جوی آباد
پیشینه
جوی آباد در جرگه قراء ماربین بوده که در طومار شیخ بهایی نام آن به صورت جوآباد آمده و سهم آب آن از زاینده رود یازده سهم ذکر شده است. در جلد 2 کتاب «قصص الخاقانی» در تاريخ مختصر صفويه که توسط ولی قلی بيگ شاملو در سال 1043 خورشیدی نگارش یافته به بنای امامزاده نجم الدین در جوی آباد اشاره شده است. در بخش معرفی درویشان کتاب مذکور آمده که «میر محمد باقر اردستانی» از عارفان معروف دوره ی صفویه چند بنای عام المنفعه ساخت. در سیچان، مسجد لنبان و از جمله بقعه ای در«جوی آبادِ دارالسطنه ی اصفهانِ بهشت نشان». احداث جاده کهندژ در اوایل دهه 1340 سبب شد تا این منطقه مسیر ارتباطی مناسبی با مرکز بخش همایونشهر و اصفهان پیدا کند. ساکنین جوی آباد قدیم را خاندان های محمدی، جوانمرد، بدیعی، بدیهی، هوازاده، مجیری، حیدری، میرلوحی، سلحشور، حوّازاده و ... تشکیل داده اند. هواززاده در اصل حوّازاده بوده است.
بناهای تاریخی و جاذبه های آن شامل امامزاده سید نجم الدین( قرن هشتم)، کبوترخانه، حمام اصلی (دوران صفویه)، مسجد سرپل، مسجد حاج باقر( دوران قاجار) و مسجد خونی می باشد. قلعه گبرها از بناهای تاریخی آن بوده که گفته می شود به دوران ساسانی مربوط می شده ولی به کلی تخریب شده است.
گویش مردم جوی آباد زبان پارسی است و بسیاری از کلمات زبان پهلوی قدیم هنوز در بین سالخوردگان آبادی رواج دارد. استخوان مرده، پاکوره و درباغ خان نام برخی ازمناطق کشاورزی آن بوده است.
طبق سرشماری سال ۱۳۳۵ جمعیت آن ۱۲۵۲ نفر و در سرشماری سال 1345 جمعیت آن ۱۶۵۴ نفر بوده است. ورود مهاجرین از دهه 13۵0 این منطقه را به یکی از مناطق پر جمعیت تبدیل نموده و عملا به دو منطقه جوی آباد قدیم و جوی آباد جدید یا بختیاری تقسیم کرده است.
احداث سردخانه در سال ۱۳۴۷ و دانشگاه کار (پیام نور) و تأسیسات پاسارگاز و چندین واحد ریسندگی و … در دهه ۱۳۵۰ بر رونق این منطقه افزود.
روزگاری کشاورزی آن در سطحی گسترده انجام می گرفته و گندم، جو، یونجه، تنباکو، گیلاس، آلبالو، گلابی و سیب از محصولات آن بوده است. طالبی و خربزه جوی آباد در قدیم از کیفیت عالی برخوردار بود.
موقعیت جغرافیایی
جوی آباد قدیم در طول جغرافیایی ۳۴ و۵۱ و عرض جغرافیایی ۴۱و۳۲ و با ارتفاع ۱۵۹۰ متر از سطح دریا واقع است جوی آباد در دهه 1370 به حوزه شهری خمینی شهر اضافه و از محلات شرق خمینی شهر محسوب می شود. در زمان نگارش کتاب جوی آباد در حوزه شهرداری ناحیه 3 خمینی شهر واقع شده و در شمال آن بلوار کهندژ و جنوب آن خیابان شهید فهمیده و شرق آن خیابان نبوی منش و غرب آن صحرای اندان قرار دارد و شامل سه محله امام زمان، مجیر و چهارده معصوم می باشد.
ریشه نام جوی آباد
1-براساس برخی گفته ها نام قبلی آن گیوآباد بوده و بعدها به جَوآباد و در نهایت به جوی آباد تبدیل شده است. (گیو نام یکی از پهلوانان شاهنامه می باشد).
2-از (جوی) به معنی راه آب، مشتق شده است که اهالی آنرا جوق آباد تلفظ می کنند. استفاده از جوق در نام در نقاط دیگر مانند جوقان مشهد، جوقین زنجان و کرج وجود دارد. مهریار، محمد، فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان، اصفهان، فرهنگ مردم 1382، ص.303.
