محمدعلی شاهین
پژوهشگر تاریخ محلی، نویسنده، روزنامه نگار
بر اساس اسناد در دسترس، در سال 1311 بلدیه سده اقدام به صورت برداری از دکانهای سه محله ورنوسفادران، فروشان و خوزان کرد. بر طبق اسناد مذکور، در محله ورنوسفادران 368، در محله فروشان 262 و در محله خوزان 112 دکان با مشاغل گوناگون دایر بود. در فهرست مذکور علاوه بر مشاغل معمول مانند بقالی به مشاغلی بر می خوریم که امروز در دسته کهن پیشه ها جای میگیرند. کلاه مالی، سُردوزی، پالان دوزی، علاقه بندی، ندافی، صباغی، علافی، بارورزی، حلاجی، تخت کشی، نعلبندی و چیت سازی از جمله آنهاست. همچنین به لحاظ نوع مشاغل فروشان، ورنوسفادران و خوزان شرایط یکسانی ندارند و در هر محل هم پراکندگی مشاغل در محلات آن یکسان نیست.
آمار محله ورنوسفادران:
تخت کش : 108
حلاج: 20
نخودبریز: 10
پالون دوز: 7
خباز، آهنگر و صباغ هر کدام: 5 دکان
دیگر مشاغل شامل بارورزی، حلوایی، نعلبندی، صابون سازی، کلاه مالی، علافی، عکافی و سفیدگری هستند که کمتر از 5 دهانه دکان در محلات مختلف ورنوسفادران داشتند.
همانطور که از آمار برمیآید بیشترین دکانهای ورنوسفادران مربوط به تخت کشی است که یک مرحله از تولید گیوه است.
شغل بعدی حلاجی است که کار اصلی آن آماده کردن پنبه و پشم برای تولید نخ است که در گیوه چینی و تولید محصولات دیگر مصرف داشت. تعداد نخودبریزها نشان دهنده این موضوع است که بازار ورنوسفادران آنزمان در فرآوری نخودچی فعال بوده است. اکثر دکانها در محله باولگان که احتملا بازار و اطراف آنرا شامل میشد، قرار داشت اما عمده تخت کشها در محلات زاغ آباد و کوشکباج واقع بود. محله گارد به غیر از یک کاروانسرا مشاغلی مانند کلاه مالی، تخت کشی، بقالی و صابون سازی داشت.
آمار محله فروشان:
نداف( پنبه زن): 38
سُردوز و کفاش: 23
شیردوش: 22
بزاز: 15
صباغ (رنگرز): 9
کلاه مال: 5
پالون دوز: 4
علاقه بند: تولید کننده و فروشنده قیطان و نوارهای ابریشمی: 3
بارورز: بارگیری و تخلیه و توزین و بارشماری: 4
بنابراین دکانهای پنبهزنی در صدر دکانهای این محل قرار داشت و پس از آن تولید کنندگان محصولات چرمی مانند سُر که نوعی کفش بود، قرار دارد. دلیل وجود این شغل فرآوری چرم در منطقه بود که ماده اولیه را در اختیار قرار میداد. وجود نام خانوادگی صرامی در محله فروشان موید این مطلب است. محلات درب سید، محله نو، سرپل و مسجدجامع محل استقرار دکانها بودند. تعداد شیرکشها در محله فروشان بیشتاز دومحل فروشان و خوزان بود که درسه منطقه درب سید، محله نو و قلعه موسی فعال بودند.
آمار محله خوزان:
بقال:
حلاج: 8
کلاه مال و کفاش: هرکدام 6
تختکش، مسگر و شیرکش: هرکدام 5
پلون دوز: 4
صباغ: 3
نکته جالب اینکه در این دوران که دوچرخه در شهر به تدریج جای خود را باز کرده بود یک دکان با عنوان دوچرخه ساز در محله شمس آباد وجود داشت که صاحب آن وکیل حسین بود. به لحاظ محل دکانها بیشتر بقالیها در محله شمس آباد واقع بودند اما کلاه مالها و حلاجها در محله بوستان سهم استغال داشتند. مکان مسگرها و شیرکش ها در درب محکمه ثبت شده است در سال 1403 حدود 25 هزار واحد صنفی مستقر است.