یخچال‏ ها

قبل از تاسیس کارخانه یخ در دهه 1340 در همایون‏شهر و سپس رواج یخچال های خانگی، یخ به صورت سنتی در ‏سازه ‏های خشت و گلی موسوم به یخچال تولید می‏شد. به همین دلیل در گوشه و کنار شهر در مسیر نهرها چندین یخچال از این نوع وجود داشت. یخچال دنبال نهر‏گاردر و خیابان شریعتی شمالی و کوشک از جمله این یخچالها بودند که از آنها‏ آثاری به جا نمانده است. در محله فروشان حدود چهارراه رضوی فعلی بلوار آیت‏اله صدوقی کوچه‏ای به نام کوچه یخی‏ ها نامیده می‏شد. در بعضی محلات دیگر کوچه‏ ها‏یی با عنوان در یخچال وجود دارد که نشان از  سابقه وجود یخچال در آن محل دارد.

معماری یخچال‏ ها

یخچال‏ ها‏ که در واقع حکم انبار یخ را داشتند با ابعاد مختلف به شکل مدور در محلی که به آب مثلا نهرهای منشعب از رودخانه دسترسی بود ساخته می‏شد. مصالح به کار رفته خشت و گل بود. یخچال‏ ها حدود 3 متر از سطح زمین پایین‏تر بنا نهاده می‏شدند تا هم از خنکای زمین برخوردار شوند و هم از دسترسی آفتاب بدور باشند. دیوارها نیز به همین منظور بلند بودند، ولی ضخامت آنها در پایین بیشتر از بالا دست بود. در این دیوارها سوراخ‏ های قرار داشت تا باد و هوای سرد داخل آن نفوذ کند. در اطراف یخچال در عمق یک متری زمین شیار‏ها‏یی آخور مانند وجود داشت که دیواره آن با گل و آهک پوشیده می‏شد و هر از گاهی به ارتفاع حدوداً 10 سانتیمتر آب داخل این شیارها جاری می‏کردند تا منجمد شود. یخها به داخل یخچال که کف آن با سفال پوشانده شده بود، منتقل می‏شد. این یخچال‏ ها‏ معمولا دارای دو درب شمالی و جنوبی بود که درب جنوبی جهت حمل یخ‏ها‏ی به داخل و درب شمالی جهت خروج یخ جهت استفاده بود. یخ ‏ها‏ی تولید شده توسط چهارپایان در سبدهای چوبی موسوم به لوده در بین کاه و سفال برای جلوگیری از آب شدن آنها گذاشته و در کوچه و بازار برای فروش عرضه می‏شد.

در سال 1295 خورشیدی یک باب از این یخچال‏ ها‏ در عاشق‏ آباد ماربین وقف روضه خوانی و مخارج مسجد قریه عاشق آباد شده است.

نفل از کتاب جاذبه ها، محمدعلی شاهین