ریشه نام اماکن و محلات وکوچه های جوی آباد
برج دهوار یا دیوار: نامی است که اهالی برای برج کبوتر جوی آباد به کار می بردند.
قلعه سبزی: احتملا قلعه ای بوده که به گفته اهالی ساکنان آن سبزی فروش بوده اند و اکنون نام کوچه است.
پاگودالی: دو رشته قنات کوجان (خانه اصفهان) و مارچین (محله ای مسکونی درخیابان انوشیروان) از این منطقه می گذشته که اکنون آثاری از آنها باقی نیست و تبدیل به کوچه شده است.
کوچه میان ده: کوچه اصلی جوی آباد که از روبروی بانک صادرات شعبه جوی آباد واقع در بلوار شهید اشرفی شروع می شود روزگاری این کوچه دروازه آبادی بوده است.
کوچه پابرج: کوچه مجاور برج کبوتر
کوچه پا قلعه: کوچه مجاور قلعه گیو که به کوچه شهید محمد عسگری اولین شهید خمینی شهری در لبنان تغییر نام داده است.
محله سرمختره: نامش را ازمختره موجود در محل نزدیکی امامزاده نجم الدین گرفته است. مختره در زبان اوستایی به معنی جای فرو افتاده باطراوت است که کنایه از محلی کنار آب برای شستشو چه لباس وچه اموات است.در مناطق دیگر محل دسترسی به آب را سرطاق و پا آب هم می گویند.
قبرستان بلندی: قبرستانی قدیمی با سنگ قبرهای چند صد ساله است.
صحرای سیدجوی آباد: امامزاده نجم الدین در نزد مردم جوی آباد و منطقه به سید جوی آباد معروف است آرامگاه امامزاده در این صحرا واقع و نامش بر صحرا مانده است.
صحرای برزه: برزه کلمه ای زرتشتی است به معنی بلندی، مشابه آن در آدریان وجود دارد و مانده از زمان حضور زرتشتیان در منطقه ماربین است.
پیمانی لیلا، شناسنامه شهر را ورق بزنیم، دوهفته نامه فرصت(79 )، دوشنبه 13 شهریور 1391، ص.3.
جوی آباد جدید
با آبگیری سد زاینده رود در سال 1349 ساکنین روستاهای پشت سد مجبور به مهاجرت شدند. تعدادی از این افراد بخش همایونشهر را انتخاب کرده و زمین های ارزان قیمت کشاورزی شمال جوی آباد در حوالی قلعه جعفرآباد را خریداری نمودند. خانه سازی در این منطقه بدون نقشه شهری شروع شد و افزایش روند مهاجرت، منطقه را به یکی از مناطق پر جمعیت بخش تبدیل نمود که منجر به شکل گیری محلی جدید گردید و جوی آباد را به دو منطقه قدیم و جدید یا بختیاری تقسیم کرد. نشریه پیام انقلاب، 1359، گزارشی از جوی آباد. خیابان اصلی این مکان خیابان شمس است و به همین دلیل در اوایل به محله شمس معروف بود. قلعه جعفرآباد در این محدوده واقع است.
موقعیت جغرافیایی
جوی آباد جدید در شمال جوی آباد قدیم و بلوار شهید اشرفی و غرب و شرق بلوار عماد سیادت واقع می باشد که به سمت زمین های مناطق همجوار مانند رهنان، خوزان و اسفریز در حال گسترش است. پارک علیمردان خان در این منطقه واقع است. جوی آباد جدید در حوزه شهرداری ناحیه 3 واقع می باشد.
طبق آثار تاریخی ؛ قدمت منطقه به دوران پیش ازاسلام و به زمان ساسانیان بر می گردد. بناهای تاریخی منطقه به دودسته تقسیم می شده اند :
۱- بناهای تاریخی قبل از اسلام 2 -بناهای تاریخی پس از اسلام
• آثار تاریخی قبل از اسلام:
یکی شامل قلعه بزرگ معروف به قلعه گبر ها که به دوران ساسانی مربوط می شده و ابعاد خشتهای آن که ۴۰*۴۰ با ضخامت ۱۴ سانتی متر بوده با خشتهای به کار رفته در آتشگاه برابری می کرده است .این قلعه در دوران سلجوقیان و فدائیان اسماعیلی از آن استفاده نظامی می شده است .دیگری عباتکده ای مربوط به زرتشتیان قدیم بوده که در عوام به مسجد خونی شهرت داشته و آن هم مربوط به دوره ساسانی بوده است که متأسفانه تخریب گردیده است .. قلعه بزرگ در سال ۱۳۶۷ به طور کامل توسط شهر داری خمینی شهر تخریب گردید.
