اشاره: گیوه نوعی پاپوش است که روزگاری توسط زنان و مردان سدهی تولید میشد و اکثر مردم از آن استفاده میکردند. در زمان اوج تولید علاوه بر تامین نیاز داخل، تجار آن را به شهرهای دیگر میفروختند. سند جغرافیای اقتصادی سده در سال 1317 به این موضوع اشاره کرده است. گیوه دوزی بخشی از تاریخ اقتصادی و اجتماعی دهه های چندی از زندگی مردم سده است گفتگوی پیشرو با استفاده از سخنان چند نفر از مطلعین و راویان پیشینه این حرفه به متنظور مستند کردن گذشته این حرفه تنظیم شده است.
*گیوه توسط چه کسانی تولید میشد؟
توسط گیوه چینها و تخت کش ها
*به چه کسانی تختکش میگفتند و کجا تختکشی میکردند؟
به استاد کارهایی که زیره و تخت گیوه را آماده میکردند تختکش میگفتند که معمولا مرد بودند و اینکار را در دکانهای خود انجام میدادند.
*این دکانها در چه مناطقی از شهر دایر بود؟
در بازار محلات مختلف سده و کوچه های اطراف آنها دکانهای تختکشی وجود داشت و استادان تختکش در آن مشغول کار بودند.
*یک استاد تخت کش روزانه معمولا چند تخت آماده میکرد؟
به طور متوسط روزی یک جفت تخت آماده میکردند و سپس آنرا تحویل گیوه چین طرف حساب خود میدادند تا رویه آن دوخته شود.
*کار گیوهچینها چه بود و چه کسانی بودند؟
آنها با نخ و سوزن مخصوص گیوه چینی، بخیه ها (کله ها) را کنار هم میچیدند. به این چیدمان گیوه چینی میگفتند. گیوه چینها معمولا زن بودند و در خانه های خود به این حرفه اشتغال داشتند.
*آنها این حرفه را چگونه فرا میگرفتند؟
دختران از کودکی و سنین 6 تا 7 سالگی نزد مادر خود و یا استاد کار این کار را فرا میگرفتند و ظرف چند سال مهارت لازم را به دست میآوردند. زمانی به در هر خانه ای از سده که میرفتی حتماً یک زن گیوه چین با گیوه ای در دست مشغول به کار بود.
*مواد اولیه تولید گیوه چه چیزهایی بود؟
پارچه های کهنه نخی، نخ پنبهای و چرم از پوست گاو و پوست شتر.
*مواد اولیه از کجا تهیه میشد؟
پارچه های نخی بیشتر از لحاف کهنهها، نخ گیوه از پنبه های کاشته شده در منطقه و چرم هم از دباغان و چرم سازان سدهی تهیه میشد.
*در آن دوران زنان سدهی دست آفریده دیگری نداشتند؟
چند نوع هنر دیگر مانند جوراب بافی و گلدوزی بوده اما گیوه چینی رایج و در آمدزا بوده است. در دهه های بعد قالیبافی باب میشود، اما گیوه چینی راحتتر و کم هزینه تر بوده است و هم احتیاج به کارگاه خاصی نداشته است.
*گیوه های تولیدی در چه مناطقی به فروش میرفت؟
به جز مصرف کنندگان داخلی گیوه ها به واسطه ها و گاه در بازار اصفهان و سبزه میدان فروخته میشد. در بازار ورنوسفادران فردی به نام حاج حسین حاج حیدری مغازه داشت که عمده گیوه های تولید کنندگان را میخرید.
*سندی و یا گفته ای از قیمت گیوه در آن دوران در دست است؟
به گفته تولید کنندگان در دهه 1320 گیوه را جفتی 4 تومان میفروختند که در مقام مقایسه برابر با قیمت 6 تا کاسه چینی بوده است.
*گیوه یک پاپوش رسمی به حساب میآمد و یا تفننی بود؟
اکثر مردم گیوه میپوشیدند و حتی زمانی قشون حکومت و قزاق ها هم گیوه میپوشیدند.
*این حرفه در چه دورانی در سده رونق داشت؟
در دو سه دهه اول قرن 14 شغلی رایج و پررونق بود و تجارتی پر رونق هم به حساب میآمد به شکلی که هرجفت گیوه که در میآمد خریدار اول آن را به خریدار دوم میداد و دومی به سومی و به این ترتیب چندین دست میگشت تا به دست مصرف کننده برسد.
*به غیر از گفته های شفاهی سندی از صادرات گیوه سدهی در آن دوران وجود دارد؟
بله در فهرستی که از کالاهای صادراتی اصفهان در سال 1303 در کتاب الاصفهان چاپ شده، نام گیوه سدهی آمده که در آن سال 144 عدل گیوه به ارزش سی و شش هزارتومان صادر شده است.
*معمولا در مشاغلی که سالها حرفه مردم بوده کارآواهایی هم به وجود و هنگام کار خوانده میشده است اطلاعاتی در خصوص کار آوا همراه گیوه چینی وجود دارد؟
بسیاری از گیوه چین های سده ولاتی زبان بوده اند و اگر کارآوایی هم بوده بیشتر به آن زبان بوده است ولی جایی ثبت نشده است.
پی نوشت:
1-در هنگام نگارش مطلب، در منظریه خمینی شهر کارگاهی به تولید گیوه با زیره مواد پلاستیکی و قالبی و رویه نخی وجود دارد.
2-تخت کشهای سده زیاد و در محلات مختلف پراکنده بودند. استاد جعفر تختکش در محله گاردر و استاد حیدر سعیدیانفر و کریم حاج حیدری در محله باولگان از جمله آنها بودند که نامشان در گفتگو با راویان مطرح شد.
3-جناب، میرسیدعلی، الاصفهان، شهرداری اصفهان، 1371، ص 158.
4-گفتگو با مرحوم حاج محمد اخوان / متولد 1309، از کسبه بازار ورنوسفادران
5-گفتگوی زهرا داورپناه در خصوص گیوهچیتی