دستگرد قداده
شاهین محمدعلی، نام ها و نشانه ها، اصفهان، گفتمان اندیشه 1398.
پیشینه
دستگرد به عنوان یکی از آبادی های ماربین در اسنادی که نام این آبادی ها را آورده اند آمده است. در تقسیمات کشوری سال 1316 همچنان یکی از آبادی های این منطقه مانده است و چنین تعریف شده است: دستجرد قداده، دهی است از دهستان ماربین بخش سده شهرستان اصفهان. واقع در 4هزارگزی شمال سده و 2هزارگزی باخترراه شوسه تهران به اصفهان، با 2163 تن سکنه. آب آن از قنات و راه آن شوسه است.(فرهنگ جغرافیائی ایران ج 10). این آبادی همسایه آبادی های اسفریز، بوکان و دهنو می باشد.
منطقه دستگرد قداده زمین‌های حاصلخیز و آب و هوای مناسب داشته و یکی از قطب‌های کشاورزی اصفهان محسوب می شده است، اما به دلیل تغییرکاربری و تبدیل شدن زمین ها به کارگاه‌های کوچک صنعتی و ساخت سوله‌های کوچک و بزرگ دیگر آن رونق همیشگی خود را ندارد.امامزاده، حمام، مسجد جامع و برج کبوتر از آثار کهن این منطقه هستند که ثبت ملی شده اند.
موقعیت جغرافیایی
محله دستگرد خمینی شهر از محلات شمالی این شهر است که ورودی آن ازشمال بلوار پروفسور میردامادی می باشد خیابان بسیج که از آن عبور می کند به خیابان امام خمینی اصفهان می رسد. منطقه‌ای است در شمال اصفهان چسبیده به شهرک رسالت و اتوبان دو طبقه امام خمینی اصفهان در شرق آن واقع شده است و از شمال تا اراضی خوشاب و بلوار آزادگان و دانشگاه صنعتی ادامه دارد. در دهه 1370 در حوزه شهر خمینی شهر قرار گرفت. در زمان نگارش کتاب این محله ۱۳ هزار نفر جمعیت داشته و در تقسیمات نواحی شهری در منطقه 3 قرار دارد.
ریشه نام دستگرد
1-دستگرد به معنای باستانی آن دسته گرد یعنی یک دسته یا گروه گشت نظامی و امنیتی. است. به ارگ‌های نظامی یا پاسگاها هم اطلاق می شده است. در زمان ساسانیان در معنای زمین‌های شاهی کاربرد یافت.
2- در فرهنگ فارسی معین، دستگرد به معنای زمین پست و هموار آمده است.
3- در لغت‌نامه دهخدا، بنائی مانند کوشک که خانه‌ها به دور آن باشد، زمین هموار، زمین و ملک زراعی معنی شده است.
4- در فرهنگ معین قریه، زمین ناهموار، زمین و ملک زراعتی، بنایی مانند کوشک معنی شده که دستگره و دسکره و دستجرد نیز گویند.
5- استاد مهریار می نویسد: «دستگرد که بعدها به صورت دستجرد و دستگرده تصحیف و تغییر شکل یافته است در سرتاسر ایران شیوع کلی دارد تا آنجا که اجمالا تحقیق کرده ام نزدیک100 محل به این اسم در اطراف ایران نامبردار می باشد. دستگرد یعنی شهر دست، بلد دست و جایی که دست و کار و زحمت، آن را به وجود آورده است. با این نامگذاری ایرانی می خواهد بگوید این محل را زحمت و رنج و کوشش دست به وجود آورده است». مهریار، محمد، فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان، اصفهان، فرهنگ مردم 1382 صص 385 و 386.
ریشه اسامی اماکن و کوچه های محله دستگرد
مسجد جامع دستگرد: قدمت آنرا تا زمان صفویه ذکر کرده اند و به صورت ۲ ایوانی با شبستانی کوچک در ضلع غربی خود می باشد. نامش را از نام محل گرفته است.وقف نامه ای برای آن مربوط به سال 1111 قمری موجود است.
قنات دستگرد: این قنات از حوالی نجف آباد سرچشمه گرفته و پس از عبور از چند آبادی در محله اندان به صورت مادی از مسیر کوچه های 20 و 21 خیابان مدرس عبور و به دستگرد می رسیده است. مسیر این مادی در زمان نگارش کتاب در کوچه های مذکور پر نشده ولی اکثر درختان اطراف آن ازبین رفته است.
کوچه علیشاه: این کوچه بیش از یک قرن است که به این نام مشهور است. علیشاه یکی از متمولین ساکن این کوچه بوده است.
کوچه توتستونی: کوچه ای پر از درخت توت. سال هاست که این زمین وقف تعزیه شده و در آن تعزیه اجرا می شود.
کوچه آسیونی:کوچه ای که آسیاب داشته است اما الان اثری از آن آسیاب باقی نمانده است.
کوچه پاتون: آتشدان حمام های قدیمی را تون می گفتند که در این کوچه قرار داشته و در زمان نگارش کتاب باقی است و حمام به کار است.
کوچه سرجوی بالا: در این کوچه غسالخانه ای سنتی یا همان مختره واقع بوده است
کوچه کدخدا: محل سکونت کدخدا بوده است. آخرین کدخدای دستگرد دایی غلام عباس نام داشته است.
کوچه روپل حاج کرم: حاج کرم مباشر ملاکی به نام کازرونی بود. او همچنین دستی هم در کار خرید و فروش زمین و خانه داشته و از آن جا که فرد متمولی بوده، کوچه محل سکونتش به نام او معروف شده است. پلی روی جوی داخل این کوچه ساخته بوده اند که به پل حاج کرم معروف شده است.
کوچه حاج نایب: حاج نایب در دوران پهلوی اول ژاندارم منطقه بوده و در این کوچه زندگی می کرده است
کوچه دشتبان: ابوالقاسم دشتبان ساکن این کوچه بوده است.