• آثار تاریخی بعد از اسلام :
شامل گنبد امامزاده سید نجم الدین (ع ) که احتمالا" مربوط به دوران صفوی بوده (البته تاریخ شهادت سید نجم الدین با وفات حافظ ، شاعر معروف ایرانی برابر است) و دو کبوتر خانه تاریخی یکی مربوط به دوره صفوی و دیگری مربوط به دوران قاجار بوده است . کبوتر خانه دوران صفوی خوشبختانه در سال ۱۳۸۴ به شماره۱۳۶۱۲ به ثبت آثار ملی ایران رسید و مرمت گردید ولی کبوتر خانه عهد قاجار در جوار خیابان کهندژ به کلی فروخته و ویران شد .سه مسجد چهارده معصوم و امام زمان (عج) و مجیر همگی مربوط به دوران قاجار بوده و امروزه با تجدید بنای آنها اثری از دوران کهن در آنها دیده نمی شود. چندین سنگ قبر قدیمی مربوط به دوران صفویه به بعد نیز در گورستان قدیمی منطقه یافت شده که در حال نگهداری می باشد . هم چنین حمام خزینه ای محل نیز به که در محل فعلی مدرسه فلسطین قرارداشته از آثار سده های پیشین بوده است .
• گویش
گویش مردم جوی آباد قدیم زبان پارسی است که بسیاری از کلمات زبان پهلوی قدیم هنوز در بین سالخوردگان آبادی رواج دارد. نام بعضی ازمناطق کشاورزی نیز دلالت بر قدمت محل دارد از جمله : استخوان مرده ؛ پاکوره ؛ درباغ خان و ....
جمعیت
طیق اولین سرشماری رسمی در سال ۱۳۳۵ جمعیت آن ۱۲۵۲ نفر و در سرشماری سال ۱۳۴۵ جمعیت آن ۱۶۵۴ نفر بوده . ورود مهاجرین از سال ۵۴ امروزه این منطقه را به یکی از مناطق پر جمعیت تبدیل نموده است .
احداث خیابان کهندژ در سال ۱۳۴۴ و سردخانه در سال ۱۳۴۷ و دانشگاه مهندسی کار ( پیام نور فعلی )و تأسیسات پاسار گاز و چندین و احد ریسندگی و ... در دهه ۱۳۵۰ بر رونق این منطقه افزود ولی عواملی از جمله : دسترسی آسان به مرکز شهر اصفهان ؛ خرده مالک بودن زمینها و ارزان قیمت بودن آن و همچنین آب و هوای مطلوب باعث سرازیر شدن جمعیت از نواحی غربی استان به این منطقه گردید.
• کشاورزی :
روزگاری نه چندان دور کشاورزی آن در سطحی گسترده انجام می گرفته که شامل تولید محصولاتی همچون گندم ؛ جو ، یونجه ، تنباکو و گیلاس و آلبالو و گلابی و سیب و .. بوده است . طالبی و خربزه جوی آباد در قدیم از کیفیت عالی برخوردار بوده است . طبق طومار شیخ بهایی سهم آب جوی آباد از رودخانه زاینده رود یازده سهم و دو دانگ بوده است . امروزه با تبدیل شدن زمینهای کشاورزی به مسکونی از کشاورزی پر رونق قدیم خبری نیست و کشاورزی منحصرا" به اراضی جنوب خیابان شهید فهمیده محدود شده است .
اولین مدرسه به نام منعم در سال ۱۳۲۹ خورشیدی در محل افتتاح گردید که ابتدا در خانه های اجاره ای و سپس در مکانی ساخته شد که امروزه آموزشگاه شهید مجبوری در آن بنا شده است .
جوی آباد قدیم با تقدیم دهها شهید و آزاده و جانباز در دوران هشت سال دفاع مقدس از خود یادگاری زیبا گذاشت .مزار این عاشقان و جانباختگان راه دین و وطن در صحن امامزاده و گلزار شهدا زیارتگاه یاد آور حماسه های دلاور مردان سلحشوری است که با نیتی پاک و خالص جان خود را درراه معبود خویش فدا نمودند.
