امامزاده سیدمحمد(ع)
سید محمدبن زید بنعلی ابنالحسین(ع)
دوره: قرن سوم هجری
مکان: خمینیشهر بلوارآزادگان کیلومتر 3 جنب دانشگاه صنعتی، دامنه کوه سیدمحمد
تاریخچه
نسب امامزاده سید محمدبن زید بنعلی ابنالحسین(ع) با دو واسطه به حضرت سیدالشهدا (ع) میرسد و به همین دلیل محل توجه شیعیان است. احتمال داده میشود حضرت پس از شهادت پدر، مهاجرت و در آبادی خوزان از منطقه ماربین سکونت میگزیند. ایشان طبق رویه خاندان شریف خود به هدایت مردم محل مشغول میشود ولی از آنجا که حکام جور پیوسته در تعقیب اعضای این خاندان بودند در نهایت شناسایی و به دست مأموران حکومتی خلیفه وقت به شهادت میرسد. در رابطه با چگونگی زندگی و شهادت این بزرگوار روایات متعدد سینه به سینه حتی در خصوص سرنوشت عاملان شهادتش نقل شده است. همچنین گفته شده که، شجره ایشان بر روی پوستی چرمی تا چند دهه پیش موجود بوده ولی دیگر اثری از آن نیست.
تاریخچه زیارتگاه و بنای بقعه و توسعه آن
طبق تاریخ یک وقفنامه و برپایه گفتگوهایی که با افراد متولد دهه اول سال 1300 انجام گرفته و نقل قولهای آنها از نسلهای قبل خود، از دیرباز و حداقل از زمان رسمیت یافتن تشیع در منطقه این مکان زیارتگاه ساکنان آبادیهای ماربین و دیگر آبادیهای نزدیک مانند گز و خورزوق بوده است. تاریخ وقفنامه امامزاده در سال 971 خورشیدی این نظر را تایید میکند. در این دوران جادهای خاکی از آبادیهای پایین دست به امامزاده میرسیده است که زوار با پای پیاده و با استفاده از حیوانات خود را به جوار امامزاده میرساندند. تنوری در محل برای پخت نان نذری و ایوان مسقفی در شرق امامزاده برای استراحتگاه زوار وجود داشته است.
احتمالا نخستین بنا بر روی مزار امامزاده سایبانی بوریایی بوده است. با گذشت زمان بنایی از خشت و سنگ بر روی قبر موجود ساخته شده و خاندانهایی از جمله فرزندان حکیم سدهی پیرامون آنرا به عنوان آرامگاه خانوادگی بر گزیدند. در واقع حکیم در اطاقی مجاور امامزاده به خاک سپرده شد و به طبع آن فرزندان و نوادگان وی هم در جوار امامزاده مدفون شدند که در طرحهای توسعهای اطراف مقبره آثار آنها حتی سنگ قبرها محو شد. بر پایه توصیفها و عکسهای موجود و مشاهدات شخصی تا پیش از ساخت و سازهای دانشگاه در اوایل دهه 1350 بقعه ساده امامزاده و ایوان موسوم به ایوان گزیها در شرق آن و تنور زمینی پخت نان تنها بناهای موجود در دامنه کوه بود. در همین دوران بر روی بقعه گنبد و دو مناره و ایوان مقابل آن ساخته شد.
از اسفند 1359 محوطهای برای مزار شهدای دفاع مقدس در منطقه اختصاص یافت و سالنی نیز در جوار قبور ساخته شد و به تدریج گلزار شهدای امامزاده سیدمحمد شکل گرفت. حدود 700 شهید در این گلزار به خاک سپرده شده است. از سال 1361 بازسازی و توسعه امامزاده آغاز و طی سالهای مختلف ادامه یافت در نتیجه گنبد و گلدسته و رواقها و امکانات اقامتی و فرهنگی به آن افزوده شد به گونهای که مساحت آن از 600 مترمربع به بیش از 2000 متر مربع افزایش یافت و مساحت کل محوطه امامزاده به 25 هکتار رسید. در زمان نگارش کتاب امامزاده دارای گنبد،گلدسته، چندین رواق، سالن اجتماعات، کتابخانه، امکانات اقامتی و هتل در حال تکمیل، محوطه قبور و...می باشد
معماری بناها
بقعه و داخل آن گنبد، گلدسته ها و رواقهای امامزاده دارای معماری اسلامی با استفاده از انواع هنرها میباشد که گوشههایی از آن توصیف میشود.
بقعه:
بقعه در قسمت مرکزی گنبد قرار دارد و مساحت صحن آن 14×14 متر است. در داخل بقعه، ضریحی فلزی از جنس فولاد، نقره و طلا در ابعاد 3×4 در سال ۱۳۷۱ بر روی سنگ مزار امامزاده به جای ضریح چوبی قبلی گذاشته شد. بر لبه بالای ضریح کتیبههای مینا با اسماء الله دیده میشود. کتیبههایی بر سقف ضریح و در حاشیههای بالای آن کار شده که به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی است و الله و محمد رسول الله بر آن نگاشته شده است. شبستانی آن ۳۴ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد.
گنبد:
گنبد دوپوش بقعه از کف ۳۶ متر ارتفاع داشته و کاشیکاری زیبایی آن به سبک گنبد مسجد امام اصفهان است. طرح طلاکاری شده «الله» بر فراز گنبد شبیه پرچمی برافراشته است. این گنبد و گلوگاه آن با خطوط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی تزیین شده است.
در وسط نمای داخلی سقف گنبد، شمسهای دایراهای قرار دارد. مقرنسهای گچی آینه کاری شده با 20 پایه تا سر گلوگاه پله پله پایین میآید که در نوع خود بی نظیر است. کاشی هفت رنگ سنتی با کتیبههای نامهای الله بر جرز مابین پنجرهها قرار دارد.
مناره ها:
بنای امامزاده دارای دو مناره به شکل منارههای مدینه منوره است که ارتفاع هر کدام به ۴۲ متر میرسد. نوع معماری گلدستهها از روی بام به بالا ابتدا بصورت ۴ ضلعی و سپس ۸ ضلعی و سرانجام بصورت دایره است.
طرح الله طلایی رنگ به شکل پرچم بر سر منارهها قرار دارد. در بالای گلوگاه استوانهای منارها کتیبهای با مضمون سلام و درود بر خدا و اهل بیتش به خط ثلث سفید با زمینه لاجوردی وجود دارد.
رواق ها:
این امامزاده دارای چهار رواق حضرت رسولالله(ص)، حضرت زینب(س)، حصرت سجاد(ع) و آیتالله احمدی است. سقف و ستونهای رواقها آینه کاری شده و با کتیبههای اسماءالله و سلام بر اهل بیت(ع) مزین شده است.
ایوانها:
ایوان ضلع جنوبی به طول ۹ متر و عرض چهار و نیم متر
دارای سه در ورودی به بقعه و دو در هم در دو گوشه ایوان است. در کانون ایوان، نیم شمسهای مزین با نقوش اسلیمی، 9 پایه مقرنس و کتیبهای به خط ثلث از سوره ناس، سلام بر اولیاءالله و سوره فلق بر زمینه لاجوردی دیده میشود. نام معمار بنا حاج حسین مرادی و سال اتمام بنا در سال 1378 در گوشه بالایی سمت شرقی ایوان حک شده است. دو طره فیروزهای چسبیده، از اسپر نیم گلدانی با نقوش اسلیمی دو طرف ایوان به کانون نیم شمسه میرسد. در بین درها ازارهای با نقش گلدانی درون کشتی کار شده که تا حدودی مشابه ازاره سر در ورودی مسجد شیخ لطفالله است. در ورودی اصلی از جنس فولاد و به رنگ طلایی است که با کتیبههای اسماءالله تزیین شده است. درهای چوبی معرق و مشبک کاری شده سمت راست به رواق حضرت زینب(س) و سمت چپ به رواق حضرت رسول(ص) و رواق آیتالله احمدی باز میشود. در ضلع غربی بنا نیز دری با سردری باشکوه برای ورود آقایان به شبستانی به نام رواق آیتالله احمدی بنا شده است.
وضوخانه یا سقاخانه دارای گنبدی با ورقهای برنجی است. در کانون گنبد طرح «الله» به شکل پرچم بر افراشته واقع شده است. برپایه نظر برخی کارشناسان صحن و گنبد و منارهها، ضریح، رواقها و سقاخانه این امامزاده یکی از دیدنیترین آثار و بناهای ایران است.
کتابخانه:
بنایی با مساحت حدود ۵۰۰ مترمربع در ضلع شمال غربی رواق امامزاده در دو طبقه ساخته شده است که طبقه فوقانی آن به کتابخانه اختصاص یافته است کتابخانه بیش از 2500 جلد کتاب و بانک سی دی است. سالن اجتماعات این بنا با ظرفیت 150 نفر، دارای امکانات صوتی و تصویری حرفهای است.
هتل:
در جوارامامزاده هتلی به مساحت سه هزار مترمربع در حال ساخت است که در مهر سال 1399 مرحله سفتکاری آن به اتمام رسیده است.
تعدادی زایر سرا و محل اقامت مسافران و بازارچه از امکانات جانبی برای زوار میباشد.
موقوفات امامزاده
آستان مقدس امامزاده دارای موقوفاتی از جمله باغات خوشاب، مغازهها و غرفههای بازارچه ه امامزاده میباشد.
وقفنامهای از محرم الحرام سنه ۹۹۹ هجری قمری مطابق با فروردين 971 خورشیدی وجود دارد که بر اساس آن واقف املاکی را وقف امامزاده نموده است تا عایدات آن صرف امامزاده شود، این موقوفات شامل۱۲ جریب ملک محله خوشاب،۶ جریب از جزستان و کویر و چهار مزرعه مشهور در دهنه فرنگآباد می باشد.
منابع:
پایگاه مجازی دانشنام خمینیشهر
http://daneshnam.ir/ 393
بختیاری، سمیه، مقاله نقش امامزاده سید محمد در مهندسی فرهنگی شهرستان خمینیشهر، 1396.
نشست خبری ریس وقت اداره اوقاف شهرستان خمینیشهر، خبرگزاری موج مهر 1399
