ШЇШ�Щ�ШґЩ�Ш�Щ� Ш�Щ�ЫЊЩ�ЫЊ ШґЩ�Ш�

امامزاده سید‏محمد(ع)

سید محمد‏بن زید بن‏علی ابن‏الحسین(ع)

دوره: قرن سوم هجری

مکان: خمینی‏شهر بلوارآزادگان کیلومتر 3 جنب دانشگاه صنعتی، دامنه کوه سید‏محمد

تاریخچه

نسب امامزاده سید محمد‏بن زید بن‏علی ابن‏الحسین(ع) با دو واسطه به حضرت سید‏الشهدا (ع)‏ می‏رسد و به همین دلیل محل توجه شیعیان است. احتمال داده می‏شود حضرت پس از شهادت پدر، مهاجرت و در آبادی خوزان از منطقه ماربین سکونت‏ میگزیند. ایشان طبق رویه خاندان شریف خود به هدایت مردم محل مشغول می‏شود ولی از آنجا که حکام جور پیوسته در تعقیب اعضای این خاندان بودند در نهایت شناسایی و به دست مأموران حکومتی خلیفه وقت به شهادت می‏رسد. در رابطه با چگونگی زندگی و شهادت این بزرگوار روایات‏ متعدد سینه به سینه حتی در خصوص سرنوشت عاملان شهادتش نقل شده است. همچنین گفته شده که، شجره ایشان بر روی پوستی چرمی تا چند دهه پیش موجود بوده ولی دیگر اثری از آن نیست.

تاریخچه زیارتگاه و بنای بقعه و توسعه آن

طبق تاریخ یک وقفنامه و برپایه گفتگوهایی که با افراد متولد دهه اول سال 1300 انجام گرفته و نقل قول‏های آنها از نسل‏های قبل خود، از دیر‏باز و حداقل از زمان رسمیت یافتن تشیع در منطقه این مکان زیارتگاه ساکنان آبادی‏های ماربین و دیگر آبادی‏های نزدیک مانند گز و خورزوق بوده است. تاریخ وقفنامه امامزاده در سال 971 خورشیدی این نظر را تایید می‏کند. در این دوران جاده‏ای خاکی از آبادی‏های پایین دست به امامزاده ‏می‏رسیده است که زوار با پای پیاده و با استفاده از حیوانات خود را به جوار امامزاده می‏رساندند. تنوری در محل برای پخت نان نذری و ایوان مسقفی در شرق امامزاده برای استراحتگاه زوار وجود داشته است.

احتمالا نخستین بنا بر روی مزار امامزاده سایبانی بوریایی بوده است. با گذشت زمان بنایی از خشت و سنگ بر روی قبر موجود ساخته شده و خاندانهایی از جمله فرزندان حکیم سدهی پیرامون آنرا به عنوان آرامگاه خانوادگی بر گزیدند. در واقع حکیم در اطاقی مجاور امامزاده به خاک سپرده شد و به طبع آن فرزندان و نوادگان وی هم در جوار امامزاده مدفون شدند که در طرح‏های توسعه‏ای اطراف مقبره آثار آنها حتی سنگ قبرها محو شد. بر پایه توصیف‏ها و عکس‏های موجود و مشاهدات شخصی تا پیش از ساخت و سازهای دانشگاه در اوایل دهه 1350 بقعه ساده امامزاده و ایوان موسوم به ایوان گزیها در شرق آن و تنور زمینی پخت نان تنها بناهای موجود در دامنه کوه بود. در همین دوران بر روی بقعه گنبد و دو مناره و ایوان مقابل آن ساخته شد.

از اسفند 1359 محوطه‏ای برای مزار شهدای دفاع مقدس در منطقه اختصاص یافت و سالنی نیز در جوار قبور ساخته شد و به تدریج گلزار شهدای امامزاده سید‏محمد شکل گرفت. حدود 700 شهید در این گلزار به خاک سپرده شده است. از سال 1361 بازسازی و توسعه امامزاده آغاز و طی سالهای مختلف ادامه یافت در نتیجه گنبد و گلدسته و رواق‏ها و امکانات اقامتی و فرهنگی به آن افزوده شد به گونه‏ای که مساحت آن از 600 متر‏مربع به بیش‏ از 2000 متر ‏مربع افزایش یافت و مساحت کل محوطه امامزاده به 25 هکتار رسید. در زمان نگارش کتاب امامزاده دارای گنبد،گلدسته، چندین رواق، سالن اجتماعات، کتابخانه، امکانات اقامتی و هتل در حال تکمیل، محوطه قبور و...می باشد

معماری بناها

بقعه و داخل آن گنبد، گلدسته‏ ها و رواق‏های امامزاده دارای معماری اسلامی با استفاده از انواع هنرها ‏می‏باشد که گوشه‏هایی از آن توصیف‏ می‏شود.

بقعه:

بقعه در قسمت مرکزی گنبد قرار دارد و مساحت صحن آن 14×14 متر است. در داخل بقعه، ضریحی فلزی از جنس فولاد، نقره و طلا در ابعاد 3×4 در سال ۱۳۷۱ بر روی سنگ مزار امامزاده به جای ضریح چوبی قبلی گذاشته شد. بر لبه بالای ضریح کتیبه‏های مینا با اسماء الله دیده‏ می‏شود. کتیبه‏هایی بر سقف ضریح و در حاشیه‏های بالای آن کار شده که به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی است و الله و محمد رسول الله بر آن نگاشته شده است. شبستانی آن ۳۴ متر طول و ۱۴ متر عرض ‏دارد.

