پیشینه کشوری
در سال ۱۳۰۵ كتابخانه ای بنام "كتابخانه بلدیه تهران" توسط شهرداری تأسیس گردید كه میتوان آن را نخستین كتابخانه عمومی به مفهوم جدید دانست. بعد از آن و به فاصله زیادی یعنی در مهرماه سال ۱۳۴۰ كتابخانه عمومی پارك شهر تهران افتتاح شد.
در ۲۹ دیماه ۱۳۴۴ قانون تأسیس كتابخانه های عمومی در سطح شهرهای كشور به تصویب مجلس وقت رسید. بر اساس ماده یك قانون مزبور شهرداری ها مكلف گردیدند سالیانه به میزان یک و نیم درصد از درآمد خود را به تأسیس و اداره كتابخانه های عمومی و خرید كتاب اختصاص دهند. متعاقب تصویب این قانون در هر شهر انجمنی به نام انجمن كتابخانه های عمومی تشكیل گردید.
در سال ۱۳۵۲ با تصویب تبصره ۲۲ ماده واحد قانون بودجه، یک و نیم درصد درصد كمك شهرداری ها به كتابخانه ها متوقف و كلیه هزینه ها در بودجه وزارت فرهنگ و هنر وقت منظور گردید. قبل از انقلاب اسلامی تعداد كتابخانه های عمومی در كشور ۲۹۰ باب بود و با وقوع انقلاب در یك مقطع چهار ساله تعداد كتابخانههای عمومی كشور به ۳۷۳ باب رسید.
در سال ۱۳۶۱ دبیرخانه هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور به "اداره كل كتابخانه های عمومی كشور" تغییر نام یافت. در سال ۱۳۶۸ هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور را فعال شد. سپس انجمن كتابخانه های عمومی در بعضی از استانها فعالیت مجدد خود را آغاز كردند. بسیاری از كتابخانه های موجود از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ با بودجه های استانی احداث و تكمیل شدند به طوری كه كتابخانه ها در این مقطع به ۱۳۵۰ باب رسید و با ادامه این روند در سال 1388 این عدد به 1763 افزایش یافت.
در همین دهه کتابخانه های عمومی به "نهاد غیر دولتی" تبدیل شد. از سال 1383 اداره کتابخانه های عمومی کشور از وزارت ارشاد گرفته شد و به نهاد انجمن کتابخانه های کشور واگذار گرديد. و از لحاظ بودجه وابسته به نیم درصد درآمد شهرداری میباشد.
پیشینه محلی
اولین بار در سال 1312 به پیشنهاد آیت اله سید ابوالحسن سیادت اعضو اولین انجمن بلدی سده تشکیل قرائتخانه در بلدیه سده تصویب شد. در تحول بعدی پیش از تاسیس کتابخانه عمومی در شهر در تعدادی از مدارس از جمله دبستان سروش و هما کتابخانه هایی ویژه دانشآموزان فعال بود. در سال 1339 چند سال پس از ساختن دبیرستان عماد این دبیرستان از کتابخانه ای با بیش از 700 جلد کتاب برخوردار شد. درسال 1344 همزمان با تصویب قانون کتابخانه های عمومی، کتابخانه عمومی همایونشهر در زمینی در سمت شرقی شهرداری منطقه 2 فعلی ساخته شد. در سال 1346کتابخانه کودک در سمت غربی همین شهرداری بنا گردید.
در دهه 1350 و در جریان مبارزات علیه رژیم شاهنشاهی در تعدادی از مساجد شهر کتابخانه هایی با کاربرد محلی توسط مبارزین تاسیس شد. همزمان تعدادی از اهالی همانند آیت اله صهری، دکتر ابوالبرکات و شهید دکتر شریفیان دارای کتابخانه های شخصی بزرگی در خانه های خود بودند. البته پیش از این افراد کسانی مانند میرزا رحیم طبیب(1329- 1259 خورشیدی) تعدادی کتاب خطی در اختیار داشته و قطعا نمونه های مشابه هم وجود داشته است. دو کتابخانه عمومی و کودک سالها به عنوان تنها کتابخانه های بزرگ شهر به فعالیت مشغول بودند. در سال 1370 ساختمان قدیمی کتابخانه عمومی تخریب و با مشارکت اداره ارشاد و شهرداری کتابخانهای در 3 طبقه ساخته شد و «الغدیر» نام گرفت. با ورود به دهه دوم پس از پیروزی انقلاب و همزمان با فعالیت مجدد هیأت امنا و خیرین در عرضه کتابخانه سازی، رشد کمی و ساخت و ساز کتابخانه ها در شهرستان خمینی شهر حاصل شد. تعداد کتابخانه های نهادی و مشارکتی عمومی خمینی شهر در شهریور 1392 به 30 باب رسید و در سال 1399 تعداد کتابخانه های عمومی نهادی و مشارکتی شهرستان به بیش از سی باب افزایش یافت. سه فرهنگسرای بعثت، کوثر و نیلفروش زاده در این مدت به بهره برداری رسید. شرح مفصل ساخت فرهنگسرای بعثت و نیز شکل گیری انجمن خیرین کتابخانه ساز در کتاب سرزمین مهر نگارنده آمده است.
منابع:
نهاد کتابخانه های خمینی شهر
اظهارات براتی اولین مسوول کتابخانه عمومی همایو نشهر
پیمانی، لیلا، مصائب کتابخانه های خمینیشهر
فرصت آنلاین, 13 تیر 1396
30 باب کتابخانه تا پایان شهریور در خمینی شهر
فرصت آنلاین, 25 تیر 1392
در بخش کتابخانه ها شرح و نشانی کتابخانه های شهرستان در دسترس است.