دانشنامه شهرستان خمینی شهر

نان به عنوان اصلی ترین خوراک مردمان منطقه از یک طرف و کمبود گندم در بعضی از سال‏ها به دلایل مختلف مثل خشکسالی و جنگ و آفت زدگی از سوی دیگر حساسیت‏های خاص خود را داشته و گاه واکنش‏ هایی را در جامعه موجب می‏شده است. آنها که گندم در خانه داشتند آرد می‏کردند و می‏پختند. عده ‏ای این توانایی راهم نداشتند و نان سبزی فروشی می‏خوردند نانی که درخانه ها در پخته می شد و از آن با عنوان«نان سدهی)نامبرده می‏شود ریشه در تاریخ کهن این دیار دارد، نانی مرغوب، نیمه حجیم و وزین است که ویژه آبادی های ماربین به خصوص سده و هرستان، آدریان، کوشک می‏باشد. مشابه این نان در کمتر جایی از کشور دیده می شود. در بعضی روستاهای استان یزد شبیه آن پخته می‏شود که شاید یادگار مهاجرت تعدادی از زرتشتیان این منطقه به یزد در زمان صفویه باشد.در گذشته شهر تنور از ارکان مطبخ‏ های خانه‏ های منطقه بود. زنان با این تنور‏های ایستاده و سوخت چوب نان سدهی را هنرمندانه می پخته‏ اند که روزها در سفره نان و گنجه ماندگاری داشت و ذره‏ای از آن هدر نمی‏رفت. درخواست ایجاد دکان خبازی در سده، برای اولین‏بار در ‏سال ‏‫۱۳۱۴ داده و اجازه افتتاح آن در همان سال صادر شد.‬‬ سند دیگری از تاسیس دکان نانوایی در سده از سال 1324 وجود دارد. برای نان در دکاکین نانوایی در سال ‏‫۱۳۲۶ قیمت تعیین شده و‏ استعمال دانه خشخاش در نانوائی‌ها از سال ‏‫۱۳۳۶ ممنوع گردید. نان های عرضه شده در این دوران با نان سدهی متفاوت بود قرص نان بزرگ و به ضخامت یک سوم نان های محلی و سوراخ سوراخ و نزد مردم به نان شهری معروف بود. در دهه‏ های بعد انواع نان مانند بربری، سنگگ، لواش و تافتون در نانواییها عرضه شد ولی به ذائقه اهالی چندان خوش نیامد و بسیاری از ساکنین و حتی خمینی ‏شهری های ساکن نقاط دیگر کشور همچنان به دنبال نان‏های سنتی خود بودند و نانواهای زن که به سبک سنتی نان می پختند مشتریهای فراوانی داشتند. از اواخر دهه 1370 با ابتکار پخت نان سنتی با تنور و سوخت گاز و حتی با دستگاه‏های جدید نان هایی به مردم بر پایه نان سنتی عرضه شد و از آن استقبال گردید. این نوع نان، خاص خمینی‏ شهر است و در کمتر شهری از کشور پخت می‏شود. در تحول دیگر و با رواج مصرف ساندویج کارگاه هایی در گوشه و کنار شهر به عرضه انواع نان ساندویچی اقدام کردند. در آخرین تحول یک کارگاه مجهز و بهداشتی با عنوان نان گلکار در اوایل سال 1403 در خیابان شریعتی شمالی به بهره برداری رسید.