مکتب خانه ها
تا اوایل قرن 14 شمسی مدرسه به سبک جدید در سده وجود نداشت و اطفال نزد اشخاصی که عنوان مکتب دار داشتند آموزش می دیدند. گاه مکتبخانه محل مستقلی داشت ولی اغلب مکتب ها در دکان، مسجد، تکیه و یا منزل شخصی دایر می شد. در مکانی که عنوان مکتبخانه می گرفتند، شاگردان زیراندازی روی زمین پهن می کردند و روی آن روبروی معلم حلقه زده و تعلیم می دیدند. تنبیه بدنی وچوب و فلک دور از انتظار نبود.
روش آموزش در مکتبخانه ها
آموزش در مکتبخانه به صورت کلاس به کلاس نبود کودک هر موقع درس را یاد می گرفت سراغ مرحله بعد می رفت. نوآموز ابتدا آموزش الفبا می دید بعد سوره های کوچک قرآن را آموزش می دید وقتی قرآن را تا حدودی یاد می گرفت یک کتاب برای خواندن وی مشخص می شد. کتابهای جوهری، جودی، وفایی، گلستان، خرم که موضوع همه آنها آموزش دین و اخلاق و روش زندگی بود به بچه ها آموزش داده می شد. آموزش از حدود 7 سالگی شروع می شد ولی در یک کلاس از سنین مختلف بودند. معمولا 5 سال طول می کشید تا قرآن و فارسی را کامل بیاموزند ولی همه تازه واردها به تحصیل ادامه نمی دادند و مدرکی هم در کارنبود. در آن دوران کسی که به مکتبخانه می آمد خط سیاقی را برای حساب و کتاب و اوزان یاد می گرفت.
مکتبخانه های سده
مکتبخانه ها تقریبا درتمامی محلات سده دایر بودند.این مکتبخانه ها حتی تا دو دهه اول قرن 14 در سده فعال بودند و با ورود مدارس به سبک جدید از خود مقاومت نشان می دادند مکتبداران مردم را از فرستادن کودکانشان به مدارس جدید که آنها را فرنگی می خواندند برحذر می داشتند. ولی بهر تقدیر به خصوص به دلیل فشار دولت برای تعطیلی تاب مقاومت در مقابل مدارس جدید را نیاوردند و یکی پس از دیگری میدان را ترک کردند. نباید فراموش کرد که همین مکتبخانه های سده بدون هیچ کمک حکومتی بار تعلیم و تربیت کودکان این دیار را بر دوش می کشیدند و بسیاری از نخبگان و مشاهیر شهرمان در سالهای کودکی روی زمین همین مکتبخانه ها جذب علم و دانش شدهاند.
مکتبخانه های دهه اول 1300 سده
محله ي باولگان : حاج اسماعيل حجازی
درب سيد : استاد محمدرضا و معلم مكتب خانه سيد علی ابطحی
ميانجوي :حسين آقا و مرحوم آخوند ملامحسن اونوسی معلم
اندان : آقا رضا مشايخی
درب محکمه: صدر آقا شريفيان و میرزاآقا
محله گاردر: آیت اله نورایی
مرحوم ملاعباس شيروی، مرحوم شعبانعلی معظمی، مرحوم سيد مصطفی ميرداماديان و مرحوم ميرزا محمد علی جبل عاملی از دیگر اساتيد اين مكتبخانه ها بودند.
