سیر مدیریت بهداشت و درمان کشور
تا سال 1283 خورشیدی قانون و تشكيلات خاصی برای اداره امور بهداشتي، درماني و پزشكي در ايران، حاکم نبود تا اینکه پس از مشروطیت در سال مذکور «مجلس حفظ الصحه دولتي» زير نظر وزارت معارف تأسيس شد. در آن زمان 21 بيمارستان با 906 تخت موجود در کشور در اختیار مجلس مذکور قرار گرفت. 10 بيمارستان با 650 تخت از کل بیمارستانها و تختها را مبلغان مسيحي (ميسيونرها) اداره مي‌كردند. هفت سال بعد مجلس شوراي ملي قانون طبابت را تصويب نمود. افسران ارتش و پليس و كارمندان شركت نفت ايران و انگليس، طبق این قانون از مراقبت‌هاي بهداشتي و درماني برخوردار شدند ولی بقیه مردم از چنین خدماتی برخوردار نبودند.
تشکیل اداره کل صحيه مملكتي
قانون بعدی که به سر و سامان دادن اداره امور بهداشت کمک کرد در 13 آبان 1305، در مجلس شوراي ملي با عنوان قانون «تمركز مؤسسات صحي مملكتي»، مصوب شد. به موجب این قانون كليه مؤسسات صحي مملكتي و بلدي و صحيه نظميه و مؤسسه پاستور، در اداره‌كل صحيه متمركز شد. همچنين، مقرر شد كه كليه واحدهای وابسته به امر بهداشت، درمان و داروی سراسر كشور، در اداره كل صحيه، در وزارت داخله متمركز شود ولی اداره صحيه ارتش، همچنان مستقل باقی ماند. مسئوليت كليه امور بهداشتي، درماني و تهيه بودجه و تدوين تشكيلات آن به عهده رئيس كل اين اداره واگذار شد. فرهنگستان در سال1314 نام اين اداره را به «اداره‌كل بهداری ايران» تغيير داد.
تشکیل وزارت بهداری
در30 شهريور 1320، لايحه تشكيل وزارت بهداری به مجلس تقديم شد و در 22 آذر 1324 این قانون به تصويب مجلس شورای ملی رسيد.
به موجب قانون سال 1337 و اصلاحيه آن در سال 1343، در مراكز شهرستان‌هایی كه به تشخيص وزارت بهداري امكانات اجرائي لازم موجود بود، انجمني به نام انجمن بهداري براي اداره امور بهداری تشكيل شد. با تصويب قانون تمركز و هماهنگي امور درماني كارمندان دولت در خرداد 1344، تأسيسات و تجهيزات و نيز اعتبارات درمانی و بهداشتي وزارتخانه‌ها و اداره‌های دولتي و نيمه‌دولتی در اختيار وزارت بهداری قرار گرفت. بدين ترتيب، مديريت و اداره مراكز درماني كشور، سازمان يافت و زير نظارت وزارت بهداري متمركز شد. در اسفند 1347، ساختار جديد وزارت بهداري با پنج معاونت تصويب شد. در سال 1355، به منظور تأمين بهداشت و درمان و رفاه اجتماعي، خدمات درمانی و توانبخشی و تأمين اجتماعي، تنظيم خانواده و امور جمعيت، وزارت «بهداري»، به وزارت «بهداري و بهزيستی»، تبديل شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در سال 1358، دكتر موسی زرگر، وزير بهداری و بهزيستی، ساختار جديد وزارتخانه را با هفت معاونت ارائه كرد.
تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
در دهه 1360 امور بهداشتي، درماني و پزشكي كشور، با مشكلاتي از قبيل كمبود شديد نيروی انسانی رو به رو بود. برای رفع آنها، «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی» با اهداف تربيت نيروی انسانی مطابق با نيازهای جامعه و استفاده از مؤسسات درمانی برای آموزش پزشكي، تشكيل شد. اين وزارتخانه، از ادغام دانشكده‌ها و مؤسسات آموزش عالي پزشكي با وزارت بهداري وقت، به وجود آمد.
صحیه و بهداری سده
صحیه اصفهان در سال 1306 تشکیل شد که البته سالها طول کشید تا وضع نابسامان بهداشت شهر را سر و سامانی بدهد. این اداره در اصفهان با مسایل متعددی از جمله سطح پایین بهداشت عمومی، اماکن، حمام ها، بیماریهای واگیردار، کمبود بودجه، طبیب و پرستار دست و پنجه نرم میکرد. البته بارها در جراید به این شرایط نامطلوب بهداشتی اعتراض میشد. در سده نیز همین مشکلات کم و بیش وجود داشت.
اولین نشانه ها از حضور صحیه در سده طبق اسناد به سال 1309 برمی گردد، در این سال اداره مذکور در اصفهان دباغی را که یک معضل بهداشتی بود در اطراف قنات اسفریز ممنوع اعلام نمود. در خواستها برای دریافت خدمات صحیه از سوی اهالی با تقاضای مردم برای دایر کردن پست آبله کوبی از صحیه کل مملکت در سال 1311 اوج گرفت و در همین ایام دفتر صحیه در درمحکمه دایر شد. از آقای اشرف و دکتر میرعلائی به عنوان روسای اولیه صحیه سده نام برده شده است. صحیه سده در این دوران با بیماریهای مسری، شیوع گاه و بیگاه آنها مانند کچلی، اسهال دموی، آبله، مالاریا و حصبه روبرو بود. در زمان تاسیس بلدیه در سده خدمات درمانی و بهداشتی یکی از وظایف بلدیه ها نیز محسوب میشد به همین خاطر بلدیه و با تغییر نام شهرداری سده نیز صحیه و بهداری خاص خود را دایر کرد و در سال 1312 دکتر حاج آقا را به استخدام در آورد. اسناد نشان می دهد سالها شهرداری به نیازمندان خدمات مجانی داده و با داروخانه سیدمحمدباقر به این منظور قرارداد داشت. همچنین شهرداری در زدن واکسن، دادن زمین و ساخت مراکز بهداری کمک میکرد. شهرداری همچنین تکمیل بیمارستان سده را عهده دار شده و سالها اداره کرد به همین دلیل عده ای آنرا مریضخانه شهرداری مینامیدند.
پس از تشکیل وزارت بهداری در سال 1324 اداره بهداری سده برای دایر کردن دفتر خود مکانی از بیمارستان سده را در سال 1326 اجاره و در آنجا مستقر شد. ریاست این اداره را فردی به نام دکتر سروش به عهده گرفت. تا دهه 1340 سه بهداری در شهر ساخته شد که به مردم خدمات درمانی و بهداشتی میداد. در همین دهه جمعیت شیر و خورشید همایونشهر تاسیس و بخشی از خدمات درمانی را برعهده گرفت.
در سالهای بعد همگام با تحولات کشوری بهداشت و درمان در این منطقه اداره می شود. تحولات توسعه بهداشت و درمان و احداث مراکز مختلف در مطالب مرتبط در دسترس قرارگرفته و می گیرد صمن اینکه پیشکسوتان بهداشت و درمان منطقه در فضای خاص خود در زیر شاخه تاریخچه ها با همین عنوان در دسترس است.
منابع:
شاهین، محمدعلی، زبان اسناد، جلد اول، گفتمان اندیشه 1400،
گرو 19، اسناد صحیه و بهداشت صفحات 137 تا 149.
شاهین، محمدعلی، مروری بر تاریخ سده و همایونشهر، گفتمان اندیشه 1400، صفحات 87 تا.91. و 114 تا 119.
شاهین، محمدعلی، سرگذشت پزشکی، گفتمان اندیشه 1401
پژوهشی در سیر تحول بهداشت و درمان در پیشینه خمینیشهر)