گنبد:

گنبد دوپوش بقعه از کف ۳۶ متر ارتفاع داشته و کاشیکاری زیبایی آن به سبک گنبد مسجد امام اصفهان است. طرح طلا‏کاری شده «الله» بر فراز گنبد شبیه پرچمی برافراشته است. این گنبد و گلوگاه آن با خطوط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی تزیین شده است.

در وسط نمای داخلی سقف گنبد، شمسه‏ای دایراه‏ای قرار دارد. مقرنس‏های گچی آینه کاری شده با 20 پایه تا سر گلوگاه پله پله پایین‏ می‏آید که در نوع خود بی نظیر است. کاشی هفت رنگ سنتی با کتیبه‏های نام‏های الله بر جرز مابین پنجره‏ها قرار دارد.

مناره ‏ها:

بنای امامزاده دارای دو مناره به شکل مناره‏های مدینه منوره است که ارتفاع هر کدام به ۴۲ متر‏ می‏رسد. نوع معماری گلدسته‏ها از روی بام به بالا ابتدا بصورت ۴ ضلعی و سپس ۸ ضلعی و سرانجام بصورت دایره است.

طرح الله طلایی رنگ به شکل پرچم بر سر مناره‏ها قرار دارد. در بالای گلوگاه استوانه‏ای منارها کتیبه‏ای با مضمون سلام و درود بر خدا و اهل بیتش به خط ثلث سفید با زمینه لاجوردی وجود دارد.

رواق ها:

این امامزاده دارای چهار رواق حضرت رسول‏الله‏(ص)، حضرت زینب(س)، حصرت سجاد(ع) و آیت‏الله احمدی است. سقف و ستون‏های رواق‏ها آینه کاری شده و با کتیبه‏های اسماء‏الله و سلام بر اهل بیت‏(ع) مزین شده است.

ایوانها:

ایوان ضلع جنوبی به طول ۹ متر و عرض چهار و نیم متر

دارای سه در ورودی به بقعه و دو در هم در دو گوشه ایوان است. در کانون ایوان، نیم شمسه‏ای مزین با نقوش اسلیمی، 9 پایه مقرنس و کتیبه‏ای به خط ثلث از سوره ناس، سلام بر اولیاء‏الله و سوره فلق بر زمینه لاجوردی دیده‏ می‏شود. نام معمار بنا حاج حسین مرادی و سال اتمام بنا در سال 1378 در گوشه بالایی سمت شرقی ایوان حک شده است. دو طره فیروزه‏ای چسبیده، از اسپر نیم گلدانی با نقوش اسلیمی دو طرف ایوان به کانون نیم شمسه‏ می‏رسد. در بین درها ازاره‏ای با نقش گلدانی درون کشتی کار شده که تا حدودی مشابه ازاره‏ سر در ورودی مسجد شیخ لطف‏الله است. در ورودی اصلی از جنس فولاد و به رنگ طلایی است که با کتیبه‏های اسماء‏الله تزیین شده است. درهای چوبی معرق و مشبک کاری شده سمت راست به رواق حضرت زینب(س) و سمت چپ به رواق حضرت رسول(ص) و رواق آیت‏الله احمدی باز ‏می‏شود. در ضلع غربی بنا نیز دری با سردری باشکوه برای ورود آقایان به شبستانی به نام رواق آیت‏الله احمدی بنا شده است.

وضوخانه یا سقاخانه دارای گنبدی با ورق‏های برنجی است. در کانون گنبد طرح «الله» به شکل پرچم بر افراشته واقع شده است. برپایه نظر برخی کارشناسان صحن و گنبد و مناره‏ها، ضریح، رواق‏ها و سقاخانه این امامزاده یکی از دیدنی‏ترین آثار و بناهای ایران است.

کتابخانه:

بنایی با مساحت حدود ۵۰۰ مترمربع در ضلع شمال غربی رواق امامزاده در دو طبقه ساخته شده است که طبقه فوقانی آن به کتابخانه اختصاص یافته است کتابخانه بیش از 2500 جلد کتاب و بانک سی دی است. سالن اجتماعات این بنا با ظرفیت 150 نفر، دارای امکانات صوتی و تصویری حرفه‏ای است.

هتل:

در جوارامامزاده هتلی به مساحت سه هزار متر‏مربع در حال ساخت است که در مهر سال 1399 مرحله سفت‏کاری آن به اتمام رسیده است.

تعدادی زایر سرا‏ و محل اقامت مسافران و بازارچه از امکانات جانبی برای زوار می‏باشد.

موقوفات امامزاده

آستان مقدس امام‏زاده دارای موقوفاتی از جمله باغات خوشاب، مغازه‏ها و غرفه‏های بازارچه ه امامزاده می‏باشد.

وقفنامه‏ای از محرم الحرام سنه ۹۹۹ هجری قمری مطابق با فروردين 971 خورشیدی وجود دارد که بر اساس آن واقف املاکی را وقف امامزاده نموده است تا عایدات آن صرف امامزاده شود، این موقوفات شامل۱۲ جریب ملک محله خوشاب،۶ جریب از جزستان و کویر و چهار مزرعه مشهور در دهنه فرنگ‏آباد می باشد.

منابع:

پایگاه مجازی دانشنام خمینی‏شهر

http://daneshnam.ir/ 393

بختیاری، سمیه، مقاله نقش امامزاده سید محمد در مهندسی فرهنگی شهرستان خمینی‏شهر، 1396.

نشست خبری ریس وقت اداره اوقاف شهرستان خمینی‏شهر، خبرگزاری موج مهر 1399