نویسنده:ایمان پیمانی
ساختمان حمام ها معمولا در سطحي پائينتر از سطح معابر عمومي احداث شده است. اين سبک معماری از اتلاف گرمای داخلی جلوگيری کرده و استحكام بنا را زیاد می کند، ضمن اینکه جريان آب به حوض ها را تسريع مي نماید.
حمام ها از جمله در خميني شهر دوقلو می باشند، یعنی حمام زنانه و حمام مردانه در كنار يكديگربوده و يك تون داشته اند.
حمام هايی كه دوقلو نبوده اند صبح تا عصر در اختیار زنان بوده و عصر يا شب تا صبح مورد استفاده مردان بوده است.
اکثر حمام ها وقف عموم است ولی مردم محل آنرا اداره می کنند.
حمام ها شامل بخش های ورودی ، دالان ، سربينه يا بينه، ميان در ، گرمخانه ، خزينه ، تون ،چاه و منبع آب است.
ورودی ، دالان
در حمام ها مسير دسترسي به فضاهای داخلي با طراحی جالبی انجام گرفته است.در برخی حمام ها پس از عبور از كوچه ای تنگ به يك هشتی و يك فضای مستطيل شكل به سربينه متصل می شود. اين مسيرها و راهروها كه اغلب به حالت پيچ دار هستند ضمن جلوگيری از بوجود آمدن كوران هوا و ورود سرما يا اتلاف گرما، به حفظ دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای ديگر نيزكمك می کند.
سربينه
سربينه يا بينه همان رختكن حمام است كه دمای آن پائينتر از گرمخانه است.در اطراف آن سكوهای نشيمن قرار دارد و در وسط آن نيز حوض آب سرد تعبيه شده است. گاه بين بينه و گرمخانه راهرويی زاويه دار وجود دارد
ميان در
ميان در فضايی پيچ دار مابين گرمخانه و سربينه است كه سرويس های بهداشتي و نظافتی در آن قرار دارد.
گرمخانه
گرمخانه، انتهايي ترين و اصلي ترين فضاي کاربردی حمام است كه خزينه نيز در قسمتي از آن قرار گرفته محيط گرم حمام است و در آن شست و شوی بدن صورت می گيرد.
خزینه
خزینه مکانی حوض مانند در بالای آتشخانه حمام‌های عمومی است و آب آن توسط آتش آتشخانه (تون)گرم می‌شده است. آب خزینه معمولاً هر پنج روز تا یک هفته یک بار عوض می‌شده و هر روز قبل از باز شدن حمام، چرک و کثیفیِ روی آب به وسیله لنگ پاک میگردید.
برای تخلیه لجنِ کفِ خزینه از لجن‌کش استفاده می‌کردند. لجن‌کش به شکل کوزه‌ای وارونه با لوله‌ای بلند و دارای حفره‌ای بود که کارگر حمام با انگشت شست خود، حفره بالای لجن‌کش، و با کف دست، حفره انتهایی آن را می‌بسته و آن را درون خزینه فرو می‌برد. سپس با برداشتن انگشت و دست و چرخاندن لجن‌کش درکف خزینه،لجنها درون آن جمع می‌شد.
افراد با دلو یا مشربه ، آب گرم را از خزینه برداشته و تن خود را می‌شستند. در انتها، برای آبکشی، وارد خزینه می‌شدند. از اوایل 1300 خورشیدی به تدریج خزینه ها که منشا بسیاری از بیماریها بودند جمع شد وبه جای آنها دوش گذاشته شد.
تون، گلخن حمام
تون عبارتست از زيرزميني دخمه مانند در زير خزينه حمام تا آب خزانه گرم شود . دراين فضا «تون بان یا تون سوز» از آتش تون مراقبت مي کرده است. در قدیم سوخت تونها با هیزم و بوته های خارتامین می شده است وبه تدریج نفت سیاه وگاز جانشین آن شده است ولی امروزه در بيشتر حمام ها از جمله در خميني شهردر اين فضا موتورخانه تاسیس شده و بر روی خزينه نيز منبعی بتونی جهت ذخيره آب گرم ساخته شده است.
منبع آب
آب مصرفی حمام ها در قدیم از قنات یا چاه تامین می شده است . حمام های که بزرگ بوده و آب زیادی نیاز داشته بوسيله گاو و چاه گاو تأمين مي شده است .درحمام های كوچكتر از نيروی انسان و كارگرانی كه به آنها "وادار" می گفته اندآب تامين مي گردید. آب پس از ذخیره شدن در منبعی روی بام حمام، از طریق لوله‌های سفالین که به آن تنبوشه می‌گفتند، وارد خزینه می‌شد. با توسعه فن آوریها از موتور برای کشیدن آب از چاهها بهره برده شد ودر نقاطی آب لوله کشی جایگزین گردید.
