محور تاریخی گاردر

اگر بخواهیم محور‏های چند گانه تاریخی و گردشگری برای خمینی شهر تعریف کنیم، بدون شک یکی از این محورها محله گاردر و دنبال نهر گاردر است.

محله گارد یکی از محلات بزرگ ورنوسفادران است. در وقفنامه ای از سال 1264 خورشیدی گاردر از محلات اربعه ورنوسفادران ثبت شده است. محله شامل مناطق حاشیه نهر گاردر و کوچه‏های منشعب از آن و محلات بسته و پایین چارو و علیرضا می باشد. در وقفنامه املاک برای مسجد آقا علی اکبر با تاریخ سال 1395 خورشیدی عنوان محله «بسته» آمده است. در انتهای محله قبل از قبرستان گاردر که امروزه به محله علیرضا معروف است، دروازه ‏ای وجود داشت که در سال 1311 همراه پنج دروازه دیگر سده به تصمیم بلدیه برچیده شد .در این محور بناهای متعدد قدیمی شامل مسجد، حسینیه، حمام، کاروانسرا و خانه ‏های قدیمی وجود دارد. تعدادی بنا هم تخریب و فقط نامی از آنها باقی مانده‏‏ است. تراکم این بناها در جوی گاردر مرکزی حد فاصل خیابان امام شمالی تا بلوار شهید منتظری است. ریسمان ارتباطی این بناها جوی گاردر است.

جوی گاردر

جوی گاردر بخشی از نهر گبر است که احداث آن به دوران خوارزمشاهیان بر می‏گردد. نقل است که سه برادر گبر تصمیم می گیرند جهت تامین آب کشاورزی خود از رودخانه زاینده رود مسیری باز کنند که منجر به احداث این نهر می‏شود. نهر احداثی از کوشک و اراصی محله گاردر و محله گاردر عبور کرده و به دهنو و محمود آباد می‏رسد.(جعفریان کوشکی، 1391 .صص15 تا 18.).

در کنارنهر(جوی) گاردر چنارهای سر به فلک کشیده‏ای وجود داشت که امروزه به ندرت اثری از آنها می توان یافت. تعدادی از آنها بیشتر در سمت غربی باقی است. معروفترین و قطورترین آنها چنارها مقابل مسجد گاردر و مسجد آقاعلی اکبر بود.

مساجد:

اطراف نهر گاردر از سمت خیابان امام شمالی تا بلوار شهید منتظری به ترتیب مساجد آقا سامان(سیدالشهدا)، آقا علی ‏اکبر، گاردر و مسجدگلوله(مسجدالمهدی) و مسجد نوبنیاد حضرت ابوالفضل(ع) قرار دارد.

مسجد گاردر

مسجد گاردر قدیمی‏ترین آنها و متعلق به دوران صفویه است و در فهرست آثار ملی ثبت شده است. مسجد روبروی حسینیه و همجوار حمام با فاصله یک کوچه قرار دارد. شبستان مسجد گاردر پایین ترسطح کوچه بنا شده و جلوه‏ های خاص خود را دارد.

مسجد آقا علی ‏اکبر

این مسجد را آقا علی ‏اکبر، هنرمند و کارآفرین در دوران فتحعلی شاه قاجار بنا کرده است. معماری مسجد از ویژگی‏های خاصی برخوردار است.

تکیه گاردر:

از تکیه ‏های قدیمی شهر و تکیه ‏ای به سبک دولتی و ایوانی بوده است. سیل در اواخر دهه 1310 آنرا خراب و مدتی بعد باز سازی شد. متاسفانه در اوایل دهه 1380 تخریب و چند خانه قدیمی اطراف آن خریداری و به آن اضافه گردید و با یک طرح و نقشه جدید ساخته شد.

حمام ‏ها:

دو حمام عمومی بسته و گاردر در دنبال نهر گاردر بنا شده است. حمام بسته در حد فاصل مسجد آقا سامان و مسجد آقا علی‏اکبر بنا شده و معماری حمام‏های قدیمی را دارد. حمام از دوران صفوی است و در مقابل حسینیه در سمت جنوبی نهر بنا واقع و به ثبت میراث فرهنگی رسیده است.

