باید در نظر داشت که عدم پیشرفت کار مربوط به کدخدایان و متنفذین محلی خواهد بود که بر طبق صلاح آنها خاتمه پیدا نخواهد کرد.
سند سوم
وزارت داخله، اداره حکومت اصفهان، دایره شهرداری سده، نمره 172، تاریخ 31/2/1315
اداره حکومتی اصفهان در مضافات- با نهایت احترام عطف به مرقومه نمره 3027، به طوری که خاطر مبارک مستحضر است شهرداری سده در مسیله نهضت بانوان کمال سعی و کوشش را با منتهای دقت و متانت و نزاکت انجام وظیفه نموده مجالس هایی متعدد در دبستان دولتی در شهرداری در منزل شخصی در منزل بعضی از کدخدایان محلات تشکیل، در بعضی از مجالس تعداد مدعوین زن و مزد متجاوز از سیصد نفر از طبقات مختلف بوده و در جشن های خطابه هایی از طرف شهرداری و غیره سروده شده و اهالی را تشویق و ترغیب نموده، بدون اینکه کوچکترین کمکی از طرف متنفذین محلی به عمل آمده باشد شهرداری توانسته یک عده از این جماعت دور از تمدن را به شاهراه ترقی و تمدن از راه تشویق آشنا سازد. آنهم به فاصله کمی به واسطه همراه نبودن متنفذین محل به قهقراء برگشته که تحت معروضه نمره 40-21/1/15 به عرض رسانید و تقاضای کمک از امنیه نموده، امنیه محل هم به واسطه قلت افراد بیشتر از یک نفر نتوانسته کمک نماید. باز شهرداری با نداشتن هیچگونه وسایل به کمک امنیه محل توانسته است از زنهای باحجاب در حمامها و مطبها و یک قسمت از محل های خوزان و فروشان جدًا جلوگیری نماید و این مسیله چند روز است تحت عمل است و آنچه تصور می رود شهرداری غیر
از این گونه اقدامات وظایفی نداشته که انجام دهد مگر آنکه دستور ثانوی بفرمایند.
شهردار سده: وفایی*
بر طبق اسنادی که ذکر شد، چند ماه پس از اعلام رسمی کشف حجاب توسط رضاخان، گزارشی از خمینی شهر مخابره می گردد که پیشرفت کشف حجاب را در این شهر مثبت ارزیابی می کند. نیروهای اطلاعاتی و بازرسان حکومت، برای پی بردن به صحت و سقم گزارش مخابره شده، مانند تمام مناطق دیگر، به سده می آیند. آن ها پی می برند که گزارش کاملًا غلط بوده و با اینکه جلسات و کنفرانس های مختلفی پیرامون کشف حجاب برای ساکنان این منطقه برگزار شده و در آن ها برخی زنان به خصوص گروهی از زنان کارکنان دولتی به صورت مکشفه (با اجبار یا بدون اجبار) همراه با همسرانشان در آن ها حضور یافته اند، اما خارج از این جلسات کماکان زنان خمینی شهری با حجاب و چادر رفت و آمد می نمایند. این بازرس، دلیل به ثمر ننشستن سیاست کشف حجاب در خمینی شهر را وضعیت محلی این منطقه می داند تا جایی که به سبب این وضعیت، شهردار سده نیز برای آرامش و امنیت خانواده اش که در آنجا ساکنند و برای اینکه بتوانند در منطقه به راحتی رفت و آمد کنند، سعی جدّی در امر کشف حجاب نمی نماید. وضعیت محلی که به آن اشاره گشت، هم می تواند بیانگر ساخت بسیار سنتی و مذهبی خمینی شهر باشد و هم بیانگر محلی بودن به معنای آشنایی و شناخت و همبستگی تنگاتنگی که افراد یک محل از هم داشته اند که در این صورت اگر خانواده ای بدون رعایت حریم های سنتی و مذهبی در هر کدام از محلّات بنای زندگی می داشت، توسط دیگر خانواده های آن محل از او سلب آرامش و آبرو می شد.(سند اول)
پس از این گزارش، حکومت اصفهان از شهردار سده به سبب ناکام ماندن کشف حجاب در آنجا گلایه می کند و از او می خواهد با کمک نیروی امنیتی و پلیسی این امر را به پیش ببرد. حکومت اصفهان متذکر می شود که تا متنفذین و کدخدایان محلی و بزرگان خمینی شهر در این زمینه مساعدت ننمایند، کشف حجاب پیشرفتی نمی کند.(سند دوم)
بعد از این توبیخ، شهردار سده در نامه ای به اصفهان بیان می دارد که تمام سعی و کوشش خود را درباره اشاعه کشف حجاب در میان زنان و خانواده های خمینی شهری به انجام رسانده و در این زمینه کنفرانس ها و جلسات مختلف و گاه مختلطی با حضور برخی زنان مکشّفه تشکیل داده و حتی تا آنجا که توان داشته از نیروی نظامی نیز بهره برده، اما به نتیجه ای که می خواسته نرسیده است. او علت این ناکامی را از یک سو همراه نبودن کدخدایان و متنفذین محلی و بزرگان سده با این سیاست و از سویی تن ندادن مردان و زنان و خانواده های خمینی شهری به کشف حجاب بر می شمارد.(سند سوم)
*منبع اسناد:
خشونت و فرهنگ، سازمان ملّی اسناد ایران، چاپ اول، تهران، 1371، صفحات 63-65