کاروانسرا:

درابتدای مسیر گاردر به سه راه قنادیها کاروانسرایی وجود داشت که کاروانهایی که بار به بازار ورنوسفادران آورده و یا از آن به مناطق دیگر می‏بردند در آن منزل می کردند. این کاروانسرا تخریب و امروزه از آن اثری باقی نمانده است.

آسیاب‏ها و یخچال:

در مسیر جوی گاردر چندین آسیاب که تعداد آنرا تا هفت عدد ذکر کرده‏اند واقع بود. یکی از آنها معروف به آسیاب میان دو کوه در مسیر بلوار فعلی کوهسار به جاده اصغرآباد واقع بود. سندی از فعالیت یک یخجال تا سال 1319 در حوالی مسجد حضرت ابوالفضل فعلی وجود دارد.

خانه ‏های قدیمی:

در محله گاردر و بسته خانه‏ های بزرگ و مجللی در دوران قاجار بنا نهاده شده که از بین آنها تالار آقا علی ‏اکبر تخریب و منزل ساعی و ایمانی و حاج صادقی‏ها پا برجاست.

مشاغل:

براساس آمار سال 1311 در اطراف نهر گاردر و کوچه‏ های آن، علاوه بر مشاغل عادی، پالان دوزی، گیوه چینی و کلاه مالی وجود داشت.

کارگاه صابون سازی

جنب مسجد آقا علی ‏اکبر کارخانه صابون سازی وجود داشته که به بازار ورنوسفادران راه داشت. پسماندهای خاکستری این کارخانه در همین محل روی هم انباشته بود و به همین دلیل به آن (خاکه کلا) می‏گفتند. این کارخانه و زمین آن که امروزه یک مدرسه بلا استفاده است در وقف مسجد قراردارد. روبروی کارخانه مذکور یک کارگاه برنج کوبی واقع بود.

قنادی

از مقابل مسجد گاردر مجاور حسینیه کوچه ‏ای منشعب می‏شود که به سه راه قنادیها و بازار ورنوسفادران متصل است. در سه راه مذکور و ابتدای بازار کارگاه‏ های متعدد قنادی در چند دهه اول قرن چهارده فعال بودند.

قبرستان گاردر:

این قبرستان از قدیمی‏ترین قبرستانهای منطقه است. قدمت آنرا از ۵٠٠ تا ٧٠٠ سال برآورد کرده‏ اند قبرستان در مجاورت نهرگار در خارج مناطق مسکونی محله بنا شده است. در ابتدای مسیر ورودی قدیمی این قبرستان بقعه ‏ای قرار دارد که به سید اشرف معروف است.

مشاهیر و مدیران در گذشته:

شهدا: در جریان دفاع مقدس این محله شهدای والامقامی تقدیم دفاع از کشور و تمامیت ارضی آن کرد که خوشبختانه به همت کنگره شهدا در کتابی با عنوان شهدای محله گاردر معرفی شده اند.

نمایندگان مجلس: محمدعلی اوحدی نماینده اصفهان و حسن اوحدی

دادستان: محمدعلی اوحدی و حاج شیخ محمد اشرفی متوفی 1326.

شهردار: حیدرعلی اشرفی، رضا شاهین

روحانی: ملاحیدرعلی اشرفی متوفی 1285، آیت اله معرفت، حاج میرزا محمدحسن نورایی، حاج شیخ مهدی اشرفی، حاج آقا رضا نورایی

فرقانی خطاط، آقاعلی ‏اکبر خطاط و کارآفرین، ‏هادی شاعر، ساعی کارآفرین و خیر، عزیزاله سروانی هنرمند عاشورایی و نادعلی سعیدی پیشران امور خیر از مشاهیر محل هستند که چهره در نقاب خاک کشیده‏ اند